ناوه‌ڕۆك
ناساندن
بەچەبازی، کە لە زمانی فارسیدا بە واتای "یاریکردن بە کوڕان" دێت، چەمکێکە کە وەسفێکی فریودەرانە و سادەکارانە بۆ دیاردەیەکی قێزەون و ئاڵۆزی کۆمەڵایەتی. لە بنەڕەتدا، بەچەبازی بریتییە لە سیستمێکی کۆیلایەتی سێکسی کە تێیدا پیاوانی بەتەمەن و خاوەن دەسەڵات، کوڕانی نەوجەوان (کە تەمەنیان لە نێوان ١٠ بۆ ١٨ ساڵیدایە) بۆ چێژی سێکسی و کات بەسەربردن بەکاردەهێنن. ئەم دیاردەیە تەنها دەستدرێژییەکی سادە نییە، بەڵکو پرۆسەیەکی سیستماتیکی چەوساندنەوەیە کە ڕەهەندی ئابووری، کۆمەڵایەتی و دەسەڵاتخوازی لەخۆدەگرێت. قوربانییەکان، کە بە "بەچە" ناسراون، زۆرجار ناچار دەکرێن جلی ژنانە لەبەر بکەن، مکیاج بکەن، قژیان درێژ بکەنەوە و لە ئاهەنگ و کۆبوونەوەی تایبەتی پیاواندا سەما بکەن، پێش ئەوەی لەلایەن "خاوەنەکانیان" و میوانەکانیانەوە دەستدرێژی سێکسییان بکرێتە سەر.
ڕەگوڕیشەی مێژوویی
ڕەگوڕیشەی بەچەبازی تەنها تایبەت نییە بە ئەفغانستان، بەڵکو مێژوویەکی دوور و درێژی لە ئاسیای ناوەڕاستدا هەیە و لە شیعر و ئەدەبیاتی کلاسیکی فارسیدا ئاماژەی پێکراوە. بەڵام لە ئەفغانستان، ئەم دیاردەیە لە سەردەمی شەڕی دژ بە یەکێتی سۆڤیەت و شەڕی ناوخۆی دواتردا (١٩٨٠-١٩٩٠) بە شێوەیەکی بەرچاو تەشەنەی کرد. لەم قۆناغەدا، چەکدارەکان و جەنگاوەرەکان، کە بۆ ماوەیەکی زۆر لە خێزانەکانیان دوور بوون و لە کەشێکی سەربازی توند و پڕ لە پیاودا دەژیان، ڕوویان لەم کارە کرد. هەبوونی "بەچە" وردە وردە لە دیاردەیەکی پەراوێزخراوەوە بوو بە نیشانەی دەسەڵات، ساماندار و پێگەی کۆمەڵایەتی. فەرماندەیەک کە چەندین "بەچە"ی جوانی هەبووایە، وەک کەسێکی بەهێزتر و کاریگەرتر سەیر دەکرا. ئەمەش وایکرد کە دیاردەکە لەناو چینە چەکدار و خاوەن نفوزەکاندا قووڵتر ببێتەوە.
میکانیزمی چەوساندنەوە و پرۆسەی کارەکە
پرۆسەی بەچەبازی بە چەندین قۆناغی تراژیدیدا تێپەڕ دەبێت. سەرەتا لە پرۆسەی "دەستخستن"ی قوربانییەکەوە دەست پێدەکات. هەژارییەکی کوشندە گەورەترین هۆکارە؛ زۆرێک لە خێزانەکان لەوپەڕی بێچارەییدا و بۆ دابینکردنی بژێوی ژیانی ئەندامانی تری خێزان، ناچار دەبن کوڕەکانیان بە پیاوانی دەوڵەمەند بفرۆشن. ڕفاندن و هەڵخەڵەتاندنی کوڕانی ئاوارە و بێسەرپەرشت ڕێگەیەکی تری باوە. کاتێک کوڕێک دەکەوێتە دەستی "خاوەن"ێکی نوێوە، ژیانێکی نوێی پڕ لە چەوساندنەوەی دەست پێدەکات. فێری سەما و گۆرانی وتن دەکرێت و ناچار دەکرێت لە خزمەتی "خاوەن"ەکەیدا بێت. لە ئاهەنگە تایبەتەکاندا، کە زۆرجار تا درەنگانی شەو بەردەوام دەبن، ئەم کوڕانە وەک کاڵایەک بۆ چێژوەرگرتن نمایش دەکرێن. دوای سەماکردن، دەستدرێژی سێکسی بەکۆمەڵیان دەکرێتە سەر. چارەنووسی "بەچە"یەک بە تەمەنییەوە بەستراوەتەوە؛ کاتێک دەگاتە تەمەنی هەرزەکاری و نیشانەکانی پیاوەتی وەک ڕیش و سمێڵی دەردەکەوێت، چیتر سەرنجڕاکێشی نامێنێت و لەلایەن خاوەنەکەیەوە فڕێ دەدرێتە سەر شەقامەکان. ئەم قوربانییانە، کە بە بارێکی دەروونی تێکشکاو و جەستەیەکی ئازارپێگەیشتووەوە بەجێهێڵدراون، زۆرجار ڕوو لە ماددە هۆشبەرەکان دەکەن، تێکەڵی کاری تاوانکاری دەبن، یان لە خراپترین حاڵەتدا، خۆیان دەبن بە چەوسێنەر و هەمان سووڕی توندوتیژی دووبارە دەکەنەوە.
ئاستی بەربڵاوی
بەچەبازی لە ئەفغانستان دیاردەیەکی "ئاشکرای نهێنی"یە. لە زۆرێک لە ناوچەکان، بەتایبەتی لە پارێزگا ناسەقامگیرەکانی باشوور و باکوور، خەڵک دەزانن کێ ئەم کارە دەکات و قوربانییەکان کێن، بەڵام ترسیان لە دەسەڵاتی تاوانباران وایکردووە بێدەنگی هەڵبژێرن. ئاساییبوونەوەی ئەم دیاردەیە لە چەندین ئاستدا دەبینرێت. لە ئاستی زمانەوانیدا، وتەی باوی "ژن بۆ منداڵ خستنەوەیە و کوڕ بۆ چێژ وەرگرتنە" نیشاندەری قبووڵکردنێکی ترسناکی ئەم دیاردەیەیە لە هزری هەندێکدا. لە ئاستی کۆمەڵایەتیدا، هەبوونی "بەچە" بووەتە پێوەرێک بۆ نیشاندانی پێگەی کۆمەڵایەتی و ساماندار. لە ئاستی پراکتیکیدا، بێدەنگییەکی بەکۆمەڵ لەلایەن کۆمەڵگەوە بەرامبەر بەم تاوانە هەیە، کە ئەمەش ڕێگە خۆشکەر بووە بۆ ئەوەی تاوانباران بەبێ هیچ سزایەک لە کارەکانیان بەردەوام بن. جیاکارییەکی توندی ڕەگەزی و نەبوونی دەرفەتی تێکەڵاوبوونی ئاسایی نێوان ژن و پیاو، وەک پاساوێک بۆ ئەم دیاردەیە بەکاردەهێنرێت، لە کاتێکدا زۆربەی ئەنجامدەرانی ئەم کارە خۆیان خێزاندارن.
هەڵوێستی حکومەتە یەک لەدوای یەکەکان
هەڵوێستی حکومەتەکان بەرامبەر بە بەچەبازی جیاواز و پڕ لە ناکۆکی بووە. لە سەردەمی یەکەمی حوکمڕانی تاڵیباندا (١٩٩٦-٢٠٠١)، ئەم دیاردەیە بە توندی قەدەغە کرا و وەک کارێکی نامۆ بە شەریعەتی ئیسلام سەیر دەکرا. سزای قورسی وەک لەسێدارەدان بۆ ئەنجامدەرانی دانرا، کە بووە هۆی کەمبوونەوەی بەرچاوی دیاردەکە.
بەڵام دوای ڕووخانی ڕژێمی تاڵیبان لە ساڵی ٢٠٠١ و دامەزراندنی کۆماری ئیسلامی ئەفغانستان، دۆخەکە بە تەواوی گۆڕا. حکومەتەکانی حامد کارزای و ئەشرەف غەنی، کە پشتیان بە فەرماندە لۆکاڵییەکان و پیاوە بەهێزەکان دەبەست بۆ پاراستنی ئاسایش و شەڕی دژ بە تاڵیبان، چاوپۆشییان لە تاوانەکانی ئەو فەرماندانە دەکرد. زۆرێک لەو کەسانەی کە بەچەبازییان ئەنجام دەدا، لە هەمان کاتدا فەرماندەی پۆلیس، بەرپرسی سەربازی یان سیاسەتمەداری نزیک لە حکومەت بوون. ئەمەش وایکردبوو کە سیستەمی دادوەری بە تەواوی ئیفلیج بێت و نەتوانێت یاسا بەسەر ئەم کەسانەدا جێبەجێ بکات. هەرچەندە لە ساڵی ٢٠١٨دا یاسای سزادانی نوێ دەرچوو کە بەچەبازی بە شێوەیەکی ڕوون بە تاوان ناساند، بەڵام بەهۆی گەندەڵی و لاوازیی دامەزراوەکانی یاسا، جێبەجێکردنی زۆر سنووردار بوو.
لەگەڵ گەڕانەوەی تاڵیبان بۆ دەسەڵات لە ئابی ٢٠٢١، جارێکی تر بە فەرمی بەچەبازی قەدەغە کراوەتەوە. ڕاپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە تاڵیبان هەڵمەتی گرتن و سزادانی ئەو کەسانەی دەستپێکردووە کە تێوەگلاون لەم کارەدا. بەڵام هێشتا زووە بۆ ئەوەی بزانرێت ئایا ئەم هەنگاوانە دەتوانن ڕیشەی ئەم دیاردە قووڵە کۆمەڵایەتییە دەربهێنن یان نا.
لە کۆتاییدا، بەچەبازی تەنها کێشەیەکی یاسایی نییە، بەڵکو برینێکی قووڵی کۆمەڵایەتییە کە لە ئەنجامی تێکەڵاوبوونی هەژاری، جەنگ، گەندەڵی و کلتورێکی چەوتی دەسەڵاتخوازییەوە دروست بووە و چارەسەرکردنی پێویستی بە ئیرادەیەکی سیاسیی بەهێز، هۆشیاری کۆمەڵایەتی و گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی لە دیدگای کۆمەڵگەدا هەیە.
سەرچاوەکان
10 بینین
