ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
کیمیای کارەبایی یەکێکە لە لقە گرنگەکانی زانستی کیمیا کە پەیوەندی نێوان کارلێکە کیمیاییەکان و وزەی کارەبایی دەخاتە ڕوو. ئەم بوارە زانستییە لێکۆڵینەوە لە گۆڕانکارییە کیمیاییەکان دەکات کە بەهۆی تێپەڕبوونی تەزووی کارەبایی ڕوودەدەن هەروەها چۆنیەتی بەرهەمهێنانی وزەی کارەبایی لە ڕێگەی کارلێکە کیمیاییەکانەوە دەخاتە ڕوو.
پێناسە و چەمکە سەرەکییەکان
کیمیای کارەبایی بریتییە لەو لقەی زانستی کیمیا کە لێکۆڵینەوە لە پەیوەندی نێوان کارلێکە کیمیاییەکان و وزەی کارەبایی دەکات. ئەم بوارە زانستییە چەندین چەمکی سەرەکی لەخۆ دەگرێت کە گرنگترینیان بریتین لە:
ئۆکسان: ئەو مادەیەی کە ئەلیکترۆن وەردەگرێت لە کاتی کارلێکی کیمیایی کارەباییدا. کاهێنەر: ئەو مادەیەی کە ئەلیکترۆن لەدەست دەدات لە کاتی کارلێکی کیمیایی کارەباییدا. ئەلیکترۆد: ئەو بەشەی کە وەک پێکهێنەری سەرەکی لە خانە کیمیاییە کارەباییەکاندا بەکاردێت و بۆ گواستنەوەی ئەلیکترۆنەکان بەکاردێت. ئەلیکترۆلایت: شلەمەنییەک یان مادەیەکی تواوە کە ئایۆنەکان تێیدا دەجوڵێنەوە و دەبێتە هۆی گەیاندنی کارەبا.
مێژووی کیمیای کارەبایی
مێژووی کیمیای کارەبایی دەگەڕێتەوە بۆ کۆتایی سەدەی هەژدەهەم کاتێک لویجی گالڤانی زانای ئیتاڵی دۆزییەوە کە ماسولکەی قاچی بۆق کاتێک بەر دوو جۆری کانزای جیاواز دەکەوێت دەجوڵێت. ئەم دۆزینەوەیە بوو بە سەرەتایەک بۆ لێکۆڵینەوە لە بواری کیمیای کارەبایی. دواتر ئەلیساندرۆ ڤۆڵتا یەکەم پاتری کارەبایی دروستکرد کە بە پاتری ڤۆڵتا ناسرا. لە سەدەی نۆزدەهەمدا زانایانی وەک مایکڵ فارادەی و ویلهێلم ئۆستڤاڵد بەرەوپێشچوونی گەورەیان لەم بوارەدا بەدەستهێنا.
بنەما تیۆرییەکانی کیمیای کارەبایی
کیمیای کارەبایی لەسەر چەند بنەمایەکی تیۆری گرنگ بنیات نراوە کە گرنگترینیان بریتین لە:
یاسای فارادەی: ئەم یاسایە پەیوەندی نێوان بڕی کارەبای تێپەڕبوو و بڕی مادە گۆڕاوەکان لە کارلێکە کیمیاییە کارەباییەکاندا دەخاتە ڕوو.
هاوکێشەی نێرنست: ئەم هاوکێشەیە پەیوەندی نێوان پۆتێنشیاڵی خانەیەکی کیمیایی کارەبایی و چڕی ئایۆنەکانی ناو ئەلیکترۆلایتەکە دەخاتە ڕوو.
تیۆری دیبای هوکڵ: ئەم تیۆرییە باس لە چۆنیەتی هەڵسوکەوتی ئەلیکترۆلایتە بەهێزەکان دەکات.
جۆرەکانی کارلێکە کیمیاییە کارەباییەکان
کارلێکە کیمیاییە کارەباییەکان دەکرێت بە چەند جۆرێک پۆلێن بکرێن:
کارلێکی ئۆکسان کاهێنەر: لەم جۆرە کارلێکەدا گواستنەوەی ئەلیکترۆن لە نێوان دوو مادەدا ڕوودەدات.
کارلێکی ئەلیکترۆلایسس: لەم جۆرە کارلێکەدا وزەی کارەبایی بەکاردێت بۆ ئەنجامدانی کارلێکی کیمیایی.
کارلێکی گالڤانی: لەم جۆرە کارلێکەدا وزەی کیمیایی دەگۆڕدرێت بۆ وزەی کارەبایی.
پێکهاتە و ئامێرە کیمیاییە کارەباییەکان
چەندین پێکهاتە و ئامێری گرنگ لە کیمیای کارەباییدا بەکاردێن کە گرنگترینیان بریتین لە:
خانەی گالڤانی: ئەم خانەیە لە دوو ئەلیکترۆد پێکدێت کە لە ناو ئەلیکترۆلایتێکدا نوقم کراون و بەکاردێت بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کارەبایی.
خانەی ئەلیکترۆلایسس: ئەم خانەیە بەکاردێت بۆ ئەنجامدانی کارلێکی کیمیایی بە بەکارهێنانی وزەی کارەبایی.
پاتری: ئامێرێکە بۆ کۆکردنەوە و هەڵگرتنی وزەی کارەبایی.
پۆتێنشیۆمیتەر: ئامێرێکە بۆ پێوانەی جیاوازی پۆتێنشیاڵی کارەبایی.
کاربردەکانی کیمیای کارەبایی
کیمیای کارەبایی کاربردی فراوانی هەیە لە ژیانی ڕۆژانە و پیشەسازیدا. لە ژیانی ڕۆژانەدا بەکاردێت لە دروستکردنی پاتری و خانە ڕۆژییەکان. لە پیشەسازیدا بەکاردێت لە پاککردنەوەی کانزاکان پاراستنی کانزاکان لە ژەنگهەڵهێنان و چارەسەرکردنی ئاوی پیسبوو. هەروەها لە دروستکردنی سێنسەرە کیمیاییەکان و لە بواری پزیشکیدا بۆ شیکردنەوەی خوێن و شلەمەنییەکانی لەشدا بەکاردێت.
گرنگی و کاریگەری کیمیای کارەبایی
کیمیای کارەبایی ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە پێشخستنی زانست و تەکنەلۆجیادا. لە بواری وزەدا یارمەتی داوە لە پەرەپێدانی سەرچاوە نوێیەکانی وزە وەک خانە سووتەمەنییەکان. لە بواری ژینگەدا یارمەتی داوە لە دۆزینەوەی ڕێگای نوێ بۆ پاککردنەوەی ئاو و هەوا. هەروەها لە بواری نانۆتەکنەلۆجیادا ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە دروستکردن و لێکۆڵینەوە لە خاسیەتەکانی مادە زۆر بچووکەکان.
ئەنجام
کیمیای کارەبایی بوارێکی گرنگ و فراوانە لە زانستی کیمیادا کە کاریگەری بەرچاوی هەیە لەسەر ژیانی ڕۆژانەمان و پێشکەوتنی زانستی و تەکنەلۆجی. لێکۆڵینەوە لە پەیوەندی نێوان کارلێکە کیمیاییەکان و وزەی کارەبایی دەرگای کردووەتەوە بۆ دۆزینەوە و داهێنانی نوێ لە بوارە جیاوازەکاندا. تێگەیشتن لە بنەماکانی کیمیای کارەبایی یارمەتیمان دەدات باشتر لە دیاردە سروشتییەکان تێبگەین و بتوانین چارەسەری کێشە ژینگەیی و تەکنەلۆجییەکان بدۆزینەوە.
