ناوه‌ڕۆك
پێگە و واتای نوێژ
نوێژ (بە عەرەبی: الصلاة، بە ئینگلیزی: Prayer) پەرستشێکی ڕۆحییە و یەکێکە لە کۆڵکە و پایەکانی ئیسلام، ئەرکێکی سەپێنراو و فەرزە لەسەر هەموو موسوڵمانێك کە لە شەو و ڕۆژێکدا پێویستە پێنج جار نوێژ بکات، نوێژ تەنها چەند کردار و جووڵەیەکی فیزیکی نییە، بەڵکو خۆراکی ڕۆحە و لە پەرستشە بایەخدارەکانی ژیانی باوەڕدارانە، ئەگەر کەسی ئیماندار لە ژیانی دونیایدا نوێژێکی ڕاست و دروست ئەنجام بدات ئەوا دەروون و ڕۆحی ئارام دەبێت، هەروەها لە خووڕەوشت و کاری خراپ پارێزراو دەبێت بە بەڵگەی دەقی ئایەتی قورئانی لە سوڕەتی العنكبوت ئایەتی 45 خودای گەورە دەفەرمووێت: {وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ} واتا: بە بەردەوامی نوێژ ئەنجام بدە، به‌ڕاستی نوێژی دروست و ڕاست به‌رهه‌ڵستی و بەرگری لە نوێژخوێن دەکات له كاری خراپ و ناپه‌سه‌ند و گوناهـ و تاوان.
کاتی دیاریکردن و سەپاندنی نوێژ ڕاجیایی زانایانی لەسەرە، بەڵام زانایان کۆکن لەوەی کە لە شەوی ئیسرا و میعراج پێنج ڕکات نوێژ لەسەر موسڵمانان فەرز کرا، بەڵام ساڵەکەی هەندێک لە زانایان پێیان وایە ساڵی دەیەمی بانگەوازیی و پێغەمبەرایەتی بوو، هەندێکی تریش پێیان وایە ساڵی دوانزەیەم بوو.
لە ڕۆژی دواییدا ئەو نوێژە دەبێتە هۆکاری چوونە بەهەشت و بەدەستهێنانی پلەی بەرز و باڵا، لەسەر بناغەی ئەنجامی نوێژکردن پێوەر بۆ کردەوەکانی تر دادەنرێت، بۆیە بەهۆی پێویستی و گرنگی ئەم پەرستشە، نوێژخوێن دەبێت زۆر ئاگادار بێت لەگەڵ تایبەتمەندی و مەرجە سەرەکییەکانی نوێژدا، گرنگی بە چەند وردەکارییەکیش بدات، چونکە هەندێك کات لە کاتی نوێژکردندا چەند ڕەفتارێك ئەنجام دەدەرێت بێ ئەوەی کەسی نوێژخوێن بزانێت هەڵەیە و نادروستە و قەدەغەکراوە، دەبێتە هۆی ئەوەی نوێژ و پەرستشەکەی لێ گیرا نەبێت.
یەکەمین ئەرک کە لە ڕۆژی دواییدا موسڵمان لێپرسینەوەی لەبارەوە دەکرێت بریتییە لە پەرستشی نوێژ، ئەم پەرستشە بەپێی دەقی قورئان و فەرموودەکای پێغەمبەر ﷺ لەهەرە گرنکترین پەرستشەکانی ئیسلامە، پێویستە هەموو موسڵمانێک ئەم پەرستشە ئەنجام بدات و ئەنجامنەدانی بەبێ هیچ پاساوێک سزای قورسی لەسەرە.
مەرجەکانی نوێژکردن
مەرجەکانی نوێژ بەیەکەوە پەیوەستن و پێویستە هەمووی جێبەجێ بکرێت، هەموو مەرجەکان نوێژێکی تەواو و کامڵ پێکدەهێنن
ـ باوەڕهێنان بە ئیسلام: بەو واتایەی کەسی نوێژکەر پێویستە پەیڕەو و شوێنکەوتووی ئایینی ئیسلام بێت.
ـ عەقڵ و ژیریی کامڵ: کەسی موسڵمان پێویستە ژیریی و دانایی تەواو کامڵ بێت، ئەو کەسەی باریی دەروونیی و ژیریی تەواو نییە (شێت یان کەم عەقڵ) نوێژی لەسەر نییە.
ـ گەیشنە تەمەنی پێگەیشتن: پێویستە کەسی نوێژکەری موسڵمان گەیشتبێتە تەمەنی پێگەیشتن و توانای جیاکردنەوە چاکە و خراپەی هەبێت، واتا منداڵ نوێژی لەسەر نییە.
ـ پاکژی و پاکوخاوێنی: پاکڕاگرتنی لەش و پۆشاک و شوێنی نوێژکردنەکە لە شتی پیس وئەو شتانەی که نوێژ بەتاڵ دەکەن.
ـ داپۆشین و شاردنەوەی عەورەت.
ـ چوونە نێو کاتی نوێژەوە: واتا ئەنجامدانی نوێژ لە کاتی دیاریکراو و تایبەتی خۆیدا.
ـ ڕووکردنە قیبلە و کەعبەی پیرۆز: پێویستە موسڵمانان لە هەرجێیەکی دونیاوە لە کاتی نوێژ کردندا ڕوو بکەنە قیبلە و کەعبەی پیرۆز.
- نییەت هێنان: نییەت هێنان و نیاز کردن لە مەرجە سەرەکییەکانی نوێژ کردنە پێوستە لە ناخی دڵەوە نییەت بهێنرێت.
ئەرکەکانی نوێژکردن
ڕووکن و ئەرکەکان فەرزن کە هەمووی لەدوای یەک جێبەجێ بکرێن و هەموویان بە ڕیزبەندی ئەنجام بدرێن، ئەگەر بەبێ هیچ پاساوێک یەکێک لەم ئەرکانە لە نوێژەکاندا نەکرا ئەوا نوێژەکە بەتاڵ دەبێت و وەرناگێرێت.
ـ بەپێوە وەستان لە نوێژە فەرزەکان.
ـ کردنی تەکبیرەی سەرەتا، وتنی "اللە اکبر"ـی سەرەتای دەستپێکی نوێژکردن.
ـ خوێندنی سوڕەتی "الفاتیحة"
ـ نوشتانەوە یان چۆکدان و ڕکوع بردن.
ـ هەستانەوە لە ڕکوع.
ـ سوجدە و کڕنووش بردن
ـ هەستانەوە و دانیشتن لەنێوان سوجدەکان
ـ تەحیات و سەلامدانەوە.
جۆرەکانی نوێژ
• نوێژە فەرزەکان: ئەم نوێژانە پێویست و فەرزە لەسەر موسڵمانان کە ئەنجامی بدن و نەکردنی سزای لەسەرە، بریتین لە:
ـ پێنج فەرزەکە کە بریتین لە نوێژی بەیانی، نوێژی نیوەڕۆ، نوێژی عەسر، نوێژی شێوان، نوێژی عیشا
ـ نوێژی هەینی
ـ نوێژی مردوو
• نوێژە سوننەتەکان: نوێژە سوننەتەکان یاخود سوننەتی نەوافل (صلاة النافلة) ئەو نوێژیە کە فەرز نییە و موسڵمان بە ویستی خۆی ئەنجامی دەدات، لە ڕێگەی ئەو نوێژەوە زیاتر لە خوداوە نزیک دەبێتەوە، لە ڕۆژی دواییدا ئەم نوێژانە بۆشایی و کەموکوڕی نوێژە فەرزەکان پڕ دەکەنەوە، ئەنجامنەدانی ئەم نوێژانە سزای لەسەر نییە، بریتین لە:
-نوێژە سوننەتەکانی پەیوەست بە نوێژە فەرزەکان کە پێیان دەوترێت "سنن رواتب" و "سنن ممؤكدة" و "سنن غير مؤكدة" لە پێش یان لە پاش نوێژە فەرزەکان ئەنجام دەدرێت.
ـ نوێژی وەتر
ـ نوێژی تەراویح لە پاش نوێژی عیشا لە ڕەمەزاناندا
ـ نوێژی چێشتەنگاو
ـ نوێژی جەژن
ـ نوێژەبارانە
ـ نوێژی ئیستیخارە
ـ نوێژی خۆرگیران و مانگیران
ـ ئەو دوو ڕکات نوێژەی کە لە سەرەتای سەردانی مزگەوتدا دەکرێت
ـ دوو ڕکاتی نوێژی تەواف و ئیحرام
ژمارەی ڕکاتەکانی نوێژە فەرزەکان
لە سەرەتای فەرزبوونی نوێژدا لە شەوی ئیسرا و میعڕاجدا، خودای گەورە 50 ڕکات نوێژی لە ڕۆژێکدا بۆ موسڵمانان دیاریی کرد، بەڵام کاتێک پێغەمبەر موسا (سڵاوی خودای لەسەر بێت) ڕاوێژ و وتوێژی لەگەڵ پێغەمبەر ﷺ کرد، پێی ڕاگەیاند کە ژمارەی ڕکاتەکان کەم بکاتەوە، بۆیە پێغەمبەرمان داوای لە خودا کرد کە ژمارەکە کەم بکاتەوە و کران بە پێنج نوێژ لە ڕۆژێکدا،
بەم شیێوەیە:
نوێژی بەیانی لە دوو ڕکات پێکهاتووە
نوێژی نیوەڕۆ لە چوار ڕکات پێکهاتووە
نوێژی عەسر لە چوار ڕکات پێکهاتووە
نوێژی شێوان لە سێ ڕکات پێکاتووە
نوێژی عیشا لە چوار ڕکات پێکهاتووە
