ناوه‌ڕۆك
ناساندن
بۆچی مانگە قەدەکراوەکان بەم ناوە ناونراون (بە ئینگلیزی: Why are the sacred months so named، عەرەبی: لماذا سميت الأشهر الحرم بهذا الاسم) مانگە قەدەفەکراوەکان چوار مانگی ساڵنامەی کۆچی دەگرنەوە کە تیایدا قەدەغەی جەنگ و شەڕ کراوە هەروەها بە چوار مانگی پیرۆز دانراون بۆ ئەنجامدانی کار و پەرستشەکان.
هۆکاری ناونانی مانگە قەدەغەکراوەکان
هۆکاری ناونانی مانگە قەدەغەکراوەکان بەم ناوە ڕای جیاوازی لەسەرە. زانایان جیاوازییان هەبوو لەسەر ئەوەی بۆچی مانگە قەدەغەکراوەکان ئەم ناوەیان لێنراوە و لێدوانەکانیان بەم شێوەیە بووە:
یەکەم وتە: ناوی مانگە قەدەغەکراوەکانی لێنراوە چونکە خودای گەورە شەڕی نێوان مرۆڤەکانی تێدا قەدەغە کردووە، ئەمە بە شێوەی فرەیی هاتووە واتا جەنگ و کوشتاری کۆمەڵ. ئەمەش بە بەڵگەی خوای گەورە کە لە قورئانی پیرۆزدا فەرموویەتی (يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ) ئەمە بۆ ئەوەیە کە خەڵک کاتێکی تەواویان هەبێت بۆ سەردانیکردنی ماڵی پیرۆزی خوا و بۆ ئەنجامدانی فەریزەی حەج و عومرە، لە نێو ئەوانەی وتوویانە ئیبن بازە رەحمەتی خوای لەسەربێ.
وتەی دووەم: ناوی لێنراوە مانگە قەدەغکراوەکان چونکە نافەرمانی تیایدا گەورەتر و توندتر سزای لەسەر دەبێت، هەروەک چۆن گوێڕایەڵیی تێیدا پاداشتی زیاتری لەسەر دەبێت. لەژێر ناوی ئیبن کاثیر باس لەوە کرا کە سزای نافەرمانی لە مانگە قەدەغەکراوەکاندا زیاتر لە مانگەکانی ترە و چەند هێندە دەبێت. هەروەک چۆن لە خاکی پیرۆزدا زۆر دەبێت یان هەر وەک چۆن ئەنجامدانی تاوان لە ماڵی خوا چەند هێندە دەبێت، هەر بۆیە پێی دەوترێت مانگە قەدەغەکراوەکان.
مانگە قەدەغەکراوەکان کامانەن؟
مانگە پیرۆزەکان چوار مانگن؛ سێ لەوانە یەک لە دوای یەک دێن، ئەوانیش مانگی زولقەعدە، زولحیجە، موحەڕەمە لەگەڵ مانگێک کە لێیان جیایە و مانگی ڕەجەبە، خودای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا باسی ئەم مانگانەی کردووە: (إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ).
هەروەها ئەم مانگانە بە ڕوونی لە فەرموودەی پێغەمبەردا باسکراون و هاتوون، کاتێک فەرموویەتی: الزَّمانُ قَدِ اسْتَدارَ كَهَيْئَتِهِ يَومَ خَلَقَ اللَّهُ السَّمَواتِ والأرْضَ، السَّنَةُ اثْنا عَشَرَ شَهْرًا، مِنْها أرْبَعَةٌ حُرُمٌ، ثَلاثَةٌ مُتَوالِياتٌ: ذُو القَعْدَةِ وذُو الحِجَّةِ والمُحَرَّمُ، ورَجَبُ مُضَرَ، الذي بيْنَ جُمادَى وشَعْبانَ) فەرموودەکە مانگی ڕەجەبی زیاد کردووە بۆ هۆزی مەزەڕ چونکە زیادەڕەوییان دەکرد لە قەدەغەکردنیدا، هەروەها نەیگواستەوە بۆ مانگەکانی تر، و دەگوترا هەندێکیان مانگی ڕەمەزانیان قەدەغە دەکرد و پێیان دەگوت ڕەجەب، وەک ڕەبیعە بن نزار گێڕاویەتییەوە.
تایبەتمەندی و گەورەیی مانگە قەدەغەکراوەکان
مانگە قەدەغەکراوەکان چەندین تایبەتمەندییان هەیە کە لەوانی تر جیایان دەکەنەوە، لەوانە بریتین لە:
چاکە و کارە خراپەکان تێیدا چەند هێندە دەبن، مانگی موحەڕەمیش بە تایبەتی بە سوودی ڕۆژووگرتن تێیدا جیا دەکرێتەوە. بەگوێرەی فەرمانی پێغەمبەر ﷺ: (وَأَفْضَلُ الصِّيَامِ بَعْدَ شَهْرِ رَمَضَانَ، صِيَامُ شَهْرِ اللهِ المُحَرَّمِ) واتا باشترین ڕۆژوو لە دوای مانگی ڕەمەزان ڕۆژووگرتنە لە مانگی موحەڕەمی خودا، بە گوێرەی زۆربەی زانایان ئەوە زانراوە کە ڕۆژووێکی زۆر لەم مانگانەدا خوازراوە.
پێویستە پارەی خوێن لەم مانگەدا قورس بکرێت، ئەمەش بۆچوونی شافیعی و حەنبەلییە، بە پێچەوانەی قوتابخانەی حەنەفی و مالیکی کە پێیان وانییە پێویست بکات پارەی خوێنی تێدا قورس بکرێت.
خودای گەورە ڕێزی لەم مانگانە گرتووە بە جیاکردنەوەی لە نێوان هەموو مانگەکاندا.
هەموو چالاکییەکانی حەج لەم ماوەیەدا ئەنجام دەدرێن، جگە لەوەی کە پێغەمبەر ﷺ چوار جار عومرەی کردووە لە ماوەی مانگە پیرۆزەکان. هەروەها باشترین ڕۆژەکانی ساڵ دەکەونە ئەم مانگە پیرۆزانەوە کە ئەوانیش دە ڕۆژی یەکەمی مانگی زولحیجەیە و گەورەترین ڕۆژیش ڕۆژی عەرەفەیە، هەروەها ڕۆژی عاشوراش دەکەوێتە ناو ئەم مانگە پیرۆزانەوە کە ڕۆژووەکەی کەفارەتی ساڵێک لە تاوانەکانە.
