ناوه‌ڕۆك
ناساندن
بنچینەکانی کۆمپیوتەر (بە عەرەبی: قاعدة الحاسوب، بە ئینگلیزی: Computer Basics)، بە زاروەیەکی تر پێشی دەوترێت بەشەکانی کۆمپیوتەر، بەشە بنەڕەتییەکانی کۆمپیوتەری دێسکتۆپ کەیسی کۆمپیوتەر، مۆنیتەر، تەختەکلیل، ماوس، و کۆردی وزە. هەموو بەشەکانی کۆمپیوتەر لە کاتی کارکردن و بەکارهێنانی کۆمپیوتەردا پێویستن و ڕۆڵی گرنگی خۆیان هەیە.
کەیسی کۆمپیوتەر (Computer case)
کەیسی کۆمپیوتەر بریتییە لە سندوقی کانزا و پلاستیک کە پێکهاتە سەرەکییەکانی کۆمپیوتەرەکەی تێدایە، لەوانە یەکەی پرۆسەکردنی ناوەندی (CPU) و دابینکردنی وزە. بەشی پێشەوەی کەیسەکە بە گشتی دوگمەی On/Offی هەیە. کۆمپیوتەر بە شێوە و قەبارەی جیاواز دروست دەبێت، کەیسی دێسکتۆپ لەسەر مێزێکی تەخت دەبێت و مۆنیتەرەکە بە زۆری لەسەری دادەنرێت. کەیسی تاوەرەکە بەرزە و لە تەنیشت مۆنیتەرەکە یان لەسەر زەوی دادەنرێت، هەموو کۆمپیوتەرەکان لەگەڵ پێکهاتە ناوخۆییەکانی خۆیاندان کە لەناو مۆنیتەرەکەدا دروستکراون.
مۆنیتەر (Monitor)
مۆنیتەرەکە کاردەکات لەگەڵ کارتێکی ڤیدیۆیی کە دەکەوێتە ناو کەیسی کۆمپیوتەرەکەوە، بۆ نیشاندانی وێنە و دەق لەسەر شاشەکە. زۆربەی مۆنیتەرەکان دوگمەی کۆنترۆڵیان هەیە کە ڕێگەت پێدەدات ڕێکخستنەکانی پیشاندانی مۆنیتەرەکەت بگۆڕیت، و هەندێک لە مۆنیتەرەکانیش قسەکەری ناوەکییان هەیە. مۆنیتەرە نوێیەکان بەزۆری شاشەی LCD یان پیشاندەری بلووری شلیان هەیە، ئەمانە دەتوانرێت زۆر تەنک دروست بکرێن و زۆرجار پێیان دەوترێت پیشاندانی تەختەی تەخت. چاودێرە کۆنەکان CRT بەکاردەهێنن (Cathode ray tube)، چاودێرەکانی CRT زۆر گەورەتر و قورسترن و بۆشایی مێزی زیاتر دەگرن.
تەختەکلیل (Keyboard)
تەختەکلیل یەکێکە لە ڕێگا سەرەکییەکان بۆ پەیوەندیکردن بە کۆمپیوتەر. چەندین جۆری تەختەکلیلی جیاواز هەیە، بەڵام زۆربەیان زۆر لەیەک دەچن و ڕێگەت پێدەدات هەمان ئەرکە بنەڕەتییەکان ئەنجام بدەیت.
جۆرەکانی تەختە کلیل
١- کلیلەکانی دەربازبوون (Escape Key): کلیلی دەرچوون (Esc) ڕێگەت پێدەدات کە کردارێک یان کردارێک بوەستێنیت، بۆ نموونە ئەگەر ماڵپەڕێک کاتێکی زۆری دەوێت بۆ بارکردن دەتوانیت کلیلی Escape دابگری بۆ وەستاندنی بارکردن.
٢- کلیلەکانی کار (Function Keys): ئەو پەڕانەی بەستەریان ھەیە بۆ F12 هەندێک لە بەرنامەکان ئەم کلیلانە بەکاردەهێنن وەک کورتەڕێ بۆ ئەرکە باوەکان. بۆ نموونە، لە زۆربەی بەرنامەکاندا، F1 فایلی یارمەتی دەکاتەوە.
٣- کیپادی ژمارەیی (Numeric Keypad): تەختەکلیلی ژمارەیی لە تەختەکلیلی ژمێریاری دەچێت. زۆرێک لە بەکارهێنەران پێیان وایە کە نووسینی ژمارەکان ئاسانترە بە بەکارهێنانی ئەم تەختەکلیلە.
٤-کلیلی بۆشایی پشتەوە (Backspace Key): کلیلی Backspace (هەروەها ناسراو بە کلیلی سڕینەوە) کارەکتەرەکە لە لای چەپی نیشاندەرەکە دەسڕێتەوە.
٥- سەرەکی و کۆتایی (Home and End): ئەمانە نیشاندەرەکە دەگوازنەوە بۆ سەرەتا یان کۆتایی هێڵی ئێستا.
٦-تێکردن و سڕینەوە (Insert and Delete):
- تێکردن (Insert): ئەمە دەگۆڕێت لە نێوان دۆخی دانان (کە دەقێکی نوێ داخڵ دەکات بەبێ سڕینەوەی هیچ شتێک) و مۆدی تایپ (کە دەق دەسڕێتەوە دوای نیشاندەرەکە کاتێک دەنووسیت).
- سڕینەوە (Delete): ئەمەش وا دەکات کە کارەکتەرەکە بسڕێتەوە بۆ لای ڕاستی نیشاندەر.
٧- لاپەڕە بۆ سەرەوە و لاپەڕە بۆ خوارەوە (Page Up and Page Down): ئەمانە بەڵگەنامەیەک یان لاپەڕەی وێبێک دەپەڕێننەوە بۆ سەرەوە یان خوارەوە.
٨- کلیلی خشتەبەند (Tab Key): کلیلی Tab بەکاردێت بۆ دروستکردنی indents لە بەرنامەکانی پرۆسەکردنی وشە. هەروەها ئەگەر فۆڕمێکی ئۆنلاین پڕدەکەیتەوە، دەتوانیت کلیلی Tab بەکاربهێنیت بۆ گۆڕینی بۆ بواری داهاتوو.
٩- Alphanumeric Keys: بەشی سەرەکی تەختەکلیلەکە کلیلەکانی ئەلفامەتری (پیت و ژمارەکان) و شریتی بۆشایی لەخۆ دەگرێت.
١٠- داخلکردن (Enter): کلیلی چوونەژوورەوە (هەروەها ناسراوە بە کلیلی گەڕانەوە) فەرمانەکان جێبەجێ دەکات. بۆ نموونە، کاتێک لەسەر ئینتەرنێت دەتوانیت ناونیشانی ماڵپەڕێک بنووسیت و پاشان فشار لەسەر Enter بکەیت بۆ چوون بۆ ماڵپەڕەکە، هەروەها بەکاردێت بۆ دەستپێکردنی هێڵێکی نوێ لە بەرنامەکانی پرۆسەکردنی وشە.
١١- کلیلەکانی تیر (Arrow Keys): کلیلەکانی تیر بۆ چەندین مەبەستی جیاواز بەکاردەهێنرێن، لەوانە جوڵاندنی نیشاندەرەکە، خوێندنەوەی بەڵگەنامەیەک، و کۆنترۆڵکردنی یاری.
١٢- Ctrl, Alt, and Shift: کۆنترۆڵ (Ctrl)، جێگرەوە (Alt)، کلیلەکانی Shift دیزاین کراوە بۆ کارکردن لەگەڵ کلیلەکانی تر. بە شێوەیەکی نموونەیی تۆ Ctrl ،Alt، یان Shift هەڵدەگریت و پاشان کلیلێکی تر بنووسە بۆ ئەنجامدانی ئەرکێکی دیاریکراو. بۆ نموونە لە زۆربەی بەرنامەکاندا نوسینی Ctrl+S فایلەکەت خەزن (Save) دەکات.
ماوس (Mouse)
ماوس ئامرازێکی گرنگی ترە بۆ پەیوەندی کردن به کۆمپیوتەرەوە بە شێوەیەکی گشتی ناسراوە وەک ئامێرێکی ئاماژەکردن، ڕێگەت پێدەدات ئاماژە بە شتەکان بکەیت لەسەر شاشەکە و بیانجوڵێنێت. دوو جۆری سەرەکی هەیە: بینایی و میکانیکی، ماوسی بینایی چاوێکی ئەلیکترۆنی بەکاردەهێنێت بۆ دۆزینەوەی جووڵە و پاککردنەوەی ئاسانترە. ماوسە میکانیکییەکە تۆپێکی خولانەوە بەکاردەهێنێت بۆ دۆزینەوەی جووڵە و پێویستی بە پاککردنەوەی بەردەوام هەیە بۆ ئەوەی بە دروستی کار بکات.
جێگرەوەکانی ماوس
هەندێک ئامێری تر هەن کە دەتوانن هەمان شت بکەن وەک ماوس. زۆربەی کات لەلایەن خەڵکییەوە پێیان وایە بەکارهێنانیان ئاسانترە، هەروەها پێویستیان بە شوێنی مێزی کەمترە لە ماوسێکی ئاسایی، باوترین جێگرەوەکانی ماوس ئەمانەیە:
- Trackball: ئەمە لە شێوەی تۆپێکدایە دەتوانێت بە ئازادی بیخولێنیتەوە. لەجیاتی ئەوەی ئامێرەکە وەک ماوس بجوڵێنێت، دەتوانیت تۆپەکە بە پەنجەت بخولێنیت بۆ جوڵاندنی ئاماژەکە.
- Touchpad: ئەمە ڕێگەت پێدەدات کۆنترۆڵی نیشاندەرەکە بکەیت بە دروستکردنی جووڵەی وێنەکێشان بە پەنجەکانت.
