ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
ئاسپارتام و شیرینکەرە دەستکردەکان لە دوای دۆزینەوەیان لە سەدەی بیستەمدا بە خێرایی بوونە بەشێکی گرنگ لە پیشەسازی خۆراک و خواردەمەنی لە جیهاندا بەتایبەتی دوای ئەوەی وەک بەدیلێکی کەم کالۆری بۆ شەکر ناسێنران و بە فراوانی بڵاوبوونەوە لە زۆربەی بەرهەمە خۆراکییەکاندا ئەمەش وایکرد کە بەشێکی زۆر لە خەڵک ڕۆژانە بەبێ ئاگاداری لەم ماددانە بەکاربهێنن
کاریگەرییە سەرەکییەکانی ئاسپارتام لەسەر تەندروستی مرۆڤ
لێکۆڵینەوە زانستییەکان دەریانخستووە کە ئاسپارتام و شیرینکەرە دەستکردەکان چەندین کاریگەری نەرێنی و مەترسیداریان هەیە لەسەر تەندروستی مرۆڤ کە گرنگترینیان کاریگەرییە لەسەر کۆئەندامی دەماری و مێشک کاتێک ئەم ماددەیە دەگاتە ناو لەشەوە دەگۆڕێت بۆ چەند ماددەیەکی کیمیایی وەک فینیلالانین و ئەسپارتیک ئەسید کە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر خانەکانی مێشک دروست دەکەن
کاریگەری لەسەر کۆئەندامی دەماری
بەپێی توێژینەوەکان بەکارهێنانی بەردەوامی ئاسپارتام دەبێتە هۆی دروستبوونی سەرئێشە و سەرگێژخواردنی بەردەوام هەروەها کاریگەری نەرێنی هەیە لەسەر یادەوەری و چالاکی مێشک لە درێژخایەندا ئەمە جگە لەوەی دەبێتە هۆی تێکچوونی هاوسەنگی کیمیایی مێشک و کاریگەری لەسەر جۆر و چۆنیەتی خەوتن دروست دەکات. بەکارهێنانی درێژخایەنی ئەم ماددەیە پەیوەندی هەیە بە زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە نەخۆشییە دەمارییەکان و کێشەکانی وەک ئەلزهایمەر و پارکینسۆن لەگەڵ تێپەڕبوونی تەمەن
کێشەکانی کۆئەندامی هەرس
یەکێک لە کاریگەرییە گرنگەکانی تری ئاسپارتام پەیوەندی بە کۆئەندامی هەرسەوە هەیە ئەم ماددەیە دەبێتە هۆی تێکچوونی هاوسەنگی بەکتریای ڕیخۆڵە و دروستبوونی هەوکردن لە ناوپۆشی گەدە و ڕیخۆڵەدا کە ئەمەش دەبێتە هۆی کێشەی هەرسکردن و قەبزی بەردەوام
لەگەڵ ئەمەشدا بەکارهێنانی بەردەوامی ئاسپارتام دەبێتە هۆی دروستبوونی هەستیاری خۆراک و نەخۆشییەکانی کۆڵۆن و سکچوونی درێژخایەن کە کاریگەری نەرێنی لەسەر ژیانی ڕۆژانەی تاک دروست دەکەن
کاریگەری لەسەر شەکری خوێن
سەرەڕای ئەوەی کە ئاسپارتام وەک بەدیلێکی کەم کالۆری بۆ شەکر بەکاردێت بەڵام لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کە کاریگەری نەرێنی لەسەر سیستەمی کۆنترۆڵی گلوکۆز لە لەشدا هەیە و دەبێتە هۆی تێکچوونی دەردانی ئینسۆلین
ئەمە بۆ نەخۆشانی شەکرە مەترسیدارە چونکە دەبێتە هۆی گۆڕانکاری لە ئاستی شەکری خوێن و دەتوانێت کاریگەری لەسەر چارەسەرە پزیشکییەکانیان هەبێت
کاریگەری لەسەر سیستەمی دڵ و سووڕی خوێن
توێژینەوەکان پەیوەندییەکی بەهێزیان دۆزیوەتەوە لە نێوان بەکارهێنانی بەردەوامی ئاسپارتام و زیادبوونی مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ بەتایبەتی لەو کەسانەی کە بە شێوەیەکی بەردەوام ئەم ماددەیە بەکاردەهێنن
هەروەها بەکارهێنانی ئەم ماددەیە دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن و دروستبوونی ناڕێکی لە لێدانی دڵدا لەگەڵ زیادبوونی خێرایی لێدانی دڵ کە ئەمانە هەموویان فاکتەری مەترسیدارن بۆ تەندروستی سیستەمی دڵ و سووڕی خوێن
کاریگەری لەسەر کێش و میتابۆلیزم
یەکێک لە دیاردە سەیرەکان ئەوەیە کە سەرەڕای کەم کالۆری بوونی ئاسپارتام بەڵام بەکارهێنانی بەردەوامی دەبێتە هۆی زیادبوونی حەزی خواردن و تێکچوونی سیستەمی زیندەپاڵی لەش
ئەمە کاریگەری پێچەوانەی هەیە لەسەر کۆنترۆڵی کێش و دەبێتە هۆی گۆڕانکاری لە شێوازی هەرسکردنی خۆراک لە لەشدا کە لە زۆربەی حاڵەتەکاندا دەبێتە هۆی زیادبوونی کێش لە درێژخایەندا
کاریگەرییە دەروونییەکان
توێژینەوەکان دەریانخستووە کە پەیوەندییەکی بەهێز هەیە لە نێوان بەکارهێنانی ئاسپارتام و دروستبوونی خەمۆکی و دڵەڕاوکێ هەروەها کاریگەری لەسەر گۆڕانی مەزاج و کەمبوونەوەی چێژ لە خواردن هەیە
لەگەڵ ئەمەشدا کاریگەری نەرێنی لەسەر تەرکیز و وزەی لەش دروست دەکات کە ئەمەش کاریگەری لەسەر بەرهەمداری و چالاکی ڕۆژانەی تاک دروست دەکات
مەترسییە درێژخایەنەکان
لێکۆڵینەوە درێژخایەنەکان پەیوەندییەکیان دۆزیوەتەوە لە نێوان بەکارهێنانی بەردەوامی ئاسپارتام و هەندێک جۆری شێرپەنجە هەروەها کاریگەری نەرێنی لەسەر پەرەسەندنی کۆرپەلە لە کاتی دووگیانیدا هەیە
هەروەها دەبێتە هۆی تێکچوونی سیستەمی بەرگری لەش و کەڵەکەبوونی ماددە زیانبەخشەکان لە لەشدا کە ئەمەش دەبێتە هۆی زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە چەندین نەخۆشی جیاواز
ڕێنماییەکان بۆ بەکارهێنان
گرنگە خەڵک ئاگاداری ئەم زیانانە بن و هەوڵی کەمکردنەوەی بەکارهێنانی ڕۆژانەی ئەم ماددانە بدەن هەروەها پێویستە چاودێری نیشانەکانی هەستیاری بکەن و ڕاوێژ بە پسپۆڕانی تەندروستی بکەن
گرووپە هەستیارەکان وەک ژنانی دووگیان و شیردەر و منداڵان و هەرزەکاران و نەخۆشانی شەکرە و کەسانی خاوەن هەستیاری پێویستە زیاتر ئاگاداری بەکارهێنانی ئەم ماددانە بن
شوێنگرەوە سروشتییەکان
لە بری بەکارهێنانی ئاسپارتام و شیرینکەرە دەستکردەکان دەتوانرێت پەنا ببرێتە بەر بەدیلە سروشتییەکان وەک هەنگوین و شیرینکەرەوە گیاییەکان و میوە و سەوزە سروشتییەکان و ستیڤیا کە زیانیان کەمترە بۆ تەندروستی
دەرەنجام
لە کۆتاییدا دەتوانین بڵێین کە هەرچەندە شیرینکەرە دەستکردەکان وەک بەدیلێکی کەم کالۆری ناسراون بەڵام زیانە تەندروستییەکانیان گەورەن و پێویستە بە وریاییەوە مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت گرنگە هەر کەسێک بە پێی بارودۆخی تەندروستی خۆی بڕیار لەسەر بەکارهێنانیان بدات و هەمیشە ڕاوێژ بە پسپۆڕانی تەندروستی بکات
تێبینی کۆتایی
ئەم زانیارییانە تەنها بۆ ڕۆشنبیرکردنەوەیە و ناتوانن جێگەی ڕاوێژی پزیشکی بگرنەوە هەر کەسێک پێویستە بە پێی بارودۆخی تایبەتی خۆی ڕاوێژ بە پزیشکی پسپۆڕ بکات پێش بڕیاردان لەسەر بەکارهێنان یان وازهێنان لە بەکارهێنانی ئەم ماددانە
17 بینین
