ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ئامێری پشکنینی شەکرە بەبێ خوێن (بە ئینگلیزی: Blood sugar test device without blood، بە عەرەبی: آلة اختبار السكر بدون دم) ئامێرێکە بۆ پێوانی شەکری خوێن بەبێ وەرگرتنی خوێن و کونکردنی پەنجە. کاتێک کەسێک تووشبووی نەخۆشی شەکرەیە و پێویستەکان زوو زوو پشکنینی شەکرە ئەنجامبدات، بە بەکارهێنانی ئامێری پشکنینی شەکرەی ئاسایی لەوانەیە هەست بە بێزاری بکات. بیرۆکەی داهێنانی ئەم ئامێرەش هەر لەوەوە هاتووە و بۆیەش پێیدەوترێت چاودێری گلوکۆزی بەردەوام (Continuous glucose monitoring). خوێندنەوەی ڕێژەی شەکری خوێنە بە ئاسانترین ڕێگا.
گۆڕانکاری بۆ هەندێک کەس جێی ترسە، بەتایبەتی کاتێک چەندین ساڵە شتەکان بە هەمان شێوە ئەنجام دەدرێن. بۆچی ئێستا دەیگۆڕن؟ بێگومان دیارە ئەم ڕێگا و ئامێرە نوێیە سوودی زۆر زیاتر هەیە بۆ چاودێریکردنی گلوکۆزی بەردەوام بەبێ بریندارکردنی پەنجەکان.
کاتێک دەتوانیت زانیاریەکان لە کاتی ڕاستەقینەدا ببینیت، دەتوانیت ڕێگری بکەیت لە کێشەی شەکری خوێن پێش ئەوەی هەست بە هیچ نیشانەیەک بکەیت. دەتوانیت پێداچوونەوە بە ئاڕاستەکان بکەیت بۆ باشترکردنی چارەسەر و ژیانێکی تەندروستتر و بەختەوەرتر بژیت. بێگومان ئامێرەکە بۆ هەموو کەسێک گونجاوە، ئەوانەی دەیانەوێت چاودێری ئاستی شەکری خوێنیان بکەن یانیش ئەوانەی تووشبووی نەخۆشی شەکرەن بۆ کۆنترۆڵکردنی دۆخەکەیان پشکنین ئەنجام دەدەن.
ئامێرە پێشکەوتووەکانی CGM وەک Dexcom G6 هەستەوەری بچووک بەکاردەهێنن کە لە ژێر پێستدا دانراون بۆ چاودێریکردنی ئاستی گلوکۆز بەبێ پەنجە. سیستەمی سی جی ئێم سێ پێکهاتەی سادە لەخۆ دەگرێت کە بە بەردەوامی کاردەکەن: هەستەوەرێک، ناردنێک، و وەرگرێک یان ئامێرێکی زیرەک.
سیستەمەکە لەیزەر بەکاردەهێنێت بۆ دەرکردنی درێژە شەپۆلی دیاریکراوی ڕووناکی بۆ ناوچەیەک لە ژێر پێست کە لەوێدا شلەی نێوان پێست هەیە، ئەو ماددانەی کە لە لوولەکانی خوێنەوە دزە دەکەن، لێرەدا دەتوانرێت گلوکۆز بمژرێت. دواتر ڕووناکییەکە دەگەڕێتەوە بۆ هەستەوەرەکە بە شێوەیەک کە ئاماژە بە چڕی گلوکۆز دەکات. واتا ئامێرەکە پێوانی گلوکۆزی شلەی نێوان خانەکان دەکات.
لایەنە باشەکانی
- چاودێریکردنی گلوکۆزی بەردەوام و بەبێ بوونی پێویستی بە پەنجە کونکردن.
- بڕیاردانی چارەسەری چالاک بە بینینی ڕێژەی شەکری خوێن پێش نیشانەکان.
- وەرگرتنی زانیاری زیاتر دەربارەی ئاستی گلوکۆزی خوێن لەگەڵ داتای تۆمارکراو.
- باشترکردنی تەندروستی و لەڕێیەوە دەتوانرێت ئەزموونی ژیانێکی باشتر بکرێت.
- تەندروستکاران ئامێرەکە بەو کەسانە دەدەن کە شارەزاییان هەیە.
بەکارهێنانی
ڕێنمایی بەکارهێنانی بە پێی مۆدێلەکانی جیاوازە، بەڵام ڕێنماییەکان بە گشتی شتێکی لەم شێوەیەن:
- ناوچەیەکی سەر قۆڵ یان سکت پاک بکەرەوە بە سڕینەوەی بە کحول بۆ لابردنی چەورییەکان.
- واز لە کحولەکە بێنە تا وشک بێتەوە دواتر دەست بکە بە دانانی هەستەوەرە نوێیەکە.
- کارپێکەرەکە لەسەر ناوچەی پاککراوە دابنێ و پاشان دەس لەسەر ئامێرەکە یان دوگمەکە دابنێ.
- گوێزەرەوەکە ببەستە بە هەستەوەرەکە بە فشار خستنە سەر شوێنەکە.
- وەرگری لەخۆوە یان مۆبایلی زیرەک بەکاربهێنە بۆ دەستکردن بە چاودێریکردنی ئاستی گلوکۆز.
بەکارهێنەرەکە هەستەوەری دەرزیەکە دەخاتە ناو چەورییە شانەکان (شانەی چەوری لە ژێر پێست)، کە دەتوانێت پەیوەندی بە شلەی نێوان خانەکانەوە بکات کە ئەویش ئۆکسجین و خۆراک بە لوولەکانی خوێن دەگەیەنێت. پاشان هەستەوەرەکە ئاستی گلوکۆزی شلەی نێوان خانەکان (Interstitial fluid) پێوانە دەکات.
هەستەوەرەکە ئەو داتایە دەنێرێت لە ڕێگەی گواستنەوەکەوە بۆ وەرگرەکە یان ئامێرە زیرەکەکە، کە دەتوانیت ئاڕاستەی گلوکۆز بەکاربهێنیت بۆ بڕیاردانی باشتر بۆ چارەسەری شەکرە.
چەند بە وردی کار دەکات؟
وردی هەندێک ئامێر تاقی دەکرێتەوە بە دیاریکردنی (mean absolute relative difference) واتە تێکڕای جیاوازی ڕێژەیی تەواو. MARD جیاوازی نێوان ئەنجامی پێوانەکەرەکە و پێوانەی تاقیگەی هاوشێوە پێوانە دەکات.
کەمتر لە %١٠ بە "ئەنجامدانی شیکاری باش" دادەنرێت. داتای کلینیکی بۆ Dexcom G6 کە یەکێکە لە بەناوبانگترین سیستەمەکانی CGM، ڕێژەی %٩ی MARD نیشان دەدات و هەستەوەرەکان ئەو ماردە دەهێڵنەوە لە دەرەوەی مەودای نیگەرانیدا.
سیستەمەکانی CGM ئەوەندە وردی سەلماندووە کە پسپۆڕانی پزیشکی بە پێوەرێکی باشتر بۆ بڕیارە چارەسەرییەکانی دادەنێن. هەرچەندە توێژینەوەیەکی ئەڵمانی لە ساڵی ٢٠١٧ دەریخستووە کە لەوانەیە لە ڕوانگەی چارەسەرییەوە مەترسیدار بێت بۆ بەکارهێنانی گلوکۆزی خوێن بۆ بڕیاری دانانی چارەسەری.
لەلایەکەی ترەوە ئاماژە بەوەشکراوە، "لەوانەیە ئەوە گونجاو بێت کە واز لە پێوانەکانی گلوکۆزی خوێن بهێنرێت وەک بنەمایەک بۆ بەڕێوەبردنی نەخۆشی شەکرە و گۆڕینی بۆ بەکارهێنانی گلوکۆزی شلەی نێوان خانەکان ISF وەک ئامانجی چارەسەری گونجاو."
ئەوەت لەیاد بێت چارەسەری سروشتی جیاوازە لە چارەسەری توندی پزیشکی، پێویستە هەمیشە شەکری خوێنت لە ڕێگەی خوێنەوە بپشکنیت پێش ئەوەی وەڵامی دڵۆپێک یان لوتکەیەک بدەیتەوە کە لەلایەن ئامێری CGM ەوە ڕاگەیەندراوە. هەروەها قسە لەگەڵ پزیشک بکە پێش ئەوەی گۆڕانکاری لە سیستەمی ئەنسۆلینەکەتدا بکەیت.
ئاستی گلوکۆزی نێوان خانەکان جیاوازە لە ئاستی گلوکۆزی خوێن؟
گلوکۆز لە خوێنەوە دەگوازرێتەوە بۆ شلەی نێوان خانەکان (ISF) لە ڕێگەی لولوەکانی خوێنەوە، بەڵام هەموو بڕی گلوکۆزەکە لەوێدا ناگوازرێتەوە. هەروەها ئەو گلوکۆزەی کە لەوێیە دەتوانێت بۆ ماوەیەک لەوێدا بمێنێتەوە. بۆیە کاتێک شەکری خوێن بەرزە، لەوانەیە گلوکۆزی ISF کەمتر بێت. کاتێک گلوکۆزی خوێن نزمە، گلوکۆزی ISF لەوانەیە بەرزتر بێت.
ڕێژەی گلوکۆز لە پێوەری گلوکۆزی خوێن و پێوەری گلوکۆزی ISF هەرگیز پێویست ناکات هەمان بێت. جیاوازی نێوان ئەم دووانە گەورەترین ئاستی دەبێت کاتێک ئاستی شەکرە بە خێرایی دەگۆڕێت.
پێش ئەوەی مامەڵە لەگەڵ خوێندنەوەی بەرز یان نزمی ISF بکەیت، پێویستە هەمیشە پێوەری گلوکۆزی خوێن بەکاربهێنیت. مانای ئەوە نییە ISF هەڵە بێت، بەڵام پێویستە بزانیت چەند گلوکۆز لە خوێندا هەیە پێش ئەوەی بڕیاری چارەسەری شەکرە بدەیت.
بە نموونە، ئەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەی جۆری یەکیان هەیە لە ئینگلتەرا هەستەوەری پێستیان پێدەدرێت بۆ چاودێریکردنی شەکری خوێن.
سوودەکانی سیستەمی CGM چین؟
چاودێریکردنی گلوکۆزی بەردەوام (CGM) تەنها شتێکی بەناوبانگ نییە. ئەمە سیستەمێکی باشتر خوێندنەوەی گلوکۆزە بۆ زۆربەی ئەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەی جۆری یەکیان هەیە. زانینی ئاستی گلوکۆزی خوێن پێش دەرکەوتنی نیشانەکان دەتوانێت بە تەواوی ڕێگای چارەسەرەکە بگۆڕێت لە کاردانەوە (کۆنترۆڵی زیان) بۆ کاردانەوەی چالاک (ڕێگریکردن).
چاودێری بەردەوام وێنەیەکی تەواوت دەداتێ بە شەو و ڕۆژ. تۆ و کارمەندی چاودێری تەندروستی دەتوانن بە ڕوونی ئەوە ببینن کە چۆن خۆراک و چالاکی جەستەیی و هۆکارەکانی تر کاریگەری لەسەر جەستە دروست دەکەن. پاشان بەیەکەوە، دەتوانن پلانی چارەسەرەکەت باشتر بکەن.
بڕیارەکانی چارەسەری چالاک
ئاستی گلوکۆزی خوێنت تایبەتمەند بکە و ئاگادارکردنەوە وەربگرە کاتێک خوێندنەوەی گلوکۆزەکەت لە دەرەوەی مەودای ئاساییە. زانینی ئەوەی کە پێویستت بە چارەسەرە پێش ئەوەی هەست بە نیشانەکان بکەیت دەتوانێت ڕێگری بکات لە ئاستی بەرزی شەکری خوێن کە هەڕەشەیەکی گەورەیە بۆ نەخۆشانی شەکرە.
