ناوه‌ڕۆك
ناساندن
شێر (بە ئینگلیزی: Lion، بە عەرەبی: أسد)، بە یەکێکە لە ئاژەڵە بەهێز و گەورەکان دادەنرێت، دووەم گەورەترین ئاژەڵە لە قەبارەدا، هەروەها یەکێکە لەو ئاژەڵانەی کە مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە لە ئەنجامی کەمبوونەوەی ژمارەی شێرەکان لەناوچوونی هەندێک لە جۆرەکانیان، یەکێتی نێودەوڵەتی بۆ پاراستنی سروشت پێشبینی کردووە کە لە ساڵی ٢٠١٤ ژمارەی شێری پێگەیشتوو لە جیهاندا لە نێوان ٢٣-٣٩ هەزار شێردا بووە، شێرەکان لە ئێستادا لە بەشێک لە ئەفریقا بڵاوبوونەتەوە، هەندێکی تریان لە هیندستان.
جۆرەکانی شێر
شێر جۆری زۆرە و لە ئێستادا شێر پۆلێن دەکرێن بۆ دوو جۆری سەرەکی:
شێرە ڕەشەکانی باشوور
ئەم جۆرە شێرانە دەگرێتەوە:
شێرەکانی کاتانگا: ئەو شێرانە دەگرێتەوە کە لە باشووری ڕۆژئاوای ئەفریقا دەژین، یەکێکە لە شێرە گەورەکانی جیهان، شێری کاتانگا لە هەریەک لە ئەنگۆلا، زایر، ڕۆژئاوای زامبیا، زیمبابۆی، نامیبیا و باکووری بۆتسوانا بڵاوبوونەتەوە.
شێری ماسای: ئەو شێرانە دەگرێتەوە کە لە ڕۆژهەڵاتی ئەفریقا دەژین، ئەم جۆرە شێرەکان بە بوونی کۆمەڵە موو لەسەر ئەژنۆکانیان جیا دەکرێنەوە، شێرەکانی ماسای لە کینیا، ئەسیوپیا، مۆزەمبیق و تانزانیادا بڵاوبوونەتەوە.
شێری ترانسڤاڵ: ئەو شێرانە دەگرێتەوە کە لە باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەفریقا دەژین، نێرەکانی ئەم جۆرە شێرانە بە ڕیشێکی ڕەش جیا دەکرێنەوە.
شێرە ڕەشەکانی باکوور
ئەم جۆرە شێرانە دەگرێتەوە:
شێری سەنیگال: ئەو شێرانە دەگرێتەوە کە لە ڕۆژئاوای ئەفریقا دەژین، بچووکترین جۆری شێرە کە لە ئەفریقا دەبینرێت شێری سەنیگال بە یەکێک لەو شێرانە دادەنرێت کە مەترسییەکی زۆری لەسەرە، چونکە ژمارەکانی زیاد ناکات ئەم جۆرە شێرە لە نزیکەی ١٨٠٠ شێر پێکهاتووە کە لە سەرانسەری ناوچەکاندا بڵاوبوونەتەوە لە کۆماری ئەفریقای ناوەڕاستەوە تا سەنیگال درێژدەبنەوە.
شێری هیندی یان ئاسیایی: ئەم جۆرەیان مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە، لە ئێستادا لە یەدەگی دارستانێکی ناسروشتی لە ویلایەتی گوجاراتی هیندستان دەژین.
جیاکردنەوەی شێری نێر و مێ
شێری نێر بە ئاسانی لە شێری مێ جیا دەکرێتەوە بەو پێیەی نێر مووی هەیە کە دەوری سەری و ملی دادەپۆشێت، کە پێی دەوترێت ڕیش، مێ ڕیشی نییە، شێری نێر لە ڕووی قەبارەوە گەورەترە لە مێ.
شێوەی شێرەکان
شێر بە جەستەیەکی درێژ و ماسولکەیی و سەرێکی گەورەیە و قاچێکی کورتی هەیە، هەروەها کلکی هەیە کە بە کۆپانێک موو کۆتایی دێت کە ڕەنگەکەی تۆخ دەبێت بە بەراورد بە ڕەنگی جەستەی.
ڕەنگی پەڕەکانی شێر
ڕەنگی پەڕەکانی شێر لە نێوان زەرد یان پرتەقاڵی قاوەیی، خۆڵەمێشی زیو و قاوەیی تۆخدایە، بێچووی شێر بە پەڕەکانی ڕەنگی خۆڵەمێشی جیا دەکرێتەوە، بە پەڵەی قاوەیی ڕازاوەتەوە کە کاتێک بێچووەکە دەگاتە سێ مانگی خۆی نامێنێت. باڵا و کێشی شێر: درێژی کلکی یەک مەترە بەرزییەکەی لە زەویەوە تا شانەکانی دەپێورێت، نزیکەی١.٢ مەترە، کێشی نزیکەی١٧٠-٢٣٠کیلۆگرامە سەبارەت بە شێری مێ درێژییەکەی 1.5 مەترە، بەرزی شانەکانی لە نێوان٠.٩ -١.١ مەتردایە، کێشی لەنێوان١٢٠-١٨٠کیلۆگرامە.
شێوازی ژیانی شێرەکان
شێرەکان ئاژەڵێکی کۆمەڵایەتیین حەز دەکەن لەناو گروپێکدا بژین بەڵام ئەو شێرانەی لە ئاسیادا دەژین جیاوازن لە شێرە نێرەکانی ئاسیا لەگەڵ مێینەکاندا ناژین و لەگەڵیان کۆنابنەوە تەنها لە پێناوی جووتبوون یان بەشداریکردن لە خواردنی نێچیری گەورە، سەبارەت بە شێری ئەفریقی بەزۆری لە سێ نێری پێگەیشتوو دەیان لە مێ پێکدێت.
ژیانی شێرەکان
ژمارەی ئەندامانی شێر هەندێک جار دەتوانێت بگاتە ٤٠ شێر، کاتێک شێرەکان گەورە دەبن، دوو لەسەر سێی شێرەکان لەو جێگایەدا دەمێننەوە کە تێیدا لەدایک بوون، لە کاتێکدا شێرەکانی تر جێگاکەیان بەجێدەهێڵن، هەر کۆمەڵە شێرێک چەند ڕووبەری زەوی تایبەتی خۆی داگیر دەکات و قەبارەی ئەو ڕووبەرەی کە شێرەکان وەک ماڵی خۆیان دەیگرنەبەر، بەندە بە زۆری خۆراک و ئاوەوە، جگە لەوەی توانای بەرگریکردنیان زیاد دەکات لە هێرشەکانی ئاژەڵ و شێرەکانی تر.
پەیوەندی لەگەڵ شێرەکانی تر
شێرەکان بە چەند شێوازێک پەیوەندی لەگەڵ یەکتردا دەکەن، بەو پێیەی توانای جیاکردنەوەی یەکتریان هەیە، هەروەها لەڕێگەی پەیوەندی بینراوەوە هێز و لەشجوانی هەر تاکێک دەزانن، کە ئەمەش بە سەیرکردنی قەبارەی ڕیشەکەی ئەنجام دەدرێت، شێرەکان لە ڕێگەی پەیوەندی دەنگییەوە پەیوەندی لەگەڵ شێرەکانی تردا دەکەن، بە بەکارهێنانی ئەو هاوارەی کە شێرەکانیش هێزی خۆیان بەرامبەر بە خۆیان دەردەبڕن بۆ دوژمن.
جووتبوونی شێرەکان
زۆربەی شێرە مێیەکان لە تەمەنی چوار ساڵیدا دەبنە دایک، لەکاتێکدا شێرە نێرەکان لە ساڵی دووەمی تەمەنیاندا ئامادە دەبن، شێرەکان بە درێژایی ساڵ جووت دەبن، بەڵام لوتکەی جووتبوونیان لە وەرزی باراناویدایە، ماوەی دووگیانی شێرە مێیەکان لە نێوان ١١٠-١١٩ ڕۆژدایە.
خواردنی شێر و ڕاوکردنی نێچیر
شێرەکان بۆ خواردنەکانیان پشت بە ڕاوکردن دەبەستن و زۆربەی ئەرکەکانی ڕاوکردن دەکەوێتە سەر ئەو شێرانەی کە لە شەودا چالاکن بۆ ڕاوکردن، بەتایبەتی لە کاتی خەوتن و بەیانیدا شێرەکان بەهۆی توانای ڕاکردنیانەوە بە خێرایی بۆ ٥٣ کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا، شێرەکان حەز بە ڕاوکردن دەکەن و کاتێک ناتوانن نێچیرێکی گەورە بگرن، باڵندە، مێشوولە، ماسی، هێلکەی هێستر و پەلەوەرەکان.
ئەو مەترسییانەی تووشی شێرەکان دەبن
- بازرگانی گۆشتیان لە دارستانەکان: هەندێک لە ئاژەڵەکان، وەکو ئەنتیلۆپ، بە مەبەستی بەدەستهێنانی گۆشتەکەیان و فرۆشتنی تووشی ڕاوکردنی نایاسایی دەبن، ئەمەش کاریگەری لەسەر شێرەکان دەبێت، چونکە ژمارەی ئەو ئاژەڵانە کەمدەکاتەوە کە سەرچاوەی خۆراکیان بۆ پێکدەهێنن.
- ململانێی نێوان مرۆڤ و شێر: ئەمەش لە ئەنجامی بەرکەوتنی شێرەکان بە ئاژەڵ و کوشتنیان سەرهەڵدەدات ئەو جووتیارانەی کە ئاژەڵەکانیان بەردەوام بەرکەوتەی ئەم شێرانەن بۆ تۆڵەسەندنەوە لە شێرەکان هەوڵ ئەدەن ژەهراویان بکەن، ئەمەش دەبێتە هۆی مردنی تەواوی شێرەکان لە هەندێک کاتدا.
- لەدەستدانی شوێنی نیشتەجێبوون: لە ئەنجامی زیادبوونی ژمارەکانیان، مرۆڤ پێویستی بە زیادکردنی ڕووبەری زەویەکانی هەیە و ئەمەش دەبێتە هۆی دەست درێژیکردنە سەر شوێنی کێوییەکان کە شێر و نێچیرەکانیان تێیدا نیشتەجێن، گۆڕینی بۆ لەوەڕگە بۆ ئاژەڵداری یان کشتوکاڵی شوێنەکان بوونی ئاژەڵ لەو ناوچانە بۆ کێبڕکێ ڕەنگە کاریگەری لەسەر بڕی خۆراکی بەردەست بۆ ئاژەڵە گیاخۆرەکانی کێوی هەبێت، کە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی ژمارەی نێچیرەکانی بەردەست بۆ شێرەکان.
- ڕاوکردن: شێرەکان بۆ بەدەستهێنانی پێست و چنگ و ددان و ئێسکەکانیان بۆ بازرگانیکردن و فرۆشتن لە بازاڕەکانی ئاسیادا دەکوژرێن، هەروەها هەندێک لە شێرەکان لە هەندێک ناوچەی ئەفریقا لە کاتی هەندێک ڕێوڕەسم و ئاهەنگەکاندا دەکوژرێن کە ئامانجیان سەلماندنی پیاوەتی و ئازایەتییە.
- هەڕەشەکانی تر: شێرەکان و نێچیرەکانیان هەڕەشەی تریان لەسەرە، ئەوانیش: بڵاوبوونەوەی کانگا لە ناوچە کێوییەکان، داربڕینی نایاسایی و بەرکەوتنی هەندێک شێر بە نەخۆشی.
