ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
تێرمۆداینامیک، کە لە وشەی یۆنانی (therme) بە واتای گەرمی و (dynamis) بە واتای هێز وەرگیراوە، یەکێکە لە لقە بنەڕەتییەکانی فیزیا کە پەیوەندی نێوان گەرمی، وزە، کار، و خاسیەتە فیزیاییەکانی ماددە دەکۆڵێتەوە. ئەم زانستە بنچینەی ئەو تێگەیشتنەیە کە ئێمە دەربارەی چۆنیەتی کارکردنی دنیای فیزیایی هەمانە. یاساکانی تێرمۆداینامیک، کە لە سەدەی نۆزدەهەمدا پەرەیان پێدرا، چوارچێوەیەکی بنەڕەتی دابین دەکەن بۆ تێگەیشتن لە چۆنێتی گۆڕانی وزە و سنوورەکانی ئەو گۆڕانکارییانە.
یاساکانی تێرمۆداینامیک
تێرمۆداینامیک چوار یاسای سەرەکی هەیە کە بناغەی ئەم زانستەن:
یاسای سفر (یاسای هاوسەنگی گەرمی)
هەرچەندە بە ژمارە یەکەم نییە، بەڵام یاسای سفر یەکێکە لە بنەماکانی تێرمۆداینامیک. ئەم یاسایە دەڵێت:
"ئەگەر دوو سیستەم لە هاوسەنگی گەرمیدا بن لەگەڵ سیستەمێکی سێیەم، ئەوا ئەو دوو سیستەمە لە هاوسەنگی گەرمیدان لەگەڵ یەکتری."
بە واتایەکی سادەتر، ئەگەر تەنێک (A) لە هەمان پلەی گەرمی تەنێکی (C) دایە، و تەنێکی تر (B) لە هەمان پلەی گەرمی تەنی (C) دایە، ئەوا تەنەکانی (A) و (B) هەمان پلەی گەرمییان هەیە. ئەمە بناغەی تێگەیشتنی پلەی گەرمی (temperature) پێکدێنێت و ڕێگەمان پێدەدات کە پێوانەی پلەی گەرمی بکەین.
یاسای یەکەم (پارێزگاری وزە)
یاسای یەکەمی تێرمۆداینامیک یەکێکە لە بنەما گرنگەکانی فیزیا و دەڵێت:
"وزە نە دروست دەبێت نە لەناودەچیت، بەڵکو تەنها لە شێوەیەکەوە بۆ شێوەیەکی تر دەگۆڕێت."
ئەمە بە واتای ئەوە دێت کە کۆی وزە لە سیستەمێکی داخراودا هەمیشە جێگیرە. بۆ نموونە، کاتێک ئۆتۆمبێلێک دەسووتێنێت، وزەی کیمیایی ناو بەنزین دەگۆڕێت بۆ وزەی میکانیکی بۆ جووڵاندنی ئۆتۆمبێلەکە و گەرمی. هیچ وزەیەک ون نابێت یان دروست نابێت، بەڵکو تەنها شێوەکەی دەگۆڕێت.
بە شێوەیەکی بیرکاری، یاسای یەکەم دەتوانرێت بەم شێوەیە دەربڕدرێت:
ΔU = Q - W
تێیدا:
- ΔU: گۆڕانی وزەی ناوەکی سیستەمەکەیە
- Q: گەرمی کە سیستەمەکە وەریدەگرێت
- W: کارەی کە سیستەمەکە ئەنجامی دەدات
یاسای دووەم (زیادبوونی ئێنترۆپی)
یاسای دووەمی تێرمۆداینامیک دەڵێت:
"ئێنترۆپی سیستەمێکی داخراو هەمیشە یان زیاد دەکات یان وەک خۆی دەمێنێتەوە، بەڵام هەرگیز کەم ناکات."
ئێنترۆپی بە سادەیی پێوانەی بڵاوبوونەوە یان بێسەروبەری وزەیە. ئەم یاسایە ڕوونی دەکاتەوە کە بۆچی هەندێک پرۆسەی سروشتی ئاڕاستەدارن و گەڕانەوەیان مەحاڵە. بۆ نموونە:
- گەرمی هەمیشە لە تەنی گەرمەوە بۆ تەنی سارد دەڕوات، نەک بە پێچەوانەوە
- دەفرێکی شکاو هەرگیز خۆبەخۆ چاک نابێتەوە
- دڵۆپەکانی ڕەنگ لە ناو ئاودا بڵاو دەبنەوە و هەرگیز خۆبەخۆ کۆ نابنەوە
یاسای دووەم بۆ ئەندازیاران زۆر گرنگە، چونکە سنوورەکانی کارایی مەکینەکان دیاری دەکات. هیچ مەکینەیەک ناتوانێت ١٠٠٪ی وزە بگۆڕێت بۆ کار بەبێ هیچ زیانێک.
یاسای سێیەم (پلەی گەرمی نزم)
یاسای سێیەمی تێرمۆداینامیک دەڵێت:
"کاتێک پلەی گەرمی سیستەمێک دەگاتە سفری ڕەها (٠ کێلڤن، یان -٢٧٣.١٥ پلەی سیلیزی)، ئێنترۆپی کریستاڵێکی تەواو دەگاتە بەهایەکی کەمینە."
ئەم یاسایە وەسفی ڕەفتاری ماددە دەکات لە نزیک سفری ڕەهادا، و ڕوونی دەکاتەوە کە گەیشتن بە سفری ڕەها لە پراکتیکدا ناگونجێت. هەموو هەوڵدانێک بۆ ساردکردنەوەی ماددەیەک بۆ سفری ڕەها پێویستی بە وزەیەکی بێکۆتا هەیە.
گرنگی یاساکانی تێرمۆداینامیک
یاساکانی تێرمۆداینامیک کاریگەرییەکی قووڵیان هەیە لەسەر زۆربەی بوارەکانی زانست و ئەندازیاری:
لە فیزیا و کیمیادا
تێرمۆداینامیک بناغەی تێگەیشتنی کارلێکە کیمیاییەکان، گۆڕانە فیزیاییەکان، و پرۆسە سروشتییەکان پێکدێنێت. بۆ نموونە:
- لە کیمیادا، یاسای یەکەم بەکاردێت بۆ لێکۆڵینەوەی گۆڕانەکانی وزە لە کاتی کارلێکە کیمیاییەکاندا
- یاسای دووەم ڕوونی دەکاتەوە کە بۆچی هەندێک کارلێکی کیمیایی خۆبەخۆ ڕوودەدەن و هەندێکیان نا
لە ئەندازیاریدا
تێرمۆداینامیک بناغەی دیزاینکردنی مەکینەکان، سیستەمەکانی گەرمکردنەوە و ساردکردنەوە، و پڕۆسەکانی بەرهەمهێنانی وزە پێکدێنێت:
- بنەمای کارکردنی مەکینەکان، توربینەکان، و ڕیفریجیریتەرەکان هەموویان لەسەر یاساکانی تێرمۆداینامیک بنیاتنراون
- کارایی مەکینەکان بە هۆی یاسای دووەمەوە سنوورداركراوە
- دیزاینی سیستەمەکانی بەرهەمهێنانی وزە، وەک وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا پشت بە تێگەیشتنی قووڵ لە یاساکانی تێرمۆداینامیک دەبەستێت
لە ژینگە و زانستی زەویدا
تێرمۆداینامیک یارمەتیمان دەدات بۆ تێگەیشتن لە:
- سیستەمەکانی کەش و هەوا و گۆڕانی کەشوهەوا
- جووڵەی ئاو و هەوا لە زەوی و ئەتمۆسفێردا
- سوڕی وزە لە سیستەمە ژینگەییەکاندا
لە ژیانی ڕۆژانەدا
بە شێوەیەکی ڕۆژانە، یاساکانی تێرمۆداینامیک کاریگەرییان لەسەر ژیانمان هەیە:
- کارکردنی سەلاجە و مەکینەی هەوای سارد
- هۆکاری ساردبوونەوەی پیاڵەی چا
- چۆنیەتی سوتانی سووتەمەنی لە مەکینەی ئۆتۆمبێلەکاندا
- گەرمبوونەوەی جیهانی
ئەنجام
یاساکانی تێرمۆداینامیک کۆڵەکەی تێگەیشتنی ئێمەن دەربارەی چۆنیەتی کارکردنی دنیای فیزیایی. ئەم یاسا سادە بەڵام قووڵانە بناغەی سیستەمە ئاڵۆزەکانی تەکنەلۆژیا، زانست، و دیاردە سروشتییەکان پێکدێنن. لە مەکینەی گەورەوە بۆ پرۆسە مۆلیکیولییەکان، لە گۆڕانە کیمیاییەکانەوە بۆ هەسارەی زەوی وەک سیستەمێکی گەورە، یاساکانی تێرمۆداینامیک بەردەوام کاریگەرییان هەیە. تێگەیشتن لەم یاسایانە یارمەتیمان دەدات کە جیهان باشتر تێبگەین و تەکنەلۆژیای کاریگەرتر و باشتر بۆ داهاتوو دروست بکەین.
سەرچاوەکان
18 بینین
