ناوهڕۆك
ناساندن
کۆماری فیدراڵی ڕووسیا یاخود ڕووسیای یەکگرتوو دەوڵەتێکە لە نێوان هەردوو کیشوەری ئەوروپا و ئاسیا درێژ دەبێتەوە لە ڕووبەرێکی فراوان کە دەگاتە 17 ملیۆن کم، بەمەش دەبێتە گەورەترین وڵات لە ڕووی ڕووبەرەوە کە دوو هێندەی کەنەدایە، دانیشتووانەکەی دەگاتە 143 ملیۆن کەس، و گەورەترین وڵاتی یەکێتیی سۆڤیەتی پێشووە، ڕووسیا بە ڕووبەر دراوسێی 14 وڵاتی جیهانە وەک: نەرویج و کۆریای باکوور و پۆڵەندا و چین، و دەگاتە دەریای بەستەڵەکی باکوور و دەریای ڕەش و زەریای هێمن.
پایتەختەکەی شاری مۆسکۆیە کە زۆرترین بنکە پیشەسازییەکانی تێدایە، جوگرافیای ڕووسیا پێکهاتووە لە تێکەڵەیەک لە دارستان و دەشت و گرد و دۆڵ و زنجیرەچیا و کەناری دەریا، هەروەها یەکێک لە گەورەترین دەریاچەکانی دونیای تێدایە کە دەریاچەی (لادۆگا)ـیە و کەشوهەواکەشی جیاوازە لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر و بە سەرما زۆرەکەی ناسراوە لە زستاندا، و ئابووریەکەی بەندە بە پیشەسازی گەورە و بازرگانی نەوت و گاز و کەرەستەی خاو.
زانیاری گشتی
| ناوی فەرمی | فیدراسیۆنی ڕووسیا |
| پایتەخت | مۆسکۆ |
| زمانی فەرمی | ڕووسی |
| ناوی هاوڵاتیان | ڕووسییەکان |
| دانیشتووان | زیاتر لە 142 ملیۆن |
| شێوازی حکومەت | کۆماری فیدراڵی سەرۆکایەتی |
| سەرۆک | ڤلادیمێر پۆتین |
| بەرواری دروستکردن | 26ـی 12ـی 1991 |
| دراو | ڕۆبڵی ڕووسی |
ڕووسیا یەکێکە لەو وڵاتانەی لە نەتەوە یەکگرتووەکان مافی ڤیتۆی هەیە و ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشە.
یەکێتیی سۆڤیەت
ڕووسیای ئێستا یەکێکە لەو وڵاتانەی کە پێشووتر لەناو چوارچێوەی یەکێتیی سۆڤیەتدا بوو و دواتر بە نەمانی سۆڤیەت پارچە پارچە بوون و ڕووسیاش بوو بە بەشێک لەوان.
یەکێتیی سۆڤیەت دەوڵەتێکی دەستووریە کە لە ناخی ئیمپڕاتۆریەتی ڕووسیاوە دروستبوو، و لە یەکگرتنی چەند کۆمارێکی سۆڤیەتی سۆشیالیزمییەوە دروستبوو لە نێوان ساڵانی 1922 بۆ 1991، کە ڤلادیمێر لینین ـی سەرکردەی شۆڕشی بەلشەفی (بۆلشەفیکی) بونیادی نا.
وشەی سۆڤیەت وشەیەکی ڕووسیە و بە واتای کۆمەڵ یاخود کۆبوونەوە دێت، و مۆسکۆش پایتەختی ئەم دەوڵەتە بوو لەگەڵ چەند بنکەیەکی گەورەی تری وڵات وەک لینینگراد و کیێڤ، و زمانی ڕووسیش زمانی سەرەکی وڵات بوو.
حیزبی شیوعی بەڕێوبەری وڵات و کۆمەڵگاکە بوو لەم وڵاتەدا، داگیرکاری و فراوانبوونی وڵاتەکە درێژ بوویەوە بۆ نزیک لە 1000 کم لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا کە 11 ناوچەی کاتی جیاوازی تیابوو و نزیکەی 7200 کم لە باکوور بۆ باشوور.
دەسەڵاتی یەکێتییەکە
یەکێتیی سۆڤیەت یەکێک بوو لە گەورەترین وڵاتانی جیهان لە سەردەمی خۆی لە ڕووی سیاسی و ئابووری و سەربازییەوە، هەروەها یەکەمین وڵات بوو کە مانگی دەستکرد و مرۆڤی ناردە بۆشایی ئاسمان، و خاوەنی گەورەترین هێزی سەربازی بوو بە باشترین تەکنەلۆژیای سەردەم.
ڕووخانی یەکێتیی سۆڤیەت
دوای تێکچوونی دۆخی ئابووری و سیاسی وڵات لە سایەی جەنگی سارد لەگەڵ ئەمریکا و ناتۆ و وارسۆ، و شکستهێنانی سیاسەتی گۆرباتشۆف لە بەڕێوبردنی وڵات، لەگەڵ گەیشتنی بۆریس یەڵتسن بە کورسی دەسەڵات وڵاتەکە خاپوور بوو و دابەشبوو بۆ چەندین وڵاتی جیاجیا، ئەمەش لە ڕۆژی 26ـی 12ی 1991 دوای ئەوەی ئەنجومەنی باڵای یەکێتییەکە بەیاننامەی کۆتایی خۆی خوێندەوە و دانی بە دابەشبوونی وڵاتەکەدا نا.
پێش ئەوە لە 25ـی مانگ سەرۆکی ئەوکات گۆرباچۆڤ وتارێکی خوێندەوە کە دەستلەکارکێشانەوەی خۆی ڕاگەیاند، و دوای وتارەکەی ئاڵای سووری یەکێتیی سۆڤیەت لە کۆشکی کرملن هێنرایە خوارەوە و ئاڵای سێ ڕەنگی ڕووسیای ئێستا شوێنی گرتەوە، ئەم ڕووخانە جەنگی سارد و جەنگی ڕۆژهەڵاتی سۆشیالیزمی و ڕۆژئاوای سەرمایەداری بەکۆتاهێنا.
هەروەها بووە هۆی دەرکەوتنی 15 وڵاتی جیا کە پێشتر لەناو سۆڤیەتدا بوون.
وڵاتەکانی یەکێتیی سۆڤیەتی پێشوو
- ئەرمینیا
- ئازربایجان
- ئیستۆنیا
- ئۆزپاکستان
- ئۆکرانیا
- بیلاڕووس
- تورکمانستان
- جۆرجیا
- ڕووسیای سۆڤیەتی یەکگرتوو
- تاجیکستان
- کازاخستان
- قیرقزستان
- لاتیڤیا
- لیتوانیا
- مۆڵدۆڤا
یەکێتیی سۆڤیەت و جەنگ
لە ماوەی دروستبوون هەتاوەکو ڕووخانی دەوڵەتەکە شایەتی چەندین جەنگی گەورە بووە، لە دوای جەنگی جیهانی دووەم و هاتنە دەرەوەی ڕووسیا بە سەرکەوتوویی لە جەنگ و داگیرکردنی پۆڵەندا و ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات، جەنگێکی تر دەستی پێکرد لە نێوان ئەمریکا و ڕووسیا کە بە جەنگی سارد ناوی دەرکرد لە ماوەی 1945 بۆ 1991، لەم نێوانەشدا چەندین جەنگی تر ڕوویدا کە هەریەک لە ڕووسیا و ئەمریکا لە لایەنێکی جەنگ دەوەستان دژی یەکتری بەبێ ئەوەی جەنگی ڕووبەڕوو ببێت لە نێوانیان.
جەنگی کۆریا
جەنگی ناوخۆی کۆریا لە ساڵی 1950 لە نێوان کۆریای سۆشیالیزمی و کۆریای باشوور ڕوویدا و هەریەک لە ڕووسیا و چین پاڵپشتی کۆریای باکوور بوون و کۆریای باشووریش ئەمریکا و تورکیا یارمەتیدەری بوون، جەنگەکە لە 1953 کۆتایی هات بە جیابوونەوەی هەردوو کۆریا و دروستبوونی دوو وڵاتی نوێ بە سیستمی جیاوازەوە.
جەنگی ڤێتنام
جەنگی ڤێتنام لە نێوان ڤێتنامی باکوور و باشوور دەستی پێکرد کە ئەمریکا لایەنگری بەرەی باشوور و ڕووسیا و چینیش پاڵپشتی بەرەی باکووریان دەکرد و لەم جەنگەدا ڤێتنامی شیوعی براوەبوو.
سەرۆکەکان هەتاوەکوو ئێستا
| ڤلایدیمێر لینین | 1917 بۆ 1922 |
| جۆزێف ستالین | 1922 بۆ 1953 |
| جۆرجی مالینکۆڤ | 1953 بۆ 1955 |
| نیکیتا خرۆشۆڤ | 1955 بۆ 1964 |
| لیۆنێد برێجنێڤ | 1964 بۆ 1982 |
| یوری ئەندرۆبۆڤ | 1982 بۆ 1984 |
| قوستەنتین شیرنینکۆ | 1984 بۆ 1985 |
| میخائیل گۆرباچۆڤ | 1985 بۆ 1991 |
| بۆریس یەڵتسن | 1991 بۆ 1999 |
| ڤلادیمێر پۆتین | 1999 بۆ 2008 |
| دیمیتری میدڤیدیڤ | 2008 بۆ 2012 |
| ڤلادیمێر پۆتین | 2012 بۆ ئێستا |
سوپای ڕووسیا
سوپای ڕووسیا یەکێکە لە گەورەترین سوپاکانی جیهان، بە ژمارەی زۆر و چەکی زۆر پێشکەوتوو توانیویەتی ببێتە ڕکابەرێکی هەمیشەیی کەرەستەی جەنگی لە جیهان، لە زۆرینەی جەنگەکان هەمیشە براوە بووە و لە ماوەی ساڵانی جەنگی سارد و دواترەوە دەستتێوەردانی بۆ ئەو وڵاتانەی جەنگی تێدایە بە کەرەستە و زیادکردنی هەژموونی خۆی یان دەربڕینی پاڵپشتی زیاتر بووە.
| سەربازی ئامادە | 766000 |
| سەربازی یەدەگ | 2485000 |
| تانک | 15500 |
| زرێپۆش | 5990 |
| تۆپهاوێژی جوڵاو | 27607 |
| تۆپهاوێژ | 4625 |
| مووشەک هاوێژ | 3781 |
| پوچەڵکەرەوەی مین | 450 |
| فڕۆکەی شەڕکەر | 3082 |
| هەلیکۆپتەر | 973 |
| کەشتی جەنگی | 4 |
| ژێردەریایی |
63 |
