ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
کۆئەندامی دەمار ڕۆڵێکی گرنگ دەبینێت لە جەستەی مرۆڤدا، ئەم کۆئەندامە لە دوو بەشی سەرەکی پێکهاتووە کە بریتین لە ناوەندە کۆئەندامی دەمار و چێوە کۆئەندامی دەمار. لئرەدا تیشک دەخەینە سەر ناوەندە کۆئەندامی دەمار و گرنگی و پێکهاتە و کارەکانی. ناوەندە کۆئەندامی دەمار بریتییە لە مێشک و دڕکە پەتک کە ڕۆڵێکی گرنگ دەبینن لە کۆنترۆڵکردنی جەستە و کردارەکانی.
ناساندن و پێناسە
ناوەندە کۆئەندامی دەمار بریتییە لە پێکهاتەیەکی ئاڵۆز لە خانەکانی دەمار و ڕیشاڵەکانیان کە بەرپرسن لە وەرگرتن و شیکردنەوە و ناردنی زانیاری و فەرمانەکان بۆ بەشەکانی تری جەستە. ئەم بەشە پێکهاتووە لە مێشک و ڕیشاڵە بڕبڕەییەکان(دڕکە پتک) کە هەردووکیان بە یەکەوە ناوەندێکی ئاڵۆز و ڕێکخراو پێکدەهێنن بۆ کۆنترۆڵکردنی ئەو کردارانەی کە لە جەستەدا ڕوودەدەن.
مێشک بەشێکی گرنگی ناوەندە کۆئەندامی دەمارە و ناوەندی سەرەکییە بۆ کۆنترۆڵکردنی جەستە. ڕیشاڵە بڕبڕەییەکانیش بەشێکی گرنگی ناوەندە کۆئەندامی دەمارن و وەک ڕێڕەوێک وان بۆ گواستنەوەی پەیامەکان لە مێشکەوە بۆ ئەندامەکانی تری جەستە و بەپێچەوانەشەوە. ناوەندە کۆئەندامی دەمار بە تەواوی پارێزراوە و داپۆشراوە بە ئێسک و پەردەی تایبەت کە دەیپارێزن لە زیان و هەر جۆرە هەڕەشەیەک.
پێکهاتەی مێشک
مێشک بەشی سەرەکی ناوەندە کۆئەندامی دەمارە و پێکهاتووە لە چەندین بەشی جیاواز کە هەریەکەیان ئەرکی تایبەت بە خۆیان جێبەجێ دەکەن. مێشک پێکهاتووە لە ملیۆنەها خانەی دەمار کە بەیەکەوە کاردەکەن بۆ ڕێکخستنی کرداری جیاواز لە جەستەدا. بەشەکانی مێشک بە گشتی دابەش دەبن بۆ سێ بەشی سەرەکی کە بریتین لە مێشکی پێشەوە، مێشکی ناوەڕاست و مێشکی دواوە.
مێشکی پێشەوە گەورەترین بەشی مێشکە و بەرپرسە لە بیرکردنەوە و هەڵسەنگاندن و بڕیاردان. ئەم بەشە پێکهاتووە لە دوو نیوەگۆی ڕاست و چەپ کە هەریەکەیان ئەرکی جیاواز جێبەجێ دەکەن. نیوەگۆی چەپ بەرپرسە لە زمان و ماتماتیک و لۆژیک، لە کاتێکدا نیوەگۆی ڕاست بەرپرسە لە هونەر و مۆسیقا و خەیاڵ.
مێشکی ناوەڕاست بەشێکی بچووکترە و بەرپرسە لە گواستنەوەی زانیارییەکان لە نێوان مێشکی پێشەوە و دواوە. هەروەها بەرپرسە لە چەندین کرداری گرنگ وەک ڕێکخستنی دەنگ و بینین. مێشکی دواوە بەرپرسە لە ڕێکخستنی هاوسەنگی و جوڵە و نەشونمای ماسولکەکان.
ڕیشاڵە بڕبڕەییەکان
ڕیشاڵە بڕبڕەییەکان یان دڕکە پەتک بەشێکی گرنگی ناوەندە کۆئەندامی دەمارن و لە بڕبڕەی پشتدا هەڵکەوتوون. ئەم ڕیشاڵانە پێکهاتوون لە کۆمەڵێک ڕیشاڵی دەمار کە لە مێشکەوە دادەبەزن بۆ خوارەوە و بە هەموو جەستەدا بڵاودەبنەوە. ڕیشاڵە بڕبڕەییەکان وەک ڕێڕەوێک وان کە زانیارییەکان لە مێشکەوە بۆ ئەندامەکانی تری جەستە دەگوازنەوە و هەروەها زانیارییەکان لە ئەندامەکانی جەستەوە بۆ مێشک دەگوازنەوە.
ڕیشاڵە بڕبڕەییەکان دابەش دەبن بۆ چەندین بەش کە هەریەکەیان بەرپرسن لە کۆنترۆڵکردنی ناوچەیەکی دیاریکراوی جەستە. بەشی سەرەوەی ڕیشاڵەکان بەرپرسن لە کۆنترۆڵکردنی دەست و مل و سنگ، لە کاتێکدا بەشی ناوەڕاست بەرپرسە لە کۆنترۆڵکردنی گەدە و ڕیخۆڵەکان و ئەندامە ناوەکییەکانی تر. بەشی خوارەوەی ڕیشاڵەکان بەرپرسە لە کۆنترۆڵکردنی قاچەکان و ئەندامەکانی خوارەوەی جەستە.
ئەرکەکانی ناوەندە کۆئەندامی دەمار
ناوەندە کۆئەندامی دەمار چەندین ئەرکی گرنگ لە جەستەدا جێبەجێ دەکات، گرنگترینیان بریتین لە کۆنترۆڵکردنی کردارە خۆویستەکان، کردارە ناخۆویستەکان، وەرگرتن و شیکردنەوەی هەستەکان، دابینکردنی بیر و هۆش و بیرکردنەوە، و پاراستنی یادەوەری.
کردارە خۆویستەکان ئەو کردارانەن کە مرۆڤ بە ویستی خۆی ئەنجامیان دەدات، وەک ڕۆیشتن، قسەکردن، نووسین و خواردن. ناوەندە کۆئەندامی دەمار بەرپرسە لە دەرکردنی فەرمان بۆ ماسولکەکان بۆ ئەنجامدانی ئەم کردارانە. کردارە ناخۆویستەکان ئەو کردارانەن کە مرۆڤ بە بێ ویستی خۆی ئەنجامیان دەدات، وەک لێدانی دڵ، هەناسەدان و هەرسکردن. ناوەندە کۆئەندامی دەمار بەرپرسە لە ڕێکخستنی ئەم کردارانە بەبێ پێویستی بە بیرکردنەوە.
وەرگرتن و شیکردنەوەی هەستەکان یەکێکی ترە لە ئەرکە گرنگەکانی ناوەندە کۆئەندامی دەمار. ئەم بەشە بەرپرسە لە وەرگرتنی زانیارییەکان لە هەستەکانەوە، وەک بینین، بیستن، بۆنکردن، تامکردن و بەرکەوتن، و شیکردنەوەی ئەم زانیارییانە بۆ ئەوەی مرۆڤ بتوانێت دەرک بە جیهانی دەرەوە بکات.
نەخۆشییەکانی ناوەندە کۆئەندامی دەمار
ناوەندە کۆئەندامی دەمار دەکرێت تووشی چەندین نەخۆشی ببێت کە کاریگەری نەرێنی لەسەر کاری ئەم بەشە دروست دەکەن. هەندێک لە نەخۆشییە باوەکانی ناوەندە کۆئەندامی دەمار بریتین لە لێدانی مێشک، نەخۆشی پارکینسۆن، نەخۆشی ئەلزهایمەر، ئیفلیجی و سکتەی مێشک.
لێدانی مێشک بریتییە لە زیانگەیاندن بە مێشک بەهۆی ڕووداوێک یان کەوتنێک. ئەم نەخۆشییە دەکرێت کاریگەری نەرێنی لەسەر بیرکردنەوە و یادەوەری و ڕەفتار دروست بکات. نەخۆشی پارکینسۆن نەخۆشییەکی دەماری دەگمەنە کە بەهۆی مردنی خانەکانی دەمار لە ناوچەیەکی دیاریکراو لە مێشکدا ڕوودەدات. ئەم نەخۆشییە دەبێتە هۆی لەرزین و سستی لە جوڵەدا.
نەخۆشی ئەلزهایمەر نەخۆشییەکی دەماری دەگمەنە کە بەهۆی مردنی خانەکانی دەمار لە مێشکدا ڕوودەدات. ئەم نەخۆشییە دەبێتە هۆی لەدەستدانی یادەوەری و توانای بیرکردنەوە. ئیفلیجی بریتییە لە لەدەستدانی توانای جوڵە لە بەشێک یان زیاتر لە جەستەدا بەهۆی زیانگەیاندن بە ناوەندە کۆئەندامی دەمار. سکتەی مێشک بریتییە لە ڕاوەستانی خوێن لە بەشێکی مێشکدا کە دەبێتە هۆی مردنی خانەکانی دەمار لەو ناوچەیەدا.
ڕێگاکانی پاراستنی ناوەندە کۆئەندامی دەمار
بۆ پاراستنی ناوەندە کۆئەندامی دەمار و دوورکەوتنەوە لە نەخۆشییەکانی، هەندێک ڕێگای گرنگ هەن کە دەکرێت پەیڕەویان بکەین. گرنگترینیان بریتین لە خواردنی تەندروست، ڕاهێنانی جەستەیی، ڕاهێنانی مێشک، خەوی باش و دوورکەوتنەوە لە سترێس.
خواردنی تەندروست کە دەوڵەمەند بێت بە ڤیتامینەکان و کانزا پێویستەکان، دەبێتە هۆی پاراستنی خانەکانی دەمار و یارمەتیدانیان بۆ کارکردنێکی باشتر. هەروەها ڕاهێنانی جەستەیی بەردەوام دەبێتە هۆی زیادکردنی سووڕی خوێن بۆ مێشک و یارمەتیدانی خانەکانی دەمار بۆ کارکردنێکی باشتر.
ڕاهێنانی مێشک بریتییە لە ئەنجامدانی چالاکی فکری وەک خوێندنەوە، چارەسەرکردنی کێشەکان و فێربوونی شتی نوێ. ئەم چالاکییانە دەبنە هۆی پاراستنی مێشک و بەهێزکردنی پەیوەندی نێوان خانەکانی دەمار. خەوی باش و تەواو زۆر گرنگە بۆ پشوودانی مێشک و چاککردنەوەی خانەکانی دەمار. هەروەها دوورکەوتنەوە لە سترێس و فشاری دەروونی گرنگە بۆ پاراستنی ناوەندە کۆئەندامی دەمار.
دەرئەنجام
ناوەندە کۆئەندامی دەمار بەشێکی گرنگی کۆئەندامی دەمارە و ڕۆڵێکی سەرەکی دەبینێت لە کۆنترۆڵکردنی جەستە و کردارەکانی. ئەم بەشە پێکهاتووە لە مێشک و ڕیشاڵە بڕبڕەییەکان کە بەیەکەوە کاردەکەن بۆ ڕێکخستنی کردارە ئیرادی و نائیرادییەکان، وەرگرتن و شیکردنەوەی هەستەکان، دابینکردنی بیر و هۆش و بیرکردنەوە، و پاراستنی یادەوەری. ناوەندە کۆئەندامی دەمار دەکرێت تووشی چەندین نەخۆشی ببێت کە کاریگەری نەرێنی لەسەر کاری ئەم بەشە دروست دەکەن. بۆیە گرنگە کە گرنگی بدەین بە پاراستنی ئەم بەشە گرنگە لە ڕێگای خواردنی تەندروست، ڕاهێنانی جەستەیی، ڕاهێنانی مێشک، خەوی باش و دوورکەوتنەوە لە سترێس. بە گشتی دەتوانین بڵێین کە ناوەندە کۆئەندامی دەمار بەشێکی گرنگ و پێویستە بۆ ژیانی تەندروست و چالاک.
13 بینین
