ماسیی تونا

ناساندن

ماسی تونا یەکێکە لە بەناوبانگترین و گرنگترین جۆرەکانی ماسی لە جیهاندا. ئەم ماسییە گەورەیە کە بە خێرایی دەتوانێت لە زەریاکاندا بمەلێت، سەرنجی مرۆڤی بۆ لای خۆی ڕاکێشاوە بەهۆی قەبارە گەورەکەی، خێراییەکەی و تامە تایبەتەکەی. تونا سەر بە خێزانی سکۆمبریدای (Scombridae) یە و چەندین جۆری جیاوازی هەیە کە لە زۆربەی زەریا گەرم و فێنکەکانی جیهاندا دەژین.

جۆرەکانی تونا

جۆرە سەرەکییەکانی تونا بریتین لە تونای زەردباڵ، تونای چاوگەورە، تونای سکیپجاک، تونای ئەلباکۆر، تونای شینباڵ و تونای سووری باکوور. هەر یەک لەم جۆرانە تایبەتمەندی و ناوچەی ژیانی تایبەت بە خۆیان هەیە، بەڵام هەموویان هاوبەشن لە هەندێک خەسڵەتی گشتیدا. تونای شینباڵی ئەتڵەسی و تونای سووری باکوور لە گەورەترین و بەنرخترین جۆرەکانی تونان.

ژینگەی تونا

تونا لە زۆربەی زەریاکانی جیهاندا دەژی، بەتایبەتی لە ناوچە گەرم و فێنکەکان. ئەوان ماسی کۆچەرن و دەتوانن مەودای زۆر دوور ببڕن بە درێژایی ساڵ بۆ دۆزینەوەی خۆراک و شوێنی زاوزێ. هەندێک جۆری تونا وەک تونای شینباڵ دەتوانن لە ئاوی ساردتریشدا بژین و گەشتی درێژتر بکەن. ژینگەی ژیانیان بە گشتی ئاوی قووڵە و پاکە کە دەوڵەمەندە بە خۆراک.

تایبەتمەندی 

لە ڕووی فیزیکییەوە، تونا ماسییەکی گەورە و بەهێزە. قەبارەی تونا بەپێی جۆرەکەی دەگۆڕێت، بەڵام زۆربەیان لە نێوان ١ بۆ ٢ مەتر درێژ دەبن و کێشیان دەگاتە چەند سەد کیلۆگرام. تونای شینباڵی ئەتڵەسی دەتوانێت بگاتە ٣ مەتر درێژی و نزیکەی ٦٨٠ کیلۆگرام کێش. لەشیان شێوەی دووکی هەیە کە یارمەتیان دەدات بە خێرایی بمەلێن. ڕەنگیان بە گشتی لە سەرەوە تاریکترە (شین یان ڕەش) و لە ژێرەوە ڕووناکترە (زیوی یان سپی) کە بۆ شاردنەوەیان لە دوژمن و نێچیرەکانیان یارمەتیدەرە.

خۆراک و ڕەفتار

تونا ڕاوچییەکی چالاکە و بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر ماسی بچووکتر، سکوید و کریل دەژی. ئەوان دەتوانن بە خێراییەکی زۆر بمەلێن، هەندێک جۆر دەتوانن خێراییان بگاتە ٧٠ کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا. ئەم توانا خێراییە یارمەتیان دەدات نێچیر بگرن و لە دوژمنەکانیان ڕابکەن. تونا هەروەها توانای سەیری هەیە بۆ کۆنترۆڵکردنی پلەی گەرمی لەشی کە وای لێدەکات بتوانێت لە ئاوی ساردتریشدا بژی.

زاوزێی ماسی تونا

تەمەنی تونا دەگۆڕێت بەپێی جۆرەکەی، بەڵام زۆربەیان دەتوانن بۆ چەندین ساڵ بژین. بۆ نموونە، تونای شینباڵ دەتوانێت تا ٢٠ ساڵ یان زیاتر بژی. زاوزێی تونا بە شێوەیەکی ساڵانە ڕوودەدات و مێیەکان دەتوانن ملیۆنان هێلکە دابنێن. زۆربەی جۆرەکانی تونا لە ناوچە تایبەت و کاتی دیاریکراودا کۆدەبنەوە بۆ زاوزێ کردن. بۆ نموونە، تونای شینباڵی ئەتڵەسی بە گشتی لە ناوچەی دەریای مەکسیک و دەریای ناوەڕاست زاوزێ دەکات.

گرنگی ئابووری و تەندروستی

تونا گرنگییەکی ئابووری و خۆراکی زۆری هەیە لە جیهاندا. گۆشتی تونا سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندە لە پرۆتین، ئۆمێگا-٣ چەوری ترش، ڤیتامین D و سیلینیۆم. بەهۆی تامە خۆشەکەی و بەهای خۆراکییەکەیەوە، تونا بووەتە یەکێک لە بەرخواسترین جۆرەکانی ماسی لە جیهاندا. لە زۆر وڵات، تونا بەشێکی گرنگە لە خۆراکی ڕۆژانە و کەلتووری خواردن.

ڕاوکردنی ماسی تونا

ڕاوکردنی تونا پیشەسازییەکی گەورەیە کە ساڵانە ملیاران دۆلار دەخەملێنرێت. ڕاوکردنی بە چەندین شێواز ئەنجام دەدرێت، لەوانە بەکارهێنانی تۆڕی گەورە، قوڵاب و تەنانەت ڕاوکردن بە دەست لە هەندێک ناوچەدا. دوای ڕاوکردن، تونا بە خێرایی ئامادە دەکرێت بۆ فرۆشتن بە تازەیی یان بۆ کۆنسەرڤکردن. تونای تازە بەتایبەتی لە خواردنی ژاپۆنی وەک سوشی و ساشیمی بەکاردێت و نرخێکی بەرزی هەیە.

هەڕەشەی لەناوچوون

سەرەڕای گرنگی ئابووری و خۆراکی تونا، ئەم ماسییە ڕووبەڕووی چەندین کێشەی پاراستن بووەتەوە. زێدەڕۆیی لە ڕاوکردن وای کردووە کۆمەڵگای زۆر جۆری تونا کەم ببنەوە. بۆ نموونە، تونای شینباڵی ئەتڵەسی و تونای سووری باکوور لە لیستی جۆرە هەڕەشەلێکراوەکاندان. هەروەها، شێوازەکانی ڕاوکردن جار جار دەبنە هۆی گرتنی ماسی و گیانلەبەری دەریایی تر کە ئەمەش کاریگەری نەرێنی لەسەر ژینگەی دەریایی دروست دەکات.

کێشەکانی پاراستن

بۆ پاراستنی داهاتووی ماسی تونا، چەندین هەنگاو گیراونەتەبەر. ئەمانە بریتین لە دانانی سنوور بۆ ڕاوکردن، دروستکردنی ناوچەی پارێزراو لە دەریاکاندا و باشترکردنی شێوازەکانی ڕاوکردن بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکان. هەروەها، هەوڵی نێودەوڵەتی دراوە بۆ باشتر بەڕێوەبردنی سەرچاوەکانی تونا و هاندانی ڕاوکردنی بەرپرسیارانە.

کۆتایی

لە کۆتاییدا، ماسی تونا بەشێکی گرنگە لە ژینگەی دەریایی و ئابووری جیهانی. پاراستن و بەڕێوەبردنی دروستی ئەم سەرچاوە گرنگە پێویستە بۆ دڵنیابوون لەوەی کە نەوەکانی داهاتووش دەتوانن سوود لەم ماسییە وەربگرن. هاوسەنگی نێوان پێداویستییە ئابوورییەکان و پێویستییەکانی پاراستن کلیلی سەرکەوتنە لە بەڕێوەبردنی سەرچاوەکانی تونا. بە هاوکاری نێوان حکومەتەکان، زانایان، پیشەسازی ماسیگرتن و بەکاربەران، دەتوانین داهاتوویەکی گەشتر بۆ ماسی تونا و ژینگەی دەریایی دابین بکەین.