ناوه‌ڕۆك
ناساندن
پەیوەندی نێوان نەخۆشی شەکرە و لەدەستدانی بینایی (بە ئینگلیزی: The relationship between diabetes and vision loss، بە عەرەبی: العلاقة بين مرض السكري وفقدان البصر) نەخۆشی شەکرە دەتوانێت زیان بە چاوەکانت بگەیەنێت بە تێپەڕبوونی کات و ببێتە هۆی لەدەستدانی بینین، تەنانەت کوێریش. هەواڵە خۆشەکە بریتییە لەوەی بەڕێوەبردنی نەخۆشی شەکرە و ئەنجامدانی پشکنینی چاوی بەردەوام دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە ڕێگریکردن لە کێشەی بینین و ڕێگریکردن لە خراپتربوونی بینین.
هۆکارەکانی نەخۆشییەکانی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە
بە تێپەڕبوونی کات، هەبوونی شەکرێکی زۆر لە خوێندا دەتوانێت زیان بە تۆڕەی چاوەکان بگەیەنێت، ئەو بەشەی چاو کە ڕووناکی دەدۆزێتەوە و ئاماژە بۆ دەماخ دەنێرێت لە ڕێگەی دەمارێکەوە لە پشتەوەی چاوەکان. کاتێک نەخۆشی شەکرەت هەیە، بەرزی ئاستی شەکری خوێن (گلوکۆزی خوێن) بە تێپەڕبوونی کات دەبێتە هۆی گۆڕانکاری پێکهاتەیی لە هاوێنەی چاودا کە دەتوانێت گەشەی ئاوی سپیی چاو خێراتر بکات.
نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە دەتوانێت ببێتە هۆی گەشەکردنی لوولە نائاساییەکانی خوێن لە تۆڕەی چاوەوە و ئەمەش ڕێگری لە شلە دەکات بۆ دەرچوون لە چاوەوە. لە کۆتاییدا دەکرێت ببێتە هۆی جۆرێک لە ئاوی ڕەشی چاو (کۆمەڵێک نەخۆشی چاو کە دەبێتە هۆی لەدەستدانی بینین و کوێری).
نەخۆشییەکانی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە
نەخۆشییەکانی چاو کە دەکرێت کاریگەر بن لەسەر ئەو کەسانەی کە نەخۆشی شەکرەیان هەیە بریتین لە نەخۆشی تۆڕەی چاو، هەوکردن یان هەڵاوسانی ماکیولا (کە زۆرجار لەگەڵ نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە گەشە دەکات)، لەگەڵ ئاوی سپی چاو و ئاوی ڕەشی چاو. هەموویان دەتوانن ببنە هۆی لەدەستدانی بینین، بەڵام دەستنیشانکردنی زوو و چارەسەرکردنیان دەتوانێت ڕێگایەکی دوور بگرێتەبەر بۆ پاراستنی چاوەکان.
نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە شەکرەوە
ئەم نەخۆشییە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی کوێری لە تەمەنی کارکردندا. نەخۆشی تۆڕەی پەیوەست بە شەکرە کاتێک دروست دەبێت کە بەرزی شەکری خوێن زیان بە لوولەکانی خوێن دەگەیەنێت لە تۆڕەی چاو (چینێکی خانەی هەستیار بە ڕووناکییە لە پشتەوەی چاو). لوولە زیان پێگەیشتووەکانی خوێن لەوانەیە هەڵبئاوسێن و دزەیان لێوە بکرێت، کە دەبێتە هۆی تێکچوونی بینین و لێڵ بینی یان وەستانی ڕۆیشتنی خوێن. هەندێک جار لوولە نوێیەکانی خوێن گەشە دەکەن، بەڵام ئاسایی نین و لەوانەیە ببنە هۆی کێشەی بینینی زیاتر. نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرە بەزۆری کاریگەری لەسەر هەردوو چاو هەیە.
هۆکارەکانی توشبوون بە نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرە
هەر کەسێک نەخۆشی شەکرەی جۆری یەک، نەخۆشی شەکرەی جۆری دوو یان شەکرەی دووگیانی هەبێت (بوونی شەکرە لە کاتی دووگیانیدا) دەکرێت نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەی هەبێت. تا زیاتر نەخۆشی شەکرەی هەبێت، ئەگەری تووشبوونی زیاتر دەبێت. هەروەها ئەم هۆکارانە دەتوانن مەترسییەکەی زیاد بکەن:
- زۆر بەرزی ئاستی شەکری خوێن، یان پەستانی خوێن و ئاستی کۆلیسترۆڵ کە زۆر بەرز بێت.
- جگەرە کێشان.
- ڕەگەز و نەتەوە، ئەمریکییە ئەفریقییەکان، ئیسپانییەکان/لاتینییەکان، هیندییە ئەمریکییەکان/ڕەسەنەکانی ئەلاسکا لە مەترسی زیاتردان.
قۆناغەکانی نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە
نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە دوو قۆناغی سەرەکی هەیە:
- قۆناغی سەرەتایی (بڵاونەبووەوە): دیوارەکانی لوولەکانی خوێن لە تۆڕی چاو لاواز دەبن و هەڵدەئاوسێن، کە کیسی بچووک دروست دەکەن (نەخۆش خۆی ناتوانێت بیانبینێت، بەڵام دکتۆری چاو دەتوانێت دیارییان بکات). ئەم کیسانە دەکرێت خوێن و شلەی تریان لێوە دزە بکرێت. ئەمە وا دەکات بەشێک له تۆڕەی چاو به ناوی ماکیولا (macula edema) هەڵبئاوسێت و بینینت تێکبدات. ماکولار ئێدێما باوترین هۆکاری کوێرییە لەو کەسانەی کە نەخۆشی شەکرەیان هەیە. نزیکەی نیوەی ئەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەیان هەیە تووشی نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە دەبن.
- قۆناغی پێشکەوتوو (بڵاوبووەوە): لەم قۆناغەدا تۆڕەی چاو دەست دەکات بە گەشەکردنی لوولەی خوێنی نوێ. ئەم لوولە خوێیە نوێیانە لاوازن و زۆرجار خوێنیان لێوە دەڕژێنە ناو شووشە نێوەندی چاو (جێلی ڕوون لە نێوان هاوێنە و تۆڕی چاو). لەگەڵ خوێنبەربوونێکی بچووک، لەوانەیە چەند خاڵێکی تاریک ببینیت کە کار دەکاتە سەر بینین. ئەگەر خوێنڕشتنێکی زۆر هەبێت، لەوانەیە بینین بەتەواوی بوەستێت و نەمێنێت.
لەوانەیە لە قۆناغە سەرەتاییەکاندا نیشانەکان نەبینیت. بۆیە زۆر گرنگە کە پشکنینی چاو بە لایەنی کەمەوە ساڵی جارێک ئەنجام بدرێت بۆ ئەوەی ئەوەی ئەگەر تووشی هەر کێشەیەک بوویت زووتر چارەسەریان بکەیت کە بەوجۆرە چارەسەرەکەش کاریگەرتر دەبێت.
نیشانەکانی قۆناغە پێشکەوتووەکان بریتین لە:
- بینینی ناڕوون و لێڵ
- خاڵەکان یان شێوە تاریکەکان لە بینینا
- بوونی کێشە لە بینینی ڕەنگەکان
- ناوچەی تاریک یان بەتاڵەکان لە بینین (جۆرە تێکچوونێکی بینین)
- لەدەستدانی بینین
چارەسەری نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە
لە ماوەی پشکنینی چاودا، پزیشک پشکنینی ئەوە دەکات کە چەند بە باشی وردەکارییەکانی پیتەکان یان هێماکان لە دوورەوە دەبینیت. هەروەها پزیشک سەیری تۆڕەی چاو و ناوەوەی چاوەکان دەکات و لەوانەیە ڕەنگێک بەکاربهێنێت بۆ ئاشکراکردنی لوولەکانی خوێنە تێکشکاوەکان یان ئەوانەی دزەیان لێوە ئەکرێت. ئەگەر دەرکەوت کە نەخۆشی تۆڕەی چاوی نەخۆشی شەکرەت هەبێت، پزیشک دەکرێت بیەوێت ساڵانە زیاتر لە جارێک پشکنینی بینین بکات.
پێویستە دەستبەجێ پشکنینی نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە بکەیت ئەگەر نەخۆشی شەکرەی جۆری دووت هەبێت. ئەگەر نەخۆشی شەکرەی جۆری یەکت هەبێت، پێویستە لە ماوەی پێنج ساڵ دوای دەستنیشانکردنی نەخۆشی شەکرە پشکنینی چاوەکانت بۆ بکرێت و دواتر بە شێوەیەکی ئاسایی هەموو ساڵێک. تا زووتر چارەسەری نەخۆشی تۆڕەی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە بکەیت، ئەوە وا دەکات چارەسەرەکە باشتر ببێت.
پەیوەندی بکە بە پزیشکی چاوەوە ئەگەر تێبینی گۆڕانکاری لە بینینت بکەیت، بەتایبەتی ئەگەر لەناکاو ئەمە ڕووبدات. گۆڕانکارییەکان لەوانەیە بریتین لە:
- لێڵبوونی بینن
- خاڵەکان
- بریسکەکان
- خاڵە کوێرەکان
- شێواندن
- زەحمەتی خوێندنەوە یان ئەنجامدانی کاری وردەکاری
ئاوی سپیی چاو
ئاوی سپی هەورێکە لە هاوێنەی ڕوون لە چاوەکاندا هەستی پێدەکەیت. هەرچەندە هاوێنەکانی هەموو کەسێک دەکرێت تووشی ئاوی سپی ببن کاتێک پیر دەبن، بەڵام ئەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەیان هەیە ئەگەری تووشبوونیان بە نەخۆشی ئاوی سپیی چاو زیاترە و لە تەمەنێکی بچووکتردا ئەگەری هەیە تووشی ببن. یەکێک لە هۆکارەکانی تووشبوون بە ئاوی سپی لە ناخۆشانی شەکرەدا ئەوەیە کە بەرزی شەکری خوێن دەبێتە هۆی دروستبوونی نیشتووەکان لە هاوێنەکاندا و وایان لێدەکات هەوراوی ببن.
هۆکارەکانی تری مەترسی بریتین لە بەرزی پەستانی خوێن، قەڵەوی، زۆر بەرکەوتنی تیشکی خۆر بە تێپەڕبوونی کات و جگەرەکێشان هەموو ئەمانەش هۆکاری مەترسین بۆ تووشبوون بە ئاوی سپیی چاو.
نەشتەرکاری تاکە ڕێگایە بۆ چارەسەرکردنی ئاوی سپی، بەڵام پێویست ناکات یەکسەر نەشتەرکاری بکرێت. بەکارهێنانی ڕووناکی ڕوونتر لە ماڵەوە و چاویلکەی دژە چاویلکەی خۆر لە دەرەوە دەتوانن لە قۆناغە سەرەتاکانی بوونی ئاوی سپییدا یارمەتیت بدەن. ئەگەر ئاوی سپی دەستوەردان بکات لە چالاکییەکانی ڕۆژانەوە، ئەوە دەرخەری ئەوەیە کە کاتی نەشتەرکاری هاتبێت. هەواڵە خۆشەکە ئەوەیە کە نەشتەرکارییەکە زۆر سەلامەتە و زۆربەی خەڵک بینینی باشتریان هەیە دوای ئەنجامدانی.
ئاوی ڕەشی چاو
ئاوی ڕەشی چاو یان گلوکۆما بریتییە لە کۆمەڵێک نەخۆشی چاو کە زیان بە دەماری چاو دەگەیەنێت، بەزۆری بەهۆی فشاری زۆر لە چاودا ڕوودەدات. زۆرێک لە جۆرەکانی ئاوی ڕەشی چاو هیچ نیشانەیەکیان نییە و لەدەستدانی بینین دەکرێت بە هێواشی ڕووبدات کە تێبینی نەکەیت.
ئەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەیان هەیە دوو هێندە ئەگەری تووشبوونیان بە ئاوی ڕەشی گۆشەی کراوە هەیە، کە باوترین جۆرییەتی. هۆکارەکانی تری مەترسی بریتین لە هەبوونی مێژووی خێزانی بۆبوونی ئاوی ڕەش، کە تەمەنی لە سەرووی ٦٠ ساڵەوە بێت، هەروەها ئەفریقی-ئەمریکی، ئاسیایی، یان ئیسپانی/لاتینی بن
هەروەها نەخۆشی شەکرە یەکێکە لە هۆکارەکان کە دەتوانێت ببێتە هۆی ئاوی ڕەشی چاو. ئاوی ڕەش هەندێک جار ڕوودەدات لەگەڵ نەخۆشی شەکرە کاتێک لوولە خوێنە نوێیەکان و نائاساییەکان لەسەر گلێنە گەشە دەکەن (بەشی ڕەنگێنەی چاو). لوولە خوێنە نوێیەکان دەتوانن ڕێگری لە لێشاوی شلەی دەرەوەی چاو بکەن، کە ئەمەش پەستانی چاو بەرز دەکاتەوە.
هیچ ڕێگایەک نییە بۆ ڕێگریکردن لە تووشبوون بە ئاوی ڕەشی چاو، بەڵام چارەسەر دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ ڕێگریکردن لە خراپتربوونی. بۆیە زوو دەستنیشانکردنی ئاوی ڕەشی چاو زۆر گرنگە. هەڵبژاردنەکانی چارەسەر دەرمان، چارەسەری لێزەر و نەشتەرکاری دەگرێتەوە. لەگەڵ پزیشک قسە بکە دەربارەی ئەوەی چی چارەسەر بژاردەیەک باشترینە بۆ تۆ.
چارەسەری نەخۆشی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە
چارەسەرکردنی نەخۆشی شەکرە دەتوانێت زیانەکانی چاو چاک بکاتەوە و تەنانەت ڕێگری بکات لە نابینایی لە زۆربەی خەڵکدا. چارەسەر دەتوانێت دەست پێبکات پێش ئەوەی کاریگەری لەسەر بینینت هەبێت، کە یارمەتیدەر دەبێت بۆ ڕێگریکردن لە لەدەستدانی بینین. هەڵبژاردنەکان بریتین لە:
- چارەسەری لەیزەر (هەروەها پێی دەوترێت لێزەر فۆتۆکۆئەگیولەیشن). ئەمەش بەربەستێک دروست دەکات لە شانەی برین کە گەشەی لوولە نوێیەکانی خوێن خاو دەکاتەوە.
- ئەو دەرمانانەی پێیان دەگوترێت ڕێگرییەکانی VEGF کە دەتوانن نەخۆشی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە خاو بکەنەوە یان پێچەوانەی بکەنەوە.
- لابردنی بەشێک یان هەموو شووشە ماددەی ناو چاو.
- دووبارە تێکەڵکردنەوەی تۆڕەی چاو (بۆ جیاکردنەوەی تۆڕەی چاوەکان).
- دەرزی دەرمانی کە پێی دەوترێت کۆرتیکۆستیرۆیدەکان.
ڕێگری کردن یان دواخستنی نەخۆشیەکانی چاوی پەیوەست بە شەکرەوە
دەتوانیت پارێزگاری لە بینینت بکەیت و هۆکاری لەدەستدانی بینینت کەم بکەیتەوە بەم هەنگاوانە:
- پشکنینی چاو بە لایەنی کەمەوە ساڵی جارێک ئەنجام بدە بۆ ئەوەی پزیشک بتوانێت هەر کێشەیەک ئەگەر هەبێت زوو دەستنیشانی بکات کە ئەمەش وا دەکات زۆرترین و باشترین چارەسەریان بۆ بکرێت.
- ئاستی شەکری خوێن لە مەودای ئامانج و ئاساییدا بهێڵەوە تا ئەوپەڕی توانا. بە تێپەڕبوونی کات، بەرزی شەکری خوێن نەک تەنها زیان بە لوولەکانی خوێن دەگەیەنێت لە چاوەکاندا، بەڵکو دەتوانێت کاریگەری لەسەر شێوەی هاوێنەکان هەبێت و بینین تێک بدات.
- پەستانی خوێن و ئاستی کۆلیسترۆڵ لە مەودای ئامانج و ئاساییدا بهێڵەوە بۆ کەمکردنەوەی مەترسی نەخۆشییەکانی چاو و لەدەستدانی بینین. هەروەها ئەم بۆ تەندروستی بە گشتی باشە.
- واز لە جگەرەکێشان بهێنە چونکە وازهێنان لە جگەرە مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی چاوی پەیوەست بە نەخۆشی شەکرەوە کەم دەکاتەوە و تەندروستی باشتر دەکات بە چەندین ڕێگای تر.
- چالاک بوون، چالاکی جەستەیی چاوەکان دەپارێزێت و یارمەتیت دەدات بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشی شەکرە بە شێوەیەکی گشتی.
پشکنینی چاوەکان ئەنجامبدە
کێشەی چاو لەو کەسانەدا باوە کە نەخۆشی شەکرەیان هەیە، بەڵام چارەسەرەکان دەتوانن زۆر کاریگەر بن. تەنها پزیشک دەتوانێت نەخۆشییەکانی چاو دەستنیشان بکات، بۆیە دڵنیابە لەوەی کە لانیکەم ساڵی جارێک پشکنینی چاو ئەنجام بدەیت. کێشەکانی چاو کە زووتر دەدۆزرێنەوە و چارەسەر دەکرێن فرسەتی سەرکەوتوو بوونی چارەسەریان زۆر باشتر و بەمەش بینینی چاوەکان سەلامەتتر دەبێت.
یارمەتی بۆ بینینی نزم وەرگرە. ئەگەر نەخۆشی شەکرەت هەیە، یارمەتی کەمی بینین وەک چاویلکەی گەورەکردن و هاوێنەی تایبەت دەتوانێت یارمەتیدەر بێت. داوا لە پزیشک بکە کە ئاماژەت پێ بکات بۆ پسپۆڕێکی کەم بینین.
