ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
پشیلەی شرۆدینگەر یەکێکە لە ناسراوترین و کاریگەرترین بیرۆکە فیکرییەکان لە بواری فیزیای کوانتەم. ئەم بیرۆکەیە کە لەلایەن فیزیاناسی نەمساوی ئێروین شرۆدینگەر لە ساڵی ١٩٣٥ پێشکەش کرا، بووەتە هۆی سەرهەڵدانی گفتوگۆ و لێکۆڵینەوەی قووڵ لەسەر سروشتی واقیع و ڕۆڵی چاودێری لە دیاریکردنی دۆخی سیستەمە فیزیاییەکان. لەم ڕاپۆرتەدا، ئێمە چەمکی پشیلەی شرۆدینگەر، مێژوو و گرنگی ئەم بیرۆکەیە، و کاریگەرییەکانی لەسەر زانست و کولتووری گشتی دەخەینە ڕوو.
پێناسە و چەمکی سەرەکی
پشیلەی شرۆدینگەر بیرۆکەیەکی فیکرییە کە بۆ نیشاندانی ناکۆکییەکانی لێکدانەوەی کۆپنهاگنی میکانیکی کوانتەم بەکارهاتووە. لەم بیرۆکەیەدا، پشیلەیەک لە سندوقێکی داخراودا دادەنرێت لەگەڵ ئامێرێکی ڕادیۆئەکتیڤ و بوتڵێک ژەهر. بەپێی یاساکانی میکانیکی کوانتەم، تا کاتێک سندوقەکە نەکرێتەوە و چاودێری نەکرێت، پشیلەکە لە حاڵەتێکی تێکەڵدایە - هەم زیندوو و هەم مردوو لە هەمان کاتدا.
مێژووی بیرۆکەکە
ئێروین شرۆدینگەر ئەم بیرۆکەیەی لە ساڵی ١٩٣٥ لە نامەیەکدا بۆ ئەلبێرت ئاینشتاین پێشکەش کرد. شرۆدینگەر، کە یەکێک بوو لە دامەزرێنەرانی میکانیکی کوانتەم، مەبەستی بوو ڕەخنە لە لێکدانەوەی کۆپنهاگن بگرێت کە لەو کاتەدا باوترین لێکدانەوەی میکانیکی کوانتەم بوو. ئەم بیرۆکەیە بووە هۆی دەستپێکردنی گفتوگۆیەکی قووڵ لەنێوان زاناکان لەسەر سروشتی واقیع و ڕۆڵی چاودێری لە فیزیای کوانتەم.
شیکردنەوەی بیرۆکەکە
لە بیرۆکەی پشیلەی شرۆدینگەردا، سندوقێک هەیە کە تێیدا پشیلەیەک، ئامێرێکی ڕادیۆئەکتیڤ، و بوتڵێک ژەهر هەن. ئامێرە ڕادیۆئەکتیڤەکە بە جۆرێک دیزاین کراوە کە ئەگەر بتەقێتەوە، بوتڵی ژەهرەکە دەشکێنێت و پشیلەکە دەکوژێت. بەپێی میکانیکی کوانتەم، ئەتۆمە ڕادیۆئەکتیڤەکە لە حاڵەتی سوپەرپۆزیشن (تێکەڵبوون)دایە - واتە هەم تەقیوەتەوە و هەم نەتەقیوەتەوە. ئەمەش وا دەکات کە پشیلەکەش لە حاڵەتێکی تێکەڵدا بێت - هەم زیندوو و هەم مردوو لە هەمان کاتدا، تا ئەو کاتەی سندوقەکە دەکرێتەوە و چاودێری دەکرێت.
گرنگی و کاریگەری لە فیزیای کوانتەم
بیرۆکەی پشیلەی شرۆدینگەر گرنگییەکی زۆری هەیە لە فیزیای کوانتەم. ئەم بیرۆکەیە یارمەتی داوە بۆ ڕوونکردنەوەی چەمکە قووڵەکانی میکانیکی کوانتەم وەک سوپەرپۆزیشن و کۆلاپسی فەنکشنی شەپۆل. هەروەها، ئەم بیرۆکەیە بووەتە هۆی لێکۆڵینەوەی زیاتر لەسەر پەیوەندی نێوان چاودێری و واقیعی فیزیایی. زانایان بەردەوامن لە بەکارهێنانی ئەم بیرۆکەیە بۆ تاقیکردنەوەی سنوورەکانی تیۆری کوانتەم و تێگەیشتن لە جیاوازی نێوان دنیای کوانتەمی و دنیای کلاسیکی.
ڕەخنە و گفتوگۆ
هەرچەندە بیرۆکەی پشیلەی شرۆدینگەر زۆر کاریگەر بووە، بەڵام ڕەخنەی زۆریشی لێ گیراوە. هەندێک لە زانایان پێیان وایە کە ئەم بیرۆکەیە زیادەڕۆیی دەکات لە گەورەکردنەوەی کاریگەرییە کوانتەمییەکان بۆ سیستەمە گەورەکان. هەندێکی تر پێیان وایە کە ئەم بیرۆکەیە بە هەڵە لێکدراوەتەوە و مەبەستی سەرەکی شرۆدینگەر تەنها نیشاندانی سنوورداریەتی لێکدانەوەی کۆپنهاگن بووە، نەک پێشنیارکردنی ئەوەی کە پشیلەیەک دەتوانێت لە ڕاستیدا هەم زیندوو و هەم مردوو بێت.
کاریگەری لەسەر کولتووری گشتی
بیرۆکەی پشیلەی شرۆدینگەر لە دەرەوەی بازنەی زانستیش کاریگەری زۆری هەبووە. ئەم بیرۆکەیە بووەتە بەشێک لە کولتووری گشتی و لە زۆر بواری جیاوازدا بەکارهاتووە، لەوانە ئەدەبیات، فەلسەفە، و هونەر. زۆرجار وەک نموونەیەک بۆ دۆخە ناڕوونەکان یان ئەو بارودۆخانەی کە چەند ئەگەرێکیان هەیە بەکاردێت. هەروەها، ئەم بیرۆکەیە بووەتە سەرچاوەی ئیلهام بۆ زۆر بەرهەمی هونەری و ئەدەبی.
ئەنجام
بیرۆکەی پشیلەی شرۆدینگەر، سەرەڕای سادەیی ڕواڵەتی، یەکێکە لە گرنگترین و کاریگەرترین بیرۆکە فیکرییەکان لە مێژووی فیزیای مۆدێرن. ئەم بیرۆکەیە نەک تەنها یارمەتی داوە بۆ تێگەیشتن لە چەمکە ئاڵۆزەکانی میکانیکی کوانتەم، بەڵکو بووەتە هۆی دەستپێکردنی گفتوگۆیەکی بەردەوام لەسەر سروشتی واقیع و ڕۆڵی چاودێری لە دیاریکردنی دۆخی سیستەمە فیزیاییەکان. هەروەها، کاریگەری ئەم بیرۆکەیە لە دەرەوەی بواری زانستیش بەرچاوە و بووەتە بەشێک لە کولتووری گشتی. سەرەڕای ڕەخنە و گفتوگۆکان، بیرۆکەی پشیلەی شرۆدینگەر بەردەوامە لە وروژاندنی بیر و هاندانی لێکۆڵینەوەی زیاتر لە بواری فیزیای کوانتەم و فەلسەفەی زانست.
