ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ئەرکەکانی بەڕێوەبردن (بە عەرەبی: وظائف الإدارة، بە ئینگلیزی: management functions)، بەڕێوەبردن وەک پرۆسەیەکی کۆمەڵایەتی وەسف کراوە کە بەرپرسیارێتی پلاندانانی ئابووری و کاریگەر و ڕێکخستنی کارکردنی کۆمپانیایەک لە جێبەجێکردنی مەبەستە دیاریکراوەکاندا دەگرێتەوە. پرۆسەیەکی دینامیکییە کە لە توخم و چالاکیی جۆراوجۆر پێکهاتووە. ئەم چالاکییانە جیاوازن لە ئەرکە ئۆپەراتیڤەکانی وەک مارکێتینگ، دارایی، کڕین و چەندانی تر. بەڵکو ئەم چالاکییانە بۆ هەر یەکێک لە بەڕێوەبەران هاوبەشن بەبێ گوێدانە ئاست یان پێگەی. پسپۆڕانی جیاواز ئەرکی بەڕێوەبردنیان پۆلێن کردووە.
هەریەکە لە پسپۆڕان کۆمەڵێک بیرو ڕای جیاوازیان هەیە وەک؛ بە پێی بیروڕای جۆرج و جێری، "چوار ئەرکی بنەڕەتی بەڕێوەبردن هەیە واتە پلاندانان، ڕێکخستن، کارپێکردن و کۆنترۆڵکردن". بە گوێرەی بیرۆکەی هێنری فایۆل کە یەکێکە لە زانایانی بەڕێوەبردن، "بەڕێوەبردن بریتییە لە پێشبینیکردن و پلاندانان، ڕێکخستن، فەرمانکردن، و کۆنتڕۆڵکردن". لە کاتێکدا لوتێر گولیک کە زانایەکی سیاسی ئەمریکی بوو وشەیەکی سەرەکی ’POSDCORB’ ی داوە کە P واتە پلاندانان، O بۆ ڕێکخستن، S واتە ستاف، D بۆ دەرهێنان، Co بۆ هەماهەنگی، R بۆ ڕاپۆرتکردن و B بۆ بودجە.
بەڵام زۆرترین قبوڵکراو ئەو ئەرکانەی بەڕێوەبردنە کە لەلایەن KOONTZ و O’DONNEL ەوە دەدرێت کە زانا و پسپۆڕی بواری بەڕێوەبردنن واتە پلاندانان، ڕێکخستن، کارمەند، ئاراستەکردن و کۆنترۆڵکردن. بۆ مەبەستی تیۆری ڕەنگە جیاکردنەوەی ئەرکی بەڕێوەبردن گونجاو بێت بەڵام بە کردەوە ئەم ئەرکانە لە سروشتدا سەریەککەوتوون واتە زۆر جیا ناکرێنەوە. هەر فەنکشنێک تێکەڵ بە ئەوی تر دەبێت و هەریەکەیان کاریگەری لەسەر ئەدای ئەوانی تر هەیە.
ئەرکەکانی بەڕێوەبردن چین؟
یەکەم/ پلاندانان (Planning)
پلاندانان ئەرکی بنەڕەتی بەڕێوەبردنە، مامەڵە لەگەڵ ڕێڕەوێکی کارکردنی داهاتوو دەکات و پێشوەختە بڕیاردان لەسەر گونجاوترین ڕێڕەوی کارکردن بۆ گەیشتن بە ئامانجە پێشوەختە دیاریکراوەکان. بەپێی KOONTZ کە پسپۆڕی بواری بەڕێوبردنە، “پلاندانان بریتییە لە بڕیاردان لە پێشوەختە چی بکەیت، کەی بکەیت و چۆن بکەیت. پردێک لەو بۆشاییە دروست دەکات کە ئێمە لێی دەژین و لەو شوێنەی کە دەمانەوێت لێی بین”.
پلان ڕێڕەوێکی کارکردنی داهاتووە، مەشقێکە لە چارەسەرکردنی کێشەکان و بڕیاردان، هەروەها پلاندانان بریتییە لە دیاریکردنی ڕێڕەوی کارکردن بۆ گەیشتن بە ئامانجە خوازراوەکان، بەم شێوەیە پلاندانان بیرکردنەوەیەکی سیستماتیکە سەبارەت بە ڕێگا و ئامرازەکان بۆ بەدیهێنانی ئامانجە پێشوەختە دیاریکراوەکان. پلاندانان پێویستە بۆ دڵنیابوون لە بەکارهێنانی دروستی سەرچاوە مرۆییەکان و غەیرە مرۆییەکان. هەمووی گشتگیرە چالاکیەکی فیکرییە و هەروەها یارمەتیدەرە لە دوورکەوتنەوە لە سەرلێشێواوی، نادڵنیایی، مەترسی، بەفیڕۆدان و چەندانی تر.
دووەم/ ڕێکخستن (Organizing)
پرۆسەی کۆکردنەوەی سەرچاوە فیزیکی و دارایی و مرۆییەکان و پەرەپێدانی پەیوەندی بەرهەمدارە لە نێوانیاندا بۆ گەیشتن بە ئامانجە ڕێکخراوەییەکان. بە گوێرەی هێنری فایۆل، "ڕێکخستنی بزنسێک بریتییە لە دابینکردنی هەموو شتێکی بەسوود یان کارکردنی واتە کەرەستەی خاو، ئامرازەکان، سەرمایە و کارمەندان". ڕێکخستنی بزنسێک بریتییە لە دیاریکردن و دابینکردنی سەرچاوەی مرۆیی و غەیرە مرۆیی بۆ پێکهاتەی ڕێکخراوەیی. ڕێکخستن وەک پرۆسەیەک بریتییە لە:
- دەستنیشانکردنی چالاکییەکان.
- پۆلێنکردنی گروپکردنی چالاکییەکان.
- ڕاسپاردنی ئەرکەکان.
- ڕادەستکردنی دەسەڵات و دروستکردنی بەرپرسیارێتی.
- هەماهەنگی پەیوەندی دەسەڵات و بەرپرسیارێتی.
سێیەم/ ستافکردن (Staffing)
ئەرکی کارمەندکردنی پێکهاتەی ڕێکخراوە و هێشتنەوەی بە مرۆڤ. کارمەندان لەم ساڵانەی دواییدا گرنگییەکی زیاتری وەرگرتووە بەهۆی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا، زیادبوونی قەبارەی کار، ئاڵۆزی ڕەفتاری مرۆڤ و چەندانی تر. مەبەستی سەرەکی لە ستافکردن بریتییە لە دانانی پیاو و ژنی ڕاست لەسەر کارێکی دروست واتە دانانی کەسی شیاو لە شوێنی شیاو. بەپێی Koontz & O’Donell کە زانا و پسپۆڕی بواری بەڕێوەبردنن، "ئەرکی بەڕێوەبردنی کارمەندان بریتییە لە بەڕێوەبردنی پێکهاتەی ڕێکخراوەکە لە ڕێگەی هەڵبژاردنی دروست و کاریگەر، هەڵسەنگاندن و پەرەپێدانی کارمەندان بۆ پڕکردنەوەی ئەو ڕۆڵانەی کە لە پێکهاتەکەدا دیزاین کراون". ستافکردن بریتییە لە:
- پلاندانانی هێزی مرۆیی (خەمڵاندنی هێزی مرۆڤ لە ڕووی گەڕان و هەڵبژاردنی کەسەکە و پێدانی شوێنی گونجاو).
- دامەزراندنی کارمەند و هەڵبژاردن و دانان.
- ڕاهێنان و پەرەپێدان.
- خەڵاتکردن.
- هەڵسەنگاندنی ئەدای کارکردن.
- پلە بەرزکردنەوە و گواستنەوە.
چوارەم/ دەرهێنان (Directing)
ئەوە ئەو بەشەیە لە ئەرکی بەڕێوەبەرایەتی کە شێوازەکانی ڕێکخراوەیی کارپێدەکات بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کارا کاربکەن بۆ گەیشتن بە ئامانجە ڕێکخراوەییەکان. بە ژیانی ئەو کارگەیە دادەنرێت کە دەیخاتە جووڵە و کردەی خەڵک، چونکە پلاندانان و ڕێکخستن و کارمەند تەنها ئامادەکارییە بۆ ئەنجامدانی کارەکە. ئاراستەکردن ئەو لایەنە نێوان کارمەندانەی بەڕێوەبردنە کە ڕاستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ کاریگەریکردن، ڕێنماییکردن، سەرپەرشتیکردن، پاڵنەرکردنی ژێردەستە دەکات بۆ گەیشتن بە ئامانجە ڕێکخراوەییەکان. ئاراستەکردن ئەم توخمانەی هەیە:
- سەرپەرشتی
- هاندان
- سەرکردایەتی
- پەیوەندیکردن
سەرپەرشتنی (چاودێری): واتە سەرپەرشتیکردنی کاری ژێردەستەکان لەلایەن سەرۆکەکانیانەوە. کردەی سەیرکردن و دەرهێنانی کار و کرێکارانە.
هاندان (پاڵنەر): واتە ئیلهامبەخشین، هاندان یان هاندانی ژێردەستەکان بە زەوقەوە بۆ کارکردن. بۆ ئەم مەبەستە دەتوانرێت هاندانەکانی ئەرێنی، نەرێنی، پارەیی، ناپارەیی بەکاربهێنرێن.
سەرکردایەتی: ڕەنگە وەک پرۆسەیەک پێناسە بکرێت کە بەڕێوەبەر ڕێنمایی و کاریگەری لەسەر کاری ژێردەستەکان دەکات بە ئاراستەی خوازراو.
پەیوەندییەکان: بریتییە لە پرۆسەی گواستنەوەی زانیاری، ئەزموون، بۆچوون و هتد لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر.
پێنجەم/ کۆنتڕۆڵکردن (Controlling)
واتە پێوانەکردنی دەستکەوتەکان لە بەرانبەر ستانداردەکان و ڕاستکردنەوەی لادان ئەگەر هەبێت بۆ دڵنیابوون لە گەیشتن بە ئامانجە ڕێکخراوەییەکان. مەبەست لە کۆنترۆڵکردن دڵنیابوونە لەوەی کە هەموو شتێک بەگوێرەی ستانداردەکان ڕوودەدات. سیستەمێکی کارامەی کۆنترۆڵکردن یارمەتیدەرە بۆ پێشبینیکردنی لادانەکان پێش ئەوەی بەڕاستی ڕوو بدەن.
بە بڕوای تیۆ هایمان، “کۆنتڕۆڵکردن بریتییە لە پرۆسەی پشکنینی ئەوەی کە ئایا پێشکەوتنی دروست بەرەو ئامانج و ئامانجەکان دەکرێت یان نا و مامەڵەکردن ئەگەر پێویست بوو، بۆ ڕاستکردنەوەی هەر لادانێک”. بەپێی Koontz & O’Donell کە زانا و پسپۆڕی بواری بەڕێوەبردنن "کۆنتڕۆڵکردن بریتییە لە پێوانەکردن و ڕاستکردنەوەی چالاکییەکانی ئەدای ژێردەستەکان بە مەبەستی دڵنیابوون لەوەی کە ئامانج و پلانەکانی کۆمپانیاکە ئارەزووی بەدەستهێنانیان دەکەن وەک بەدیهێنان". بۆیە کۆنتڕۆڵکردن ئەم هەنگاوانەی هەیە:
- دامەزراندنی ئەدای ستاندارد.
- پێوانەکردنی ئەدای ڕاستەقینە.
- بەراوردکردنی ئەدای ڕاستەقینە لەگەڵ ستانداردەکان و دۆزینەوەی لادان ئەگەر هەبێت.
- رەفتاری راستکەرەوە.
جۆر و ڕۆڵی بەڕێوەبەران لەناو ڕێکخراوەکاندا
پێکهاتەی ڕێکخراوەیی گرنگە لە پێشخستنی کارەکەدا و هەموو ڕێکخراوێک پێکهاتەیەکی هەیە. گرنگ نییە ناونیشانی تایبەتی ڕێکخراوەیی، ڕێکخراوەکان بەڕێوەبەری هێڵی پێشەوە، ناوەڕاست و باڵا لەخۆدەگرن. لە سەرووی تیمی بەڕێوەبەرایەتی باڵا ئاستی بەڕێوەبەری جێبەجێکار و دەستەی بەڕێوەبەرایەتی هەیە، بۆ ئەوەی ئەم پێکهاتەیە بە ڕوونیتر ببینیت مۆدێلێکی هەرەمی ببینە تا زیاتر بەرەو لوتکەی هەرەمەکە بچیت بەڕێوەبەرت کەمتر دەبێتەوە. هەموو ئەم ڕۆڵانەی بەڕێوەبردن ئەرکی تایبەتیان هەیە بە گوێرەی جۆنز و جۆرج، “ڕۆڵی بەڕێوەبردن بریتییە لە کۆمەڵێک ئەرکی تایبەت کە چاوەڕوان دەکرێت بەڕێوەبەرێک ئەنجامی بدات بەهۆی ئەو پۆستەی کە لە ڕێکخراوێکدا هەیەتی”. ئەم کارامەییانە دەتوانرێت بە بڕوانامە لە بەڕێوەبردنی ڕێکخراوەییدا بەدەستبهێنرێت.
هەموو بەڕێوەبەرە گەورەکان ڕۆڵی گرنگ دەگێڕن لەم مۆدێلەدا، شتێکی گرنگ کە دەبێت لەبیرت بێت لە هێنری مینتزبێرگەوەیە کە زانای بەڕێوەبردنە و لێکۆڵینەوەی کردووە و هەزاران ئەرکی کەمکردووەتەوە کە لەلایەن بەڕێوەبەرانەوە ئەنجام دەدرێن بۆ ١٠ ڕۆڵ (ICPM). مۆدێلەکەی ئاماژە بەوە دەکات کە سێ جۆری سەرەکی ڕۆڵ هەیە کە هەموو بەڕێوەبەران دەیگێڕن بڕیاردەر و نێوان کەسی و زانیارین. لە ڕۆڵی بڕیاردان بەڕێوەبەران دەتوانن بە شێوەیەکی کارگێڕی ئەنجام بدەن وەک مامەڵەکەری تێکچوون، تەرخانکەری سەرچاوە یان دانوستانکار. لە ڕۆڵی نێوان کەسەکاندا بەڕێوەبەران دەتوانن کەسایەتی و سەرکردە و پەیوەندیدار بن، لە ڕۆڵی زانیاریدا چاودێری دەکەن بڵاوکەرەوە یان وتەبێژن و زانیاری هاوبەش دەکەن.
بەڕێوەبردنی کاریگەرانەی سەرچاوە ڕێکخراوەییەکان
پێکهاتەیەکی سەرەکی لە کارپێکردنی پلانی ستراتیژی ڕێکخراوەکە تەرخانکردنی سەرچاوەکانە لەو شوێنانەی کە زۆرترین کاریگەرییان دەبێت. لە ڕاستیدا دکتۆر ڕەی پاوەرز (٢٠١٥)، ڕاگری یاریدەدەر لە قوتابخانەی بازرگانی و تەکنەلۆژیای فۆربێس، دەڵێت کە گرنگترین شتە کە ئەنجامی بدەیت. بەڕێوەبەران بەشداری لە پلاندانانی کارکردن و پرۆسەکانی پلاندانانی بودجە دەکەن و لەم کارەدا چالاکانە دیاری دەکەن کە پێویستە چی بکرێت، بە چ ڕێکوپێکێک ئەنجام بدرێت و دیاری دەکەن کە چ سەرچاوەیەک گونجاوە بۆ ئەوەی سەرکەوتوو بن لە گەیشتن بە پلانەکە، لەبیرت بێت کە ئەمە پێشبڕکێی کەسایەتی نییە. پلانی ستراتیژی و ئامانجە تایبەتەکانی دیاری دەکات کە چی گرنگە و ڕەنگە چی بەو شێوەیە گرنگ نەبێت.
