ناوهڕۆك
ناساندن
ئۆبلاست تۆمسک (بە ئینگلیزی: Tomsk Oblast) ناوچەیەکی فیدراڵیی ڕووسیایە. دەکەوێتە باشووری ڕۆژهەڵاتی دەشتی سیبیریای ڕۆژاوا، لە باشووری ڕۆژاوای ناوچەی فیدراڵی سیبیریا. ناوەندی کارگێڕییەکەی شاری تۆمسکە. ژمارەی دانیشتووانی بەپێی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١٠ی ڕووسیا 1،047،394 کەسە.
گەشەسەندنی ئەو خاکەی کە ئێستا ئۆبلاستەکە پێکدەهێنێت لە سەرەتای سەدەی ١٧ دەستی پێکردووە. تۆمسک خۆی لە ساڵی ١٦٠٤ دامەزراوە، بەشێک لە خاکی ئۆبلاستەکە کە ٣١٦٩٠٠ کیلۆمەتری چوارگۆشەیە و ناتوانرێت دەستیان پێ بگات، چونکە بە دارستان و تاڵاوەکانی تایگا داپۆشراوە. ئۆبلاستی تۆمسک تاڵاوی ڤاسیوگان لەخۆدەگرێت کە گەورەترین تاڵاوە لە نیوەگۆی باکوور. ئەم ناوچەیە هاوسنوورە لەگەڵ ئۆبلاستەکانی کراسنۆیارسک کرای و تیومێن و ئۆمسک و نۆڤۆسیبیرسک و کامێرۆڤۆ.
بەشی کارگێڕی
ئۆبلاستەکە ڕاستەوخۆ بەسەر چوار شار و شانزە قەزادا دابەشکراوە. چوار شارە ئیدارییەکە ناوەندی کارگێڕیی تۆمسک، کێدرۆڤی، سترێژێڤۆی و شاری داخراوی سێڤێرسکن.
جوگرافیا
ئۆبلاستی تۆمسک کە بەشێکە لە ناوچەی فراوانتری سیبیریا، نزیکەی تەواو تایگایە. نزیکەی 85%ی ئۆبلاستەکە دارستانە، دار سنەوبەرەکانی سیبیریا، دار سنەوبەرەکانی سکۆتلەندی، دار سپروس، داری لارچ هەندێک لە دارە باوەکانی ناوچەکەن. ڕووبارە سەرەکییەکان کە بەناو ئۆبلاستەکەدا تێدەپەڕن بریتین لە ئۆب، تۆم، چولیم، چایا، کێت، پارابێل، ڤاسیوگان و تایم.
کەشوهەوا
تێکڕای پلەی گەرمی ساڵانە لە ئۆبلاستی تۆمسک 1.75 پلەی سەدییە، تێکڕای پلەی گەرمی لە مانگی تەممووزدا 19.4 پلەی سەدییە، تێکڕای پلەی گەرمی لە مانگی یەکدا نزیکەی -١٩ یان -٢١ پلەی سەدییە. مامناوەندی بارانبارینی ساڵانە لە ئۆبلاستەکەدا 435 ملیمەترە.
مێژوو
پێش ئەوەی سیبیریا ببێتە بەشێک لە ڕووسیا، خاکی ئۆبلاستی تۆمسکی مۆدێرن لەلایەن کەسانێکەوە نیشتەجێ بوو کە سەر بە شارستانیەتی تایگا کولایسکۆی بوون کە بە شوێنەوارە برۆنزییەکانی ناسراوە. گەشەسەندنی ناوچەکە لە کۆتایی سەدەی ١٦ و سەرەتای سەدەی ١٧ دەستی پێکرد. کۆنترین شوێنی نیشتەجێبوون لە ناوچەکەدا گوندی ناریمە کە لە ساڵی ١٥٩٦ دامەزراوە. ناوەندی کارگێڕی پارێزگاکە، شاری تۆمسک، لە ساڵی ١٦٠٤ بە فەرمانی تزار بۆریس گۆدونۆڤ دامەزراوە. لە ساڵی ١٨٠٤ پارێزگاری تۆمسک دامەزرا، کە تا ساڵی ١٩٢٥ بوونی هەبوو، کاتێک بوو بە بەشێک لە ناوچەی سیبیریا لە ١٩٣٠. ئۆبلاستی تۆمسک لە ١٣ی ئابی ١٩٤٤ دامەزرایەوە. شارەکە بە درێژایی ناوەڕاستی سەدەی بیستەم گەشەی کرد بەهۆی کۆچی زۆرێک لە دامەزراوە سۆڤیەتییەکان بۆ تۆمسک لە کاتی جەنگی جیهانیی دووەمدا، پەرەپێدانی دامەزراوە ئەتۆمییەکان لە ناوچەکەدا لە ماوەی ساڵانی ١٩٥٠دا، هەروەها دەستپێکردنی بەرهەمهێنانی نەوت لە ئۆبلاستەکەدا لە ماوەی ساڵانی شەست و حەفتاکان. لە ٢٦ی تەممووزی ١٩٩٥ میساقی ئۆبلاست پەسەند کرا.
ئابووری
ئۆبلاستی تۆمسک دەوڵەمەندە بە سەرچاوە سروشتییەکانی وەک نەوت، گازی سروشتی، کانزا ئاسنین و نائاسنییەکان، بەردەخەڵووزی نەگەییو یان پەیینی گیایی، و جۆرە جیاوازەکانی ئاو. هەروەها دارستانەکان لە گرنگترین سەرمایەکانی ئۆبلاستەکەن: نزیکەی 20%ی سەرچاوە دارستانەکانی سیبیریای ڕۆژاوا لە ئۆبلاستی تۆمسکدایە. پیشەسازی نزیکەی نیوەی بەرهەمی ناوخۆیی ناوچەکە پێکدەهێنێت، لە کاتێکدا کشتوکاڵ 19% و بیناسازی 13% بەشداری لە ئابووری دەکات. پیشەسازی کیمیا و نەوت لە ناوچەکەدا پێشکەوتووترینن و لەدوای ئەویشەوە پیشەسازی دروستکردنی ئامێر دێت. ماددە سەرەکییەکانی هەناردەکردنی ئۆبلاستەکە بریتین لە: نەوت (62.1%)، میتانۆل (30.2%)، و ئامێرەکان (4.8%). دەرهێنانی نەوت و داربڕین کارێکی سەرەکی کۆمپانیا هاوبەشەکانی هەرێمەکەیە.
دیمۆگرافی
ژمارەی دانیشتووان: 1،047،394 (سەرژمێری ساڵی 2010)؛ 1،046،039 (سەرژمێری ساڵی 2002)؛ 1،001،613 (سەرژمێری ساڵی 1989). نەتەوە سەرەکییەکانی دانیشتووی ئەم ئۆبلاست بریتین لە ڕووسەکان (92.1%)، ئۆکراینی – بیلاڕووسی (1.4%)، ڤۆڵگا - تاتارەکانی سیبیریا (1.7%) و ئەڵمانی ڤۆڵگا (0.9%). سلاڤ و فینلەندی و ئەڵمانی ڤۆڵگا زیاتر لە 94.4%ی دانیشتووانەکەی پێکدەهێنن، لەکاتێکدا تاتار و چوڤاش و ئەرمەن و خانتی بەشەکەی دیکە پێکدەهێنن.
ئایین
- ئۆرتۆدۆکسی ڕووسی: 33.3%
- ئۆرتۆدۆکسەکانی تر: 2.2%
- مەسیحییەکانی تر: 5.2%
- ئیسلام: 1.1%
- ئایینی بودا: 0.6%
- ڕۆدنۆڤێری و باوەڕە ڕەسەنەکانی تر: 1.7%
- بێدین: 15.1%
بەپێی ڕاپرسییەکی ساڵی ٢٠١٢ی ئۆبلاستەکە، ٣٣.٣%ی دانیشتوانی ئۆبلاستی تۆمسک پابەندن بە کڵێسای ئۆرتۆدۆکسی ڕووسیا، ٤% مەسیحی گشتیی بێ پەیوەندین، ٢% باوەڕدارێکی مەسیحی ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژهەڵاتن بەبێ ئەوەی سەر بە هیچ کڵێسایەک بن یان ئەندامی ڕۆژهەڵاتی دیکەن، 1% پابەندن بە باوەڕە ڕەسەنەکانی سلاڤی (Rodnovery) یان ئایینە فۆلکلۆرییە ڕەسەنەکانی سیبیریا، 1% پابەندن بە ئیسلام، 0.62% پابەندن بە ئایینی بودای تبت، و 0.4% پابەندن بە کڵێسای کاسۆلیکی. جگە لەوەش 29%ی دانیشتووان باوەڕدارن بەڵام ئایینیان نییە، 15%ی بێدینن، و 13.68% پەیڕەوی لە ئایینەکانی تر دەکەن یان وەڵامی پرسیارەکەیان نەداوەتەوە.
