تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک

پێشەکی

تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک یەکێکە لە گرنگترین و سەرکەوتووترین تیۆرییەکانی فیزیای کلاسیک. ئەم تیۆرییە وەسفی کارلێکی نێوان بارگە کارەباییەکان و بوارە کارەبایی و موگناتیسییەکان دەکات. تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک لە سەدەی نۆزدەیەمدا گەشەی سەند و لە کۆتاییدا لەلایەن جەیمس کلێرک ماکسوێڵەوە بە شێوەیەکی تەواو فۆرمولە کرا. ئەم تیۆرییە بنەمای زۆرێک لە پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکانی سەدەی بیستەم و بیست و یەکەمە.

مێژووی تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک

گەشەسەندنی تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک بەرهەمی کاری چەندین زانای گەورەیە:

- چارڵس ئۆگەستین دی کولۆم (١٧٨٥): یاسای کولۆمی داڕشت کە پەیوەندی نێوان دوو بارگەی کارەبایی وەسف دەکات.
- هانس کریستیان ئۆرستێد (١٨٢٠): دۆزییەوە کە تەزووی کارەبایی دەتوانێت کاریگەری لەسەر کۆمپاسی موگناتیسی هەبێت.
- ئەندرێ-ماری ئەمپێر (١٨٢٠): یاساکانی بۆ کارلێکی نێوان تەزووە کارەباییەکان داڕشت.
- مایکڵ فارادەی (١٨٣١): دیاردەی هاندانی (حەثی) کارۆموگناتیسی دۆزییەوە.
- جەیمس کلێرک ماکسوێڵ (١٨٦١-١٨٦٥): هەموو ئەم کارانەی یەکخست و تیۆری تەواوی کارۆموگناتیسی کلاسیکی فۆرمولە کرد.

بنەما سەرەکییەکانی تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک

تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک لەسەر چەند بنەمایەکی سەرەکی دامەزراوە:

- بوونی بارگەی کارەبایی وەک سەرچاوەی دیاردە کارەباییەکان.
- بوونی بواری کارەبایی و بواری موگناتیسی کە لە دەوری بارگە و تەزووە کارەباییەکان دروست دەبن.
- کارلێکی نێوان بارگەکان و بوارەکان بەپێی هێزی کارەبایی و هێزی موگناتیسی.
- پەیوەندی نێوان بواری کارەبایی و بواری موگناتیسی.
- پارێزراوبوونی بارگەی کارەبایی.

هاوکێشە بنەڕەتییەکان

هاوکێشەکانی ماکسوێڵ بنەمای ماتماتیکی تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک پێک دەهێنن:

١) یاسای گاوس بۆ کارەبا: ∇ · E = ρ / ε₀
٢) یاسای گاوس بۆ موگناتیس: ∇ · B = 0
٣) یاسای فارادەی بۆ هاندانی کارۆموگناتیسی: ∇ × E = -∂B/∂t
٤) یاسای ئەمپێر-ماکسوێڵ: ∇ × B = μ₀(J + ε₀ ∂E/∂t)

ئەم هاوکێشانە پەیوەندی نێوان بواری کارەبایی (E)، بواری موگناتیسی (B)، بارگەی کارەبایی (ρ) و تەزووی کارەبایی (J) وەسف دەکەن.

دیاردە سەرەکییەکانی کارۆموگناتیس

تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک چەندین دیاردەی گرنگ وەسف دەکات:

- کارلێکی کارەبایی: هێزی نێوان بارگە کارەباییەکان.
- کارلێکی موگناتیسی: هێزی نێوان تەزووە کارەباییەکان یان موگناتیسەکان.
- هاندانی کارۆموگناتیسی: دروستبوونی تەزووی کارەبایی بەهۆی بواری موگناتیسی گۆڕاوەوە.
- شەپۆلی کارۆموگناتیسی: بڵاوبوونەوەی گۆڕانکارییەکانی بواری کارەبایی و موگناتیسی لە بۆشاییدا.

بەکارهێنانەکانی تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک

تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک بنەمای زۆرێک لە پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکانە:

- سیستەمەکانی پەیوەندی: ڕادیۆ، تەلەفزیۆن، تەلەفۆنی مۆبایل.
- ئامێرە کارەباییەکان: مۆتۆر، جەنەرەیتەر، ترانسفۆرمەر.
- تەکنەلۆژیای پزیشکی: MRI، ئێکس-ڕەی.
- سیستەمەکانی ناڤیگەیشن: GPS، ڕادار.
- تەکنەلۆژیای کۆمپیوتەر: مایکرۆچیپ، هارددیسک.

سنوورەکانی تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک

هەرچەندە تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک زۆر سەرکەوتوو بووە، بەڵام چەند سنوورێکی هەیە:

- ناتوانێت دیاردە ئەتۆمی و ژێر-ئەتۆمییەکان وەسف بکات.
- لەگەڵ تیۆری تایبەتی ڕێژەیی ناگونجێت کاتێک خێراییەکان نزیک دەبنەوە لە خێرایی ڕووناکی.
- ناتوانێت هەندێک دیاردەی وەک کاریگەری فۆتۆئەلێکتریک ڕوون بکاتەوە.

ئەنجام

تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک یەکێکە لە گەورەترین دەستکەوتەکانی فیزیای کلاسیک. ئەم تیۆرییە توانیویەتی وەسفێکی تەواو و ورد بۆ دیاردە کارەبایی و موگناتیسییەکان پێشکەش بکات و بووەتە بنەمای زۆرێک لە پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکانی سەردەمی ئێمە. هەرچەندە لە ئاستی ئەتۆمی و خێرایی زۆر بەرزدا سنووردار دەبێت، بەڵام هێشتا بۆ زۆربەی بەکارهێنانە پراکتیکییەکان بەسوود و دروستە. تیۆری کارۆموگناتیسی کلاسیک نموونەیەکی باشە بۆ ئەوەی چۆن تیۆرییەکی فیزیایی دەتوانێت هەم لە ڕووی زانستییەوە جوان و هەم لە ڕووی پراکتیکییەوە بەسوود بێت.