ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
ئایا تا ئێستا پرسیارت لەخۆت کردووە کە بۆچی گەلانی جیاواز، بە تایبەت فارسەکان، شانازی بە جەژنی نەورۆزەوە دەکەن، لە کاتێکدا ئەم جەژنە لە قووڵایی مێژووی کورد و باپیرانیدا ڕەگی داکوتاوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لەنێو لاپەڕەکانی مێژوویەکی خوێناوی و داستانێکی مەزنی ڕزگاریدا شاردراوەتەوە، کە تێیدا مادەکان قارەمانێتیان نواند، بەڵام دواتر میراتەکەیان لەلایەن فارسەکانەوە بەتاڵان برا.
چرای ڕاپەڕین لە دژی ستەمی ئاشوور
لە قۆناغێکی تاریکی مێژوودا، ئیمپراتۆریەتی دڕندەی ئاشووری سامی وەک کابوسێک بەسەر گەلانی ناوچەکەدا زاڵ ببوو. زوڵم و ستەمکارییان سنووری نەدەناسی و هەموو دەنگێکی ئازادیخوازیان بە ئاگر و ئاسن کپ دەکرد. لەم نێوەندەدا، حاکمە بچووکەکان یان دەبوو ملکەچی ویستی ئاشوور بن، یان ڕووبەڕووی لەناوچوون ببنەوە. یەکێک لەم حاکمانە، زوحاک (ئەژدی هاک) بوو، سەرکردەی هۆزی ماننایی کە سەری بۆ دەسەڵاتی ئاشوور دانەواندبوو. ئەم ملکەچبوونە بووە هۆی تووڕەیی و ناڕەزایەتی گەلەکەی، تا لە ساڵی ٧١٦ پێش زاین، ڕاپەڕینێکی جەماوەرییان لە دژی بەرپا کرد و ئەژدی هاک، سیمبولی خیانەت و ملکەچی، کوژرا.
ئەم ڕاپەڕینە، هەرچەندە بچووک بوو، بەڵام وەک پشکۆیەک لەژێر خۆڵەمێشدا مایەوە و ورەی بەرەنگاریی لە دڵی گەلانی ژێردەستەدا بە زیندوویی هێشتەوە. بۆ ماوەی نزیکەی سەدەیەک، خەباتی پچڕپچڕ دژی ئاشوورییەکان بەردەوام بوو، تا دواجار کاتی تەقینەوە گەورەکە هات. دانیشتووانی ناوچەکە، کە چیتر نەیاندەتوانی ئەو زوڵمە قبووڵ بکەن، بە شێوەیەکی فراوان و یەکگرتوو ڕاپەڕین و ئاشوورییەکانیان لە زێدی خۆیان وەدەرنا.
هاتنی ماد
ئەم خەباتە بە هاتنی هێزە گەورەکەی ماد بە سەرکردایەتی کەیخەسرەوی مەزن گەیشتە لووتکە. سوپای ماد لە ساڵی ٦١٤ پێش زاین، وەک ڕەشەبایەک لە ڕووباری دیجلە پەڕییەوە و گورزێکی کوشندەی لە سوپای ئاشوور وەشاند. شاری پیرۆزی (ئاشوور)، کە دڵی ئیمپراتۆریەتەکە بوو، لەلایەن مادەکانەوە داگیر کرا و بەمەش ورەی لەبننەهاتووی ئاشوورییەکان بە تەواوی ڕووخا. دوای ئەم سەرکەوتنە، مادەکان بە هاوپەیمانی لەگەڵ بابلییەکان لە ساڵی ٦١٣ پێش زاین گەمارۆی نەینەوای پایتەختیان دا و دواجار لە ساڵی ٦١٢ پێش زاین، دوای بەرگرییەکی خوێناوی، شارەکەیان گرت و بۆ هەمیشە کۆتاییان بە ئیمپراتۆریەتی ستەمکاری ئاشوور هێنا.
ئەم سەرکەوتنە مەزنە، کە کۆتایی بە سەردەمێکی تاریک هێنا و چرای ئازادی بۆ هەموو گەلانی ناوچەکە هەڵکرد، بووە بنەمای جەژنی نەورۆز. هەموو ئەو ناوچانەی لەژێر دەسەڵاتی میدیادا بوون، ئەم ڕۆژەیان وەک ڕۆژی سەرکەوتن و ژیانەوە پیرۆز کرد. بۆیەش ئەمڕۆ دەبینین گەلانی جۆراوجۆر یادی دەکەنەوە، چونکە یادەوەرییەکی هاوبەشی ڕزگاربوونە لە یەک دوژمنی هاوبەش.
فارس و دەستبەسەرداگرتنی میراتی ماد
دوای ڕووخانی دەوڵەتی میدیا و هاتنەسەرکاری فارسەکان (ئەخمینییەکان)، قۆناغێکی نوێ لە مێژووی ناوچەکەدا دەستیپێکرد. فارسەکان کە میراتگری ئیمپراتۆریەتێکی گەورەی ماد بوون، نەک تەنها لەڕووی جوگرافی و سیاسییەوە، بەڵکو لەڕووی کولتووری و مێژووییشەوە دەستیان بەسەر هەموو دەستکەوتەکانی ماددا گرت. ئەوان زۆر زیرەکانە شانازی و داستانەکانی مادەکانیان کرد بە هی خۆیان و لە مێژووی خۆیاندا تۆماریان کرد.
یەکێک لە گەورەترین ئەو میراتانەی کە فارسەکان کردیان بە هی خۆیان، جەژنی نەورۆز بوو. نەورۆز، کە لە بنەڕەتدا ئاهەنگی سەرکەوتنی مادەکان بەسەر ئاشووردا بوو، لەلایەن فارسەکانەوە ناوەڕۆکە مێژوویی و سیاسییەکەی گۆڕدرا و زیاتر ڕەهەندێکی ئایینی (زەردەشتی) و سروشتی (هاوسەنگبوونی شەو و ڕۆژ)ی پێدرا. ئەوان مێژووی ڕاستەقینەی نەورۆزیان شێواند و وایان نیشان دا کە جەژنێکی تایبەت بە ئیمپراتۆریەتی فارسە، لە کاتێکدا ئەوان تەنها وەریگر و بەکارهێنەری بوون.
کورد خاوەنی ڕەهای نەورۆزە، نەک فارس
لێرەدا پرسیارە سەرەکییەکە دێتە ئاراوە: ئەگەر فارسەکان نەورۆزیان کردووە بە هی خۆیان، بۆچی کورد بە خاوەنی ڕەسەن و ڕەهای دادەنرێت؟ وەڵامەکە لە پەیوەندییە خوێنی و مێژووییەکەدایە. کورد بە کۆی دەنگی مێژوونووسان، نەوە و میراتگری ڕاستەوخۆی مادەکانە. ئەو قارەمانانەی ئیمپراتۆریەتی ئاشووریان لەناوبرد و ئازادییان بۆ ناوچەکە هێنا، باپیرانی کورد بوون.
بۆ کورد، نەورۆز تەنها هاتنی بەهار و نوێبوونەوەی سروشت نییە، بەڵکو ڕۆژی لەدایکبوونەوەی نەتەوەییەتی، ڕۆژی سەرکەوتنی ئیرادەی گەلە بەسەر ستەمکاریدا، و ڕۆژی شکاندنی کۆتی زوحاکی زەمانەیە. چیرۆکی کاوەی ئاسنگەر و زوحاک، کە لە ئەفسانەی کوردیدا باڵادەستە، گێڕانەوەیەکی دیکەی هەمان ئەو داستانە مێژووییەیە؛ کاوە نوێنەرایەتی گەلی کورد و ماد دەکات و زوحاکیش سیمبولی ستەمکاریی ئاشوورییەکان.
کۆتایی
بۆیە، لە کاتێکدا فارسەکان و گەلانی تر جەژنێک دەگێڕن کە لە مێژوودا وەریانگرتووە، کورد یادی سەرکەوتنێک دەکاتەوە کە بە خوێنی باپیرانی خۆی تۆمار کراوە. ئەم پەیوەندییە ڕاستەوخۆ و نەپچڕاوە وا دەکات کورد خاوەنی ڕەها و شەرعیی نەورۆز بێت. نەورۆز لە خوێن و ناسنامەی کورددایە، لە کاتێکدا بۆ فارسەکان تەنها یادگارێکی کولتوورییە کە لە دەسەڵاتێکی پێش خۆیانەوە بە میرات بۆیان ماوەتەوە.
سەرچاوەکان
29 بینین
