ناوه‌ڕۆك
پێناسە
تێرمۆداینامیکی ستاتستیکاڵ یان ئاماری لقێکی گرنگی زانستی تێرمۆداینامیکە کە لێکۆڵینەوە لە پەیوەندی نێوان دوو ئاستی جیاواز دەکات: ئاستی گەردیلەیی (میکرۆسکۆپی) و ئاستی هەستپێکراو (ماکرۆسکۆپی). ئەم بوارە ڕوونی دەکاتەوە کە چۆن جووڵە و کارلێکی ژمارەیەکی زۆر گەردیلە دەبنە هۆی دروستبوونی دیاردەکانی وەک گەرمی، پەستان و وزە کە دەتوانین بیانبین و هەستیان پێبکەن.
ناوی "ستاتستیکاڵ" لەم زانستەدا لەبەر ئەوەیە کە پشت بە بیرکاری ئەگەر و ئامار دەبەستێت بۆ لێکدانەوەی هەڵسوکەوتی ملیۆنان گەردیلە، چونکە ناتوانین هەر گەردیلەیەک بە تەنها بپێوین.
گرنگی و تایبەتمەندییەکان
تێرمۆداینامیکی ستاتستیکاڵ چەند تایبەتمەندییەکی گرنگی هەیە:
١. پردی نێوان دوو جیهان: ئەم زانستە پردێک دروست دەکات لە نێوان جیهانی بچووکی گەردیلەکان و جیهانی گەورەی هەستپێکراو. ( فیزیای ئاماری و تێرمۆداینامیک)
٢. ڕوونکردنەوەی قانوونەکانی تێرمۆداینامیک: یارمەتیمان دەدات تێبگەین بۆچی قانوونەکانی تێرمۆداینامیک ڕاستن و لە کوێوە سەرچاوە دەگرن.
٣. چارەسەرکردنی کێشەی ژمارە زۆرەکان: لە بری ئەوەی هەوڵ بدەین ملیۆنان گەردیلە بپێوین، دەتوانین بە ڕێگای ئاماری پێشبینی بکەین.
ننەما سەرەکییەکان
ئێنسەمبڵەکان
ئێنسەمبڵ چەمکێکی بنەڕەتییە لە تێرمۆداینامیکی ستاتستیکاڵدا. ئێنسەمبڵ وەک کۆمەڵێک لە نوسخەی هاوشێوەی یەک سیستەمە، کە هەر نوسخەیەک دەتوانێت لە دۆخێکی جیاواز بێت. سێ جۆری سەرەکی ئێنسەمبڵ هەیە:
- ئێنسەمبڵی مایکرۆکانۆنیکاڵ: سیستەمێک کە تەواو داخراوە و وزەیەکی دیاریکراوی هەیە
- ئێنسەمبڵی کانۆنیکاڵ: سیستەمێک کە لەگەڵ دەوروبەری گەرمی دەگۆڕێتەوە و پلەی گەرمی جێگیری هەیە
- ئێنسەمبڵی گراند کانۆنیکاڵ: سیستەمێک کە دەتوانێت هەم وزە و هەم گەردیلە لەگەڵ دەوروبەری بگۆڕێتەوە
دابەشبوونی وزە
چۆنیەتی دابەشبوونی وزە لە نێوان گەردیلەکاندا بابەتێکی گرنگە:
- دابەشبوونی ماکسوێڵ-بۆڵتزمان: پیشانی دەدات کە خێرایی گەردیلەکان لە گازێکدا چۆن دابەش دەبن
- دابەشبوونی فێرمی-دیراک: بۆ گەردیلەکانی وەک ئەلەکترۆن بەکاردێت
- دابەشبوونی بۆس-ئاینشتاین: بۆ گەردیلەکانی وەک فۆتۆن بەکاردێت
ئێنترۆپی و یاساکانی تێرمۆداینامیک
یەکێک لە دەستکەوتە گەورەکانی تێرمۆداینامیکی ستاتستیکاڵ، ڕوونکردنەوەی چەمکی ئێنترۆپییە. بۆڵتزمان پیشانی دا کە ئێنترۆپی (S) پەیوەندی بە ژمارەی دۆخە میکرۆسکۆپییەکانی سیستەم (W) هەیە:
S = k log W
لێرەدا k هەمیشەی بۆڵتزمانە. ئەم پەیوەندییە یارمەتیمان دەدات تێبگەین بۆچی قانوونی دووەمی تێرمۆداینامیک ڕاستە و بۆچی ئێنترۆپی هەمیشە زیاد دەکات.
بەکارهێنانەکان
تێرمۆداینامیکی ستاتستیکاڵ لە زۆر بواردا بەکاردێت:
١. فیزیای مادە
یارمەتیمان دەدات تێبگەین لە خاسیەتەکانی جامد، شلە و گازەکان. بۆ نموونە، چۆن فلزات گەرمی دەگەیەنن یان بۆچی هەندێک مادە دەتوێنەوە و هەندێکیش نا.
٢. کیمیا
یارمەتی زاناکان دەدات تێبگەین لە هێزی کارلێکە کیمیاییەکان و خێراییان. هەروەها ڕوونی دەکاتەوە کە بۆچی هەندێک کارلێک گەرمی دەردەکەن و هەندێکی تر گەرمی وەردەگرن.
٣. بایۆلۆجی
لە تێگەیشتن لە پرۆسە ژیانییەکان یارمەتیدەرە، وەک چۆنیەتی کارکردنی ڕایبۆسۆم و پێکهاتەی پرۆتینەکان.
٤. کۆمپیوتەر و زانستی داتا
چەمکەکانی ئێنترۆپی و داتا لە زانستی کۆمپیوتەر و زەکای دەستکرددا بەکاردێن.
مێژووی پەرەسەندن
تێرمۆداینامیکی ستاتستیکاڵ لە کۆتایی سەدەی نۆزدەهەم سەری هەڵدا. چەند کەسایەتی گرنگ لە پەرەسەندنیدا ڕۆڵیان هەبووە:
- جەیمس کلارک ماکسوێڵ (١٨٣١-١٨٧٩): تیۆری دابەشبوونی خێرایی گەردیلەکانی گەشەپێدا
- لودڤیگ بۆڵتزمان (١٨٤٤-١٩٠٦): فۆرمولای ناوداری ئێنترۆپی دۆزییەوە
- جۆسیا ویلارد گیبس(١٨٣٩-١٩٠٣): چەمکی ئێنسەمبڵی داهێنا و یەکەم کەس بوو میکانیکی ستاتستیکاڵی وەک سیستەمێکی تەواو دەستنیشان کرد
کۆتایی
تێرمۆداینامیکی ستاتستیکاڵ وەک لقێکی گرنگی تێرمۆداینامیک، یارمەتیمان دەدات جیهان بە شێوەیەکی قووڵتر تێبگەین. ئەم زانستە ڕوونی دەکاتەوە کە چۆن جیهانی بچووکی گەردیلەکان دەبێتە هۆی دروستبوونی ئەو دیاردانەی کە لە ژیانی ڕۆژانەماندا دەیانبینین. لەڕێگەی ئەم زانستەوە دەتوانین لە کشانی گەردوون، گۆڕانی کەشوهەوا، و تەنانەت چۆنیەتی کارکردنی ژیان تێبگەین.
سەرچاوەکان
7 بینین
