ناوه‌ڕۆك
ڕووسیا كوێیە؟
كۆماری فیدراڵی ڕووسیا یاخود ڕووسیای یەكگرتوو دەوڵەتێكە لە نێوان هەردوو كیشوەری ئەوروپا و ئاسیا درێژ دەبێتەوە لە ڕووبەرێكی فراوان كە دەگاتە 17 ملیۆن كم، بەمەش دەبێتە گەورەترین وڵات لە ڕووی ڕووبەرەوە كە دوو هێندەی كەنەدایە، دانیشتوانەكەی دەگاتە 143 ملیۆن كەس، و گەورەترین وڵاتی یەكێتی سۆڤیەتی پێشووە، ڕووسیا بە ڕووبەر دراوسێی 14 وڵاتی جیهانە وەك : نەرویج و كۆریای باكوور و پۆڵەندا و چین، و دەگاتە دەریای بەستەڵەكی باكوور و دەریای ڕەش و زەریای هێمن.
پایتەختەكەی شاری مۆسكۆیە كە زۆرترین بنكە پیشەسازییەكانی تێدایە، جوگرافیای ڕووسیا پێكهاتووە لە تێكەڵەیەك لە دارستان و دەشت و گرد و دۆڵ و زنجیرەچیا و كەناری دەریا، هەروەها یەكێك لە گەورەترین دەریاچەكانی دونیای تێدایە كە دەریاچەی (لادۆگا)ـیە و كەشوهەواكەشی جیاوازە لە شوێنێكەوە بۆ شوێنێكی دیكە و بە سەرما زۆرەكەی ناسراوە لە زستاندا، و ئابووریەكەی بەندە بە پیشەسازی گەورە و بازرگانی نەوت و گاز و كەرەستەی خاو.
زانیاری گشتی
| ناوی فەرمی | فیدراسیۆنی ڕووسیا |
| پایتەخت | مۆسكۆ |
| زمانی فەرمی | ڕووسی |
| ناوی هاوڵاتیان | ڕووسییەكان |
| دانیشتوان | زیاتر لە 142 ملیۆن |
| شێوازی حكومەت | كۆماری فیدراڵی سەرۆكایەتی |
| سەرۆك | ڤلادیمێر پۆتین |
| بەرواری دروستكردن | 26ـی 12ـی 1991 |
| دراو | ڕۆبڵی ڕووسی |
ڕووسیا یەكێكە لەو وڵاتانەی لە نەتەوە یەكگرتووەكان مافی ڤیتۆی هەیە و ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشە.
یەكێتی سۆڤیەت
ڕووسیای ئێستا یەكێكە لەو وڵاتانەی كە پێشووتر لەناو چوارچێوەی یەكێتی سۆڤیەتدا بوو و دواتر بە نەمانی سۆڤیەت پارچە پارچە بوون و ڕووسیاش بوو بە بەشێك لەوان.
یەكێتی سۆڤیەت دەوڵەتێكی دەستووریە كە لە ناخی ئیمپڕاتۆریەتی ڕووسیاوە دروستبوو، و لە یەكگرتنی چەند كۆمارێكی سۆڤیەتی سۆشیالیزمییەوە دروستبوو لە نێوان ساڵانی 1922 بۆ 1991، كە ڤلادیمێر لینین ـی سەركردەی شۆڕشی بەلشەفی (بۆلشەفیكی) بونیادی نا.
وشەی سۆڤیەت وشەیەكی ڕووسیە و بە واتای كۆمەڵ یاخود كۆبوونەوە دێت، و مۆسكۆش پایتەختی ئەم دەوڵەتە بوو لەگەڵ چەند بنكەیەكی گەورەی دیكەی وڵات وەك لینینگراد و كیێڤ، و زمانی ڕووسیش زمانی سەرەكی وڵات بوو.
حیزبی شیوعی بەڕێوبەری وڵات و كۆمەڵگاكە بوو لەم وڵاتەدا، داگیركاری و فراوانبوونی وڵاتەكە درێژ بوویەوە بۆ نزیك لە 1000 كم لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا كە 11 ناوچەی كاتی جیاوازی تیابوو و نزیكەی 7200 كم لە باكوور بۆ باشوور.
دەسەڵاتی یەكێتییەكە
یەكێتی سۆڤیەت یەكێك بوو لە گەورەترین وڵاتانی جیهان لە سەردەمی خۆی لە ڕووی سیاسی و ئابووری و سەربازییەوە، هەروەها یەكەمین وڵات بوو كە مانگی دەستكرد و مرۆڤی ناردە بۆشایی ئاسمان، و خاوەنی گەورەترین هێزی سەربازی بوو بە باشترین تەكنەلۆژیای سەردەم.
ڕووخانی یەكێتی سۆڤیەت
دوای تێكچوونی دۆخی ئابووری و سیاسی وڵات لە سایەی جەنگی سارد لەگەڵ ئەمریكا و ناتۆ و وارسۆ، و شكستهێنانی سیاسەتی گۆرباتشۆف لە بەڕێوبردنی وڵات، لەگەڵ گەیشتنی بۆریس یەڵتسن بە كورسی دەسەڵات وڵاتەكە خاپوور بوو و دابەشبوو بۆ چەندین وڵاتی جیاجیا، ئەمەش لە ڕۆژی 26ـی 12ی 1991 دوای ئەوەی ئەنجومەنی باڵای یەكێتییەكە بەیاننامەی كۆتایی خۆی خوێندەوە و دانی بە دابەشبوونی وڵاتەكەدا نا.
پێش ئەوە لە 25ـی مانگ سەرۆكی ئەوكات گۆرباتشۆف وتارێكی خوێندەوە كە دەستلەكاركێشانەوەی خۆی ڕاگەیاند، و دوای وتارەكەی ئاڵای سووری یەكێتی سۆڤیەت لە كۆشكی كرملێن هێنرایە خوارەوە و ئاڵای سێ ڕەنگی ڕووسیای ئێستا شوێنی گرتەوە، ئەم ڕووخانە جەنگی سارد و جەنگی ڕۆژهەڵاتی سۆشیالیزمی و ڕۆژئاوای سەرمایەداری بەكۆتاهێنا.
هەروەها بووە هۆی دەركەوتنی 15 وڵاتی جیا كە پێشتر لەناو سۆڤیەتدا بوون.
وڵاتەكانی یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو
- ئەرمینیا
- ئازربایجان
- ئیستۆنیا
- ئۆزپاكستان
- ئۆكرانیا
- بیلاڕووس
- توركمانستان
- جۆرجیا
- ڕووسیای سۆڤیەتی یەكگرتوو
- تاجیكستان
- كازاخستان
- قیرقزستان
- لاتیڤیا
- لیتوانیا
- مۆڵدۆڤا
یەكێتی سۆڤیەت و جەنگ
لە ماوەی دروستبوون هەتاوەكو ڕووخانی دەوڵەتەكە شایەتی چەندین جەنگی گەورە بووە، لە دوای جەنگی جیهانی دووەم و هاتنە دەرەوەی ڕووسیا بە سەركەوتوویی لە جەنگ و داگیركردنی پۆڵەندا و ئەڵمانیای ڕۆژهەڵات، جەنگێكی دیكە دەستی پێكرد لە نێوان ئەمریكا و ڕووسیا كە بە جەنگی سارد ناوی دەركرد لە ماوەی 1945 بۆ 1991، لەم نێوانەشدا چەندین جەنگی دیكە ڕوویدا كە هەریەك لە ڕووسیا و ئەمریكا لە لایەنێكی جەنگ دەوەستان دژی یەكتری بەبێ ئەوەی جەنگی ڕووبەڕوو ببێت لە نێوانیان.
جەنگی كۆریا
جەنگی ناوخۆی كۆریا لە ساڵی 1950 لە نێوان كۆریای سۆشیالیزمی و كۆریای باشوور ڕوویدا و هەریەك لە ڕووسیا و چین پاڵپشتی كۆریای باكوور بوون و كۆریای باشووریش ئەمریكا و توركیا یارمەتیدەری بوون، جەنگەكە لە 1953 كۆتایی هات بە جیابوونەوەی هەردوو كۆریا و دروستبوونی دوو وڵاتی نوێ بە سیستمی جیاوازەوە.
جەنگی ڤێتنام
جەنگی ڤێتنام لە نێوان ڤێتنامی باكوور و باشوور دەستی پێكرد كە ئەمریكا لایەنگری بەرەی باشوور و ڕووسیا و چینیش پاڵپشتی بەرەی باكووریان دەكرد و لەم جەنگەدا ڤێتنامی شیوعی براوەبوو.
سەرۆكەكان هەتاوەكو ئێستا
| ڤلایدیمێر لینین | 1917 بۆ 1922 |
| جۆزێف ستالین | 1922 بۆ 1953 |
| جۆرجی مالینكۆڤ | 1953 بۆ 1955 |
| نیكیتا خڕۆشۆف | 1955 بۆ 1964 |
| لیۆنێد برێجنێڤ | 1964 بۆ 1982 |
| یوری ئەندرۆبۆڤ | 1982 بۆ 1984 |
| قوستەنتین شیرنینكۆ | 1984 بۆ 1985 |
| میخائیل گۆرباتشۆف | 1985 بۆ 1991 |
| بۆریس یەڵتسن | 1991 بۆ 1999 |
| ڤلادیمێر پۆتین | 1999 بۆ 2008 |
| دیمیتری میدڤیدیڤ | 2008 بۆ 2012 |
| ڤلادیمێر پۆتین | 2012 بۆ ئێستا |
سووپای ڕووسیا
سووپای ڕووسیا یەكێكە لە گەورەترین سوپاكانی جیهان، بە ژمارەی زۆر و چەكی زۆر پێشكەوتوو توانیویەتی ببێتە ڕكابەرێكی هەمیشەیی كەرەستەی جەنگی لە جیهان، لە زۆرینەی جەنگەكان هەمیشە براوە بووە و لە ماوەی ساڵانی جەنگی سارد و دواترەوە دەستتێوەردانی بۆ ئەو وڵاتانەی جەنگی تێدایە بە كەرەستە و زیادكردنی هەژموونی خۆی یان دەربڕینی پاڵپشتی زیاتر بووە.
| سەربازی ئامادە | 766000 |
| سەربازی یەدەگ | 2485000 |
| تانك | 15500 |
| زرێپۆش | 5990 |
| تۆپهاوێژی جوڵاو | 27607 |
| تۆپهاوێژ | 4625 |
| موشەك هاوێژ | 3781 |
| پوچەڵكەرەوەی مین | 450 |
| فڕۆكەی شەڕكەر | 3082 |
| هەلیكۆپتەر | 973 |
| كەشتی جەنگی | 4 |
| ژێردەریایی |
63 |
