ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
شاماران، ئەفسانەیەکی دێرینی کوردییە کە بەشێکی گرنگ و جیانەکراوەیە لە کولتوور و فۆلکلۆری کوردی. ئەم بوونەوەرە ئەفسانەییە، کە نیوەی سەرەوەی لەشی ژنێکی جوان و نیوەی خوارەوەی ماری گەورەیە، ڕۆڵێکی گرنگی لە چیرۆک، ئەفسانە و باوەڕی کوردیدا هەیە.
ڕەگ و ڕیشەی ئەفسانەی شاماران
ئەفسانەی شاماران ڕیشەیەکی قووڵی لە مێژووی کۆنی کورددا هەیە. سەرچاوەی ئەم ئەفسانەیە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پێش ئیسلام و پەیوەندی بە باوەڕە کۆنەکانی کورد هەیە. لە زۆربەی ناوچەکانی کوردستان، بە تایبەتی لە ناوچەی دەرسیم (دێرسیم) لە باکووری نیشتیمان، باوەڕ بە بوونی شاماران بەشێکی گرنگە لە سیستەمی باوەڕی خەڵک.
پەسنی شاماران
شاماران وەک بوونەوەرێکی ئەفسانەیی پەسن دەکرێت کە نیوەی سەرەوەی لەشی ژنێکی زۆر جوانە و نیوەی خوارەوەی ماری گەورەیە. زۆر جار بە تاجێکی زێڕین یان گەوهەر ڕازاوەتەوە. چاوەکانی بە ڕەنگی شین یان سەوز وەسف دەکرێن و دەوترێت هێزێکی سیحراوییان هەیە. قژی درێژ و ڕەش و پێستی سپی هەیە. لەشی ماری بە پووڵەکەی جوان و ڕەنگاوڕەنگ داپۆشراوە. لە زۆربەی پەسنەکاندا، شاماران وەک بوونەوەرێکی زۆر زیرەک و خاوەن زانیاری و حیکمەتێکی قووڵ نیشان دەدرێت.
ڕۆڵی شاماران لە کولتووری کوردیدا
شاماران ڕۆڵێکی فرە ڕەهەندی لە کولتووری کوردیدا هەیە.
یەکەم، وەک سەرچاوەی زانیاری و حیکمەت دەناسرێت. لە زۆر چیرۆکدا، خەڵک پەنا بۆ شاماران دەبەن بۆ وەرگرتنی ڕێنمایی و زانیاری.
دووەم، شاماران وەک پارێزەری سروشت و هاوسەنگی ژینگەیی دەناسرێت.
سێیەم، ئەو ڕۆڵێکی گرنگی لە باوەڕی پزیشکی گەلیدا هەیە و وا باوەڕ دەکرێت کە زانیاری قووڵی لەسەر دەرمان و چارەسەری نەخۆشییەکان هەیە.
چوارەم، شاماران وەک هێمایەک بۆ هێز و دەسەڵاتی ژنان لە کۆمەڵگای کوردیدا دەبینرێت.
چیرۆکە جیاوازەکانی شاماران
چیرۆکی خۆشەویستی
لەم جۆرە چیرۆکانەدا، شاماران خۆشەویستی پیاوێکی مرۆڤ دەبێت. زۆر جار ئەم چیرۆکانە کۆتاییەکی تراژیدیان هەیە.
چیرۆکی فێرکاری
لەم چیرۆکانەدا، شاماران وەک مامۆستایەک دەردەکەوێت کە فێری حیکمەت و زانیاری دەکات.
چیرۆکی چارەسەری
لەم جۆرە چیرۆکانەدا، خەڵک پەنا بۆ شاماران دەبەن بۆ چارەسەری نەخۆشییە سەختەکان.
چیرۆکی پاراستنی سروشت
لەم چیرۆکانەدا، شاماران هۆشداری دەدات دەربارەی گرنگی پاراستنی سروشت و ئاگاداربوون لە کاریگەری مرۆڤ لەسەر ژینگە.
چیرۆکی سەرەکی شاماران
لە چیرۆکی سەرەکیدا، پیاوێکی هەژار بە ڕێکەوت دەکەوێتە ناو ئەشکەوتێک کە شوێنی ژیانی شامارانە. شاماران لەبری کوشتنی، دەیپارێزێت و زانست و نهێنییەکانی ژیانی فێر دەکات. پاش ماوەیەک، داوای گەڕانەوە بۆ لای خێزانەکەی دەکات و شاماران ڕێگەی پێدەدات بە مەرجێک کە نهێنی شوێنەکەی ئاشکرا نەکات. دواتر، پاشای وڵات نەخۆش دەکەوێت و تەنها چارەسەری خواردنی گۆشتی شامارانە. پاشا فەرمان دەدات کە پیاوەکە شوێنی شاماران ئاشکرا بکات. ئەویش ناچار دەبێت نهێنییەکە ئاشکرا بکات و شاماران دەگیرێت. پێش کوشتنی، شاماران ڕێنمایی پیاوەکە دەکات کە چۆن گۆشتەکەی بخوات بۆ ئەوەی ببێتە پزیشکێکی لێهاتوو.
کاریگەری شاماران لەسەر ژیانی ڕۆژانەی کورد
ئەفسانەی شاماران کاریگەری لەسەر ژیانی ڕۆژانەی کورد هەیە. لە هەندێک ناوچەی کوردستان، خەڵک هێشتا باوەڕیان بە بوونی شاماران هەیە و ڕێزی تایبەتی بۆ مار دادەنێن. زۆر جار ناوی شاماران لەسەر دووکان، کافێ و ناوەندە کولتوورییەکان دەبینرێت. هەروەها، لە پەروەردەی منداڵاندا، چیرۆکی شاماران وەک بەشێک لە میراتی کولتووری کوردی فێر دەکرێت.
شاماران لە بەراورد لەگەڵ ئەفسانەکانی دیکە
ئەگەرچی شاماران تایبەتە بە کولتووری کوردی، بەڵام دەکرێت هاوشێوەی لە کولتوورەکانی تری ناوچەکە ببینرێت. بۆ نموونە، لە میتۆلۆژیای یۆنانیدا، مێدۆسا هەیە کە سەری پڕ لە مارە. لە هیندۆسیزمدا، ناگاکان هەن کە بوونەوەری نیوە-مرۆڤ و نیوە-مارن. ئەم لێکچوونانە نیشانەی ئاڵوگۆڕی کولتووری و پەیوەندی مێژوویی نێوان گەلانی ناوچەکەن.
هەوڵی دزینی شاماران لەلایەن نەتەوەکانی ترەوە
بەداخەوە، لە ساڵانی دواییدا هەوڵی بەردەوام هەبووە بۆ دزینی ئەفسانەی شاماران لەلایەن نەتەوەکانی ترەوە، بە تایبەتی فارس و تورک. لە تورکیا، چەندین فیلم و زنجیرەی تەلەفزیۆنی بەرهەم هێنراون کە تێیاندا شاماران وەک ئەفسانەیەکی تورکی پێشکەش کراوە. ئەم هەوڵانە نیگەرانییەکی زۆریان لای ڕۆشنبیران و چالاکانی کورد دروست کردووە، چونکە ئەمە وەک هەوڵێک بۆ سڕینەوەی ناسنامەی کولتووری کورد دەبینرێت.
ئەنجام
شاماران تەنها ئەفسانەیەکی سادە نییە، بەڵکو بەشێکی گرنگ و قووڵە لە کولتوور و ناسنامەی کوردی. ئەم ئەفسانەیە ڕەنگدانەوەی بیروباوەڕ، ئارەزوو و ترسەکانی گەلی کوردە. گرنگە کە ئەم میراتە کولتوورییە بپارێزرێت و بۆ نەوەکانی داهاتوو بگوازرێتەوە. هەروەها، پێویستە لێکۆڵینەوەی زیاتر لەسەر ئەم بابەتە بکرێت بۆ تێگەیشتنی قووڵتر لە ڕەهەندە جیاوازەکانی و پەیوەندی ئەو لەگەڵ لایەنەکانی تری کولتووری کوردی. لە کۆتاییدا، گرنگە کە هەوڵ بدرێت بۆ ناساندنی ئەم ئەفسانەیە بە جیهان وەک بەشێکی گرنگ لە میراتی کولتووری کورد.
