شمشێرە ماسی

پێشەکی

ماسی شمشێر یەکێکە لە سەرنجڕاکێشترین و ناسراوترین جۆرەکانی ماسی لە جیهاندا. ئەم ماسییە بەهۆی شێوەی تایبەتی لووتی درێژ و تیژەکەیەوە ناوی ماسی شمشێری لێنراوە. لەم ڕاپۆرتەدا، هەوڵدەدەین زانیاری وردی لەسەر ئەم ماسییە سەرنجڕاکێشە پێشکەش بکەین.

ناساندن

ماسی شمشێر بە زانستی پێی دەوترێت Xiphias gladius و سەر بە خێزانی Xiphiidae یە. ئەم ماسییە بە لەشێکی درێژکۆلە و بەهێز دەناسرێتەوە کە دەتوانێت بگاتە درێژی ٤.٥ مەتر و کێشی زیاتر لە ٦٥٠ کیلۆگرام. بەڵام بە شێوەیەکی ئاسایی، ماسی شمشێر لە نێوان ٢ بۆ ٣ مەتر درێژ دەبێت و کێشی لە نێوان ٢٠٠ بۆ ٤٠٠ کیلۆگرام دەبێت. تایبەتمەندی سەرەکی ئەم ماسییە لووتە درێژەکەیەتی کە وەک شمشێرێک وایە و دەگاتە سێیەکی درێژی لەشی. ڕەنگی لەشی لە سەرەوە تۆخە و بەرەو خوارەوە کاڵ دەبێتەوە، بە شێوەیەکی گشتی ڕەنگی شین-ڕەش یان قاوەیی تۆخە. ماسی شمشێر ماسییەکی خێرایە و دەتوانێت بە خێرایی ١١٠ کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا بڕوات.

ژینگە و بڵاوبوونەوە

ماسی شمشێر لە زۆربەی دەریا و زەریاکانی جیهاندا دەژی، بەڵام زیاتر لە ناوچە گەرم و پێچەگەرمەکاندا بڵاوە. ئەم ماسییە لە زەریای ئەتڵەسی، زەریای هێمن و دەریای ناوەڕاست دەبینرێت. ماسی شمشێر لە قوڵایی جیاوازدا دەژی، بەڵام زۆرجار لە نزیک ڕووی ئاو دەبینرێت. لە وەرزی هاویندا بەرەو ناوچە ساردەکان کۆچ دەکات و لە زستاندا دەگەڕێتەوە بۆ ناوچە گەرمەکان. ئەم ماسییە توانای گونجاندنی هەیە لەگەڵ پلەی گەرمی جیاوازدا، بەڵام زۆرتر حەز بە ئاوی ١٨ بۆ ٢٢ پلەی سەدی دەکات.

خۆراک و ڕاوکردن

ماسی شمشێر ڕاوچییەکی چالاک و بەهێزە. خۆراکی سەرەکی ئەم ماسییە بریتییە لە ماسی بچووکتر وەک ماسی خاڵدار، ماسی تۆن و ماسی ماکریل. هەروەها حەزی لە خواردنی سەرپێیان و ڕەقپێستان هەیە. ماسی شمشێر لووتە درێژەکەی بەکاردەهێنێت بۆ لێدان و بریندارکردنی نێچیرەکانی، پاشان بە ددانە وردەکانی دەیانخوات. ئەم ماسییە زۆرجار بە تەنیا ڕاو دەکات و لە شەودا چالاکترە. توانای بینینی باشی هەیە کە یارمەتی دەدات لە دۆزینەوەی نێچیرەکانی لە ناو تاریکیدا.

زاوزێ و ژیانی سەرەتایی

ماسی شمشێر لە تەمەنی ٥ بۆ ٦ ساڵیدا پێدەگات و دەتوانێت زاوزێ بکات. مێیەکان لە وەرزی بەهار و هاویندا هێلکە دەکەن و دەتوانن نزیکەی ٢٩ ملیۆن هێلکە دەربکەن. هێلکەکان لە ناو ئاودا دەمێننەوە و دوای ٢-٣ ڕۆژ دەبنە بێچوو. بێچووی ماسی شمشێر زۆر بچووکن، نزیکەی ٤ میلیمەتر درێژ دەبن کاتێک لە هێلکە دەردەچن. لە سەرەتادا لووتیان کورتە و بە تێپەڕبوونی کات درێژ دەبێت. گەشەی ماسی شمشێر خێرایە و دەتوانێت لە ساڵێکدا بگاتە درێژی ١ مەتر. تەمەنی ماسی شمشێر دەتوانێت بگاتە ١٥ ساڵ یان زیاتر.

پەیوەندی لەگەڵ مرۆڤدا

ماسی شمشێر لە کۆنەوە جێگەی سەرنجی مرۆڤ بووە. لە زۆر کولتووردا وەک نیشانەی هێز و ئازایەتی سەیر کراوە. ئەم ماسییە بەهای ئابووری زۆری هەیە و یەکێکە لە گرنگترین ماسییەکان بۆ ڕاوکردنی بازرگانی. گۆشتی ماسی شمشێر بەتام و بەنرخە و لە زۆر وڵاتدا وەک خواردنێکی تایبەت پێشکەش دەکرێت. هەروەها ماسی شمشێر جێگەی سەرنجی ڕاوچییە وەرزشییەکانە و ڕاوکردنی بووەتە جۆرێک لە وەرزش. لە هەندێک ناوچەدا، گەشتی تایبەت ڕێکدەخرێت بۆ بینینی ئەم ماسییە لە ژینگەی سروشتی خۆیدا.

پاراستن و هەڕەشەکان

بەداخەوە، ماسی شمشێر وەک زۆر جۆری تری ماسی، ڕووبەڕووی هەڕەشەی جۆراوجۆر بووەتەوە. ڕاوکردنی زۆر و ناڕێکوپێک کاریگەری نەرێنی لەسەر ژمارەی ئەم ماسییە داناوە. هەروەها پیسبوونی دەریاکان و گۆڕانی کەشوهەوا کاریگەری لەسەر ژینگەی ژیانی ئەم ماسییە هەیە. لە ئێستادا، هەوڵی نێودەوڵەتی هەیە بۆ پاراستنی ماسی شمشێر و ڕێکخستنی ڕاوکردنی. هەندێک وڵات یاسای تایبەتیان داناوە بۆ سنووردارکردنی ڕاوکردنی ئەم ماسییە و دیاریکردنی وەرز و شوێنی ڕاوکردنی.

کۆتایی

ماسی شمشێر بە دڵنیاییەوە یەکێکە لە سەرنجڕاکێشترین بوونەوەرەکانی ناو دەریاکان. شێوە و تایبەتمەندییە سەیرەکانی، توانا سەرسوڕهێنەرەکانی لە ڕاوکردن و مەلەکردن، و گرنگییەکەی بۆ ئابووری و کولتووری مرۆیی، هەموو ئەمانە وایانکردووە ببێتە جێگەی سەرنجی زانایان و خەڵکی ئاسایی. پاراستنی ئەم ماسییە و ژینگەکەی گرنگە نەک تەنها بۆ مانەوەی خۆی، بەڵکو بۆ پاراستنی هاوسەنگی ژینگەیی دەریاکانیش.