ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
سەنتوور یەکێکە لە کۆنترین و گرنگترین ئامێرە موزیکییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەم ئامێرە کە بە شێوەیەکی بەرفراوان لە کوردستان، ئێران، عێراق و وڵاتانی دیکەی ناوچەکەدا بەکاردێت، بە دەنگی تایبەت و جادویی خۆی ناسراوە. سەنتوور لە خێزانی ئامێرە ژێدارەکانە و لە ڕووی شێوازی ژەنینەوە دەچێتە خانەی ئامێرە کوتراوەکانەوە، چونکە بە یارمەتی دوو داری تایبەت (مزراب) دەژەنرێت. ئەم ئامێرە ڕۆڵێکی گرنگی لە پێشخستن و گەشەپێدانی موزیکی کلاسیکی و فۆلکلۆری ناوچەکەدا هەبووە و هەیە.
مێژووی سەنتوور
مێژووی سەنتوور دەگەڕێتەوە بۆ چەندین سەدە پێش زایین. بەڵگە مێژووییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە فۆرمی سەرەتایی ئەم ئامێرە لە میزۆپۆتامیای کۆن سەریهەڵداوە. لە سەردەمی ئیمپراتۆریەتی ئەخمینیدا (٥٥٠-٣٣٠ پ.ز)، ئەم ئامێرە گەشەی سەندووە و بەرەو ناوچەکانی دیکە بڵاوبۆتەوە. لە سەدەکانی ناوەڕاستدا، سەنتوور گەیشتە ئەوروپا و بووە سەرچاوەی ئیلهام بۆ دروستکردنی ئامێری هاوشێوە وەک هارپسیکۆرد. لە سەدەی ١٨ و ١٩دا، سەنتوور گۆڕانکاری بەسەردا هات و فۆرمی ئێستای وەرگرت.
پێکهاتە و دروستکردنی سەنتوور
سەنتوور لە چوارچێوەیەکی داری زەویلەیی شێوە پێکهاتووە کە ژێیەکانی بەسەردا ڕاکێشراون. ژمارەی ژێیەکان دەگۆڕێت بەڵام بە گشتی لە نێوان ٦٦ بۆ ٧٢ ژێ دەبێت. ژێیەکان بە گوێرەی درێژی و ئەستووری جیاواز دادەنرێن بۆ بەرهەمهێنانی دەنگی جیاواز. لەسەر چوارچێوەکە، پردێکی داری هەیە کە ژێیەکانی بەسەردا تێدەپەڕن و دەنگەکان جیادەکاتەوە. هەروەها خشتەیەکی داری لەژێر ژێیەکاندا هەیە کە وەک دەنگدەرەوە کاردەکات. سەنتوور لە داری بەهێز و پتەو دروست دەکرێت وەک گوێز، گلاس یان تووی ڕەش. دروستکردنی سەنتوور پرۆسەیەکی ئاڵۆز و وردە کە پێویستی بە شارەزایی و ئەزموونی زۆر هەیە.
جۆرەکانی سەنتوور
- سەنتووری ئێرانی: ئەمە باوترین جۆری سەنتوورە و ٧٢ ژێی هەیە.
- سەنتووری عێراقی: لە عێراق و کوردستان بەکاردێت و ٨٤ ژێی هەیە.
- سەنتووری هیندی: لەم جۆرەدا ژێیەکان لەسەر دوو ئاستی جیاواز دادەنرێن.
- سەنتووری یۆنانی: پێی دەوترێت "سانتوری" و لە موزیکی فۆلکلۆری یۆنانیدا بەکاردێت.
تەکنیکەکانی ژەنینی سەنتوور
ژەنینی سەنتوور بە یارمەتی دوو داری تایبەت (مزراب) ئەنجام دەدرێت کە لە کۆتاییەکەیاندا ئەڵقەیەک هەیە بۆ ئەوەی ژەنیار بتوانێت بە ئاسانی بیانگرێت. تەکنیکە سەرەکییەکانی ژەنینی سەنتوور بریتین لە:
- تەکنیکی ڕاستەوخۆ: لێدانی ڕاستەوخۆی ژێیەکان بە مزراب.
- تەکنیکی ترێمۆلۆ: لێدانی خێرای یەک ژێ بە هەردوو مزراب بە شێوەیەکی بەردەوام.
- تەکنیکی گلیساندۆ: ڕاکێشانی مزراب بەسەر چەند ژێیەکدا بۆ دروستکردنی دەنگێکی بەردەوام.
- تەکنیکی پیتزیکاتۆ: ڕاکێشانی ژێیەکان بە پەنجە بۆ دروستکردنی دەنگێکی نەرمتر.
ڕۆڵی سەنتوور لە موزیکی کوردی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا
سەنتوور ڕۆڵێکی گرنگی لە موزیکی کوردی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە. لە موزیکی کوردیدا، سەنتوور بەتایبەتی لە مەقامە کلاسیکییەکاندا بەکاردێت و دەنگە تایبەتەکەی ڕەنگدانەوەی هەستی قووڵی کوردی پێدەبەخشێت. لە ئێران، سەنتوور یەکێکە لە ئامێرە سەرەکییەکانی موزیکی کلاسیکی ئێرانی و لە زۆربەی ئۆرکێسترا و گرووپە موزیکییەکاندا بەشداری دەکات.
سەنتوورژەنە بەناوبانگەکان
لە مێژووی موزیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، چەندین سەنتوورژەنی بەناوبانگ هەبوون کە کاریگەرییان لەسەر گەشەپێدانی ئەم ئامێرە هەبووە. لەوانە:
- پەرویز مەشکاتیان: سەنتوورژەنی بەناوبانگی ئێرانی کە بە داهێنانەکانی لە بواری تەکنیک و کۆمپۆزیشندا ناسراوە.
- مەجید کیانی: مامۆستا و توێژەری ئێرانی کە کتێبی گرنگی لەسەر سەنتوور نووسیوە.
- عەلی بەهرامی فەرد: سەنتوورژەنی کورد کە بە تێکەڵکردنی شێوازی کوردی و ئێرانی ناسراوە.
سەنتوور لە سەردەمی هاوچەرخدا
لە سەردەمی هاوچەرخدا، سەنتوور بەردەوامە لە گەشەکردن و خۆگونجاندن لەگەڵ پێشکەوتنە تەکنۆلۆژییەکاندا. هەندێک لە سەنتوورژەنە نوێیەکان هەوڵی تێکەڵکردنی سەنتوور لەگەڵ ژانرە موزیکییە جیهانییەکان وەک جاز و ڕۆک دەدەن. هەروەها، هەوڵی دروستکردنی سەنتووری ئەلیکترۆنی دراوە کە دەتوانێت دەنگی جۆراوجۆرتر بەرهەم بهێنێت. لەگەڵ ئەمەشدا، فۆرمە کلاسیکییەکەی بەردەوامە لە پاراستنی پێگەی خۆی لە موزیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
کۆتایی
سەنتوور، وەک ئامێرێکی موزیکی کۆن و ڕەسەن، بەردەوامە لە گێڕانی ڕۆڵێکی گرنگ لە دنیای موزیکدا. ئەم ئامێرە نەک تەنها میراتێکی کولتووری بەنرخە، بەڵکو هێمایەکە بۆ داهێنان و بەردەوامی لە هونەردا. سەنتوور لە ڕابردوودا سەرچاوەی ئیلهام بووە بۆ دروستکردنی چەندین ئامێری دیکە و لە ئێستاشدا بەردەوامە لە کاریگەری بەخشین بە نەوەی نوێی موزیسیانەکان. بە دڵنیاییەوە، سەنتوور بەشێکی گرنگ و جیانەکراوە لە کەلەپووری موزیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان دەمێنێتەوە.
