ناوه‌ڕۆك
سوننەتەکانی ناو نوێژ چین؟
ئەو سوننەتانەی بەشێک نینە لە نوێژ، بەڵام نوێژیان پێ جوان ئەبێ پانزەنە:
جوڵەی دەست
بەرزکردنی هەردوو دەستەکانە تا سەری پەنجەکانیان ئەگاتە بەرامبەر سەرەوەی گوێیەکانی، لەپەدەستی بەرامبەر شانەکانی ئەبێ: لە کاتی گوتنی (الله أکبر)ی نوێژدابەستن و لە کاتی چوونە ڕوکووع و لە کاتی هەڵسانەوە لە ڕکووع، هەروەها لە کاتی هەڵسانەوە لە تەحیاتی یەکەم بۆ فاتیحەی سێیەم (عن ابن عمر رضي الله عنهما قال: رأیت النبی ﷺ افتتح التکبیر للصلاة، فرفع یده حین یکبر حتی یجعلها حذو منکبیه، واذا کبر للرکوع فعل مثله، واذا قال سمع الله لمن حمده فعل مثله، واذا قام من الرکعتین رفع یدیه) رواه الشیخان، (ابن عمر) -خوا لێیان ڕازی بێت- فەرمووی: پێغەمبەرم ﷺ بینی لە کاتی (الله أکبر)ـی نوێژدابەستن هەردوو دەستەکانی بەرز دەکردنەوە تا بەرانبەری شانەکانی دەبوون و، کاتێ چووە ڕوکووع هەر بەو شێوەیە دەستی بەرز کردنەوە، کاتێ هەڵساوە لە ڕوکووع هەر بەو شێوەیە دەستی بەرز کردنەوە، کاتێ لە هەڵساوە بۆ ڕەکعەتی سێیەم هەردوو دەستی بەو شێوەیە بەرز کردنەوە.
دەستی ڕاست لەسەر چەپ
دانانی دەستی ڕاستەیە لەسەر دەستی چەپە، لە کاتی فاتیحە خوێندن لە پشتی ناوک لە ژێر سینگی (عن وائل بن حجر رضي الله عنه: وضع رسول الله ﷺ اليمنى على ظهر كفه اليسرى وعلى الرسغ والساعد) رواه أبوداود والنسائی، پێغەمبەر ﷺ دەستی ڕاستەی دانا لەسەر پشتە دەستی چەپەی لەگەڵ جومگەی دەستی لەگەڵ بەشێکی باسکی.
دوعا
خوێندنی دوعای بە نهێنی لە دوای (الله أکبر)ـی نوێژ دابەستن (عن علی رضي الله عنه: کان رسول الله ﷺ اذا قام الی الصلاة کبر، ثم قال: پێغەمبەر ﷺ کە بۆ نوێژ هەڵئەستا نە (الله أکبر) نوێژی دائەبەست، ئینجا ئەم دوعایەی دەخوێند: (وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِيفًا ، وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ ، إِنَّ صَلَاتِي ، وَنُسُكِي ، وَمَحْيَايَ ، وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ، لَا شَرِيكَ لَهُ ، وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ) رواه المسلم.
پەناگرتن لە شەیتان
گوتنی (أعوذ بالله من الشیطان الرجیم) بە نهێنی، پێش دەستپێکردنی (بسم الله الرحمن الرحیم) لە هەموو ڕەکعەتێکدا، خوای گەورە فەرموویەتی: (فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ) کاتێ ویستت قورئان بخوێنی داوا لە خوا بکە بتپارێزێ لە شەیتانی تێهەڵدراو.
دەنگ
بە دەنگ خوێندنی سورەتی فاتیحە و سورەتی دوای فاتیحەیە، لەو شوێنەی ئاشکرای بۆ داندراوە: کە نوێژی بەیانی و جومعە و ڕەکعەتی یەکەم و دووەمی عیشا و مەغریب و هەردوو جەژنەکان و مانگگیران و تەراویح و وەتری ڕەمەزانە، بەو مەرجەی لەوانەدا مەئموم نەبێ.
هەروەها بە نهێنی خوێندنە لەو شوێنەی نهێنی بۆ داندراوە: کە ڕەواتیبی هەر پێنج نوێژەکان و نوێژی نیوەڕۆ و عەسر و ڕەکعەتی سێیەم و چوارەمی مەغریب و عیشایە.
جا بزانە: لەم پێنجەمەدا جیاوازی ئیمام و نوێژکەری بە تەنهایی نییە.
ئامین وتن
گوتنی (آمین)ـە لە دوای فاتیحە، جا بە تەنهایی بێ، یان بە جەماعەت (عن أبي هریرة رضي الله عنه: قال النبي ﷺ: إِذَا أمَّنَ الإمَامُ، فأمِّنُوا، فإنَّه مَن وافَقَ تَأْمِينُهُ تَأْمِينَ المَلَائِكَةِ غُفِرَ له ما تَقَدَّمَ مِن ذَنْبِهِ) رواه الشێخان، پێغەمبەر ﷺ فەرمووی: کاتێ ئیمام گوتی: (آمین)، ئێوەش بڵێن: (آمین)، چونکە هەر کەسێک (آمین) گوتنەکەی لەگەڵ (آمین) گوتنی مەلائیکەتەکان ڕێک بکەوێ، خوای گەورە لە گوناهی ڕابردووی خۆش ئەبێ.
سورەتی دوای فاتیحە
خوێندنی سورەتێکە لە پاش خوێندنی فاتیحە لە ڕەکعەتی یەکەم و دووەم، جا بزانە: لەجیاتی سوڕەت دروستە ئایەتێکی قورئان بخوێنێ، بەڵام سورەتێکی تەواو لە ئایەتێکی بە ئەندازەی خۆی خێری زیاترە.
جا ئەگەر سورەتی نەخوێند، لای کەمی سێ ئایەت بخوێنێ (عن أبی هریرة رضي الله عنه: قال النبی ﷺ: فَثَلاثُ آياتٍ يَقْرَأُ بهِنَّ أحَدُكُمْ في صَلاتِهِ، خَيْرٌ له مِن ثَلاثِ خَلِفاتٍ عِظامٍ سِمانٍ) رواه مسلم، پێغەمبەر ﷺ فەرمووی: سێ ئایەتی قورئان یەکێکتان لە نوێژدا بیانخوێنێ لە پاش فاتیحە، خێری زۆرترە لە سێ ووشتری ئاوسی گەورە و قەڵەو.
بەڵام ئەگەر مەئمووم گوێی لە سورەت خوێندنی ئیمام بوو، ئەبێ گوێی لێ بگرێ و نابێ سورەت بخوێنێ (عن عبادة بن الصامت رضي الله عنهما: قال النبی ﷺ: لعلكم تقرءون خلف إمامكم؟ قلنا: نعم، قال: لا تفعلوا إلا بفاتحة الكتاب، فإنه لا صلاة لمن لم يقرأ بها) رواه أصحاب السنن، پێغەمبەر ﷺ فەرمووی: وا دیارە ئێوە لە نوێژی بە جەماعەت لە دوای ئیمام قورئان ئەخوێنن؟ گوتمان: بەڵێ ئەیخوێنین، پێغەمبەر ﷺ فەرمووی: وا مەکەن جگە لە فاتیحە هیچی تر مەخوێنن، چونکە کەسێک فاتیحە نەخوێنێ نوێژی دروست نییە.
جا ئەگەر نوێژەکە بە نهێنی بوو، یان گوێی لە خوێندنی ئیمام نەبوو، ئەو کاتە با بیخوێنێ.
خوێندنی ئایەت، یان سورەتی پاش فاتیحە سوننەتە لەسەر ڕیزی قورئان بێ، سوننەتە ڕەکعەتی یەکەم لە ڕەکعەتی دووەم درێژتر بێ، سوننەتە ئیمام ماوەیەک بە بێدەنگی قورئان لەدوای فاتیحە بخوێنێ، بۆ ئەوەی مەئموومەکانیش فاتیحەی خۆیان بخوێنن.
وتنی الله اكبر
(الله أکبر) گوتنە لە کاتی هاتنە خوار بۆ ڕوکووع و سوجدە، هەروەها کاتی هەڵسانەوە لە سوجدە و تەحیات (عن عبدالله رضي الله عنه: کان رسول الله ﷺ یکبر في کل خفض ورفع وقیام وقعود) رواه الترمذي، پێغەمبەر ﷺ ئەیگوت: (الله أکبر)، بۆ گشت هاتنەخوارەوە و هەڵسانەوە و ڕاوەستان و دانیشتن.
سمع الله لمن حمدە
کاتێ لە ڕوکووع هەڵساوە بڵێ (سمع الله لمن حمدە) رواه الشیخان، جا بزانە: ئیمام بە ئاشکرا (سمع الله لمن حمدە) ئەڵێ، ئەوەی تریش بە نهێنی ئەڵێ، هەم سوننەتە لە پاش (ربنا ولك الحمد) بڵێ: (حمدا کثیرا طیبا مبارکافیه ملء السماوات و ملء الأرض وملء ما بینهما وملء ماشئت من شیء بعد) رواه مسلم.
تەسبیحات
تەسبیحات کردنە لە ڕوکووعدا، وەک سێ جار بڵێ: (سبحان ربي العظیم)، هەم لە سوجدەشدا سێ جار بڵێ: (سبحان ربي الأعلی) رواهما الترمذي، هەروەها لە دانیشتنی نێوان هەردوو سوجدەدا سوننەتە بڵێ: (أللهم اغفر لی وارحمنی وعافنی وا‌هدنی وارزقنی) رواه أبوداود و صححه الحاکم.
دانانی دەست
دانانی هەردوو دەستەکانە لەسەر هەردوو ڕانەکانی لە دانیشتنی نێوان هەردوو سوجدە و هەم لە تەحیاتەکاندا بەم شێوەیە: پەنجەکانی دەستی چەپەی درێژ بکاتە نزیک ئەژنۆیەکانی، پەنجەکانی دەستی ڕاستەی بنوقێنێ، تەنها پەنجەی شەهادە نەنوقێنێ، پەنجەی شەهادە ئاماژەی پێ دەکات لەکاتی شەهادە هێنان، کە گوتی: (الا الله) بەرزی ئەکاتەوە بەڵام نایجوڵێنێ (عن ابن الزبیر رضي الله عنهما: أن النبی ﷺ کان یشیر بالسبابة ولا یحرکها) رواه أحمد وأبوداود والنسائی، پێغەمبەر ﷺ بە پەنجەی شەهادە ئاماژەی ئەکرد و نەیئەجوڵاند.
ئینجا تا کۆتایی تەحیات داینانێتەوە و پەنجەی گەورەیشی پێوە ئەلکێنێ (عن ابن عمر: کان النبی ﷺ کان النبی اذا جلس فی الصلاة وضع کفه الیمنی علی فخذیه الیمنی، وقبض أصابعه کلها وأشار بأصبعه التی تلی الأبهام، ووضع کفه الیسری علی فخذه الیسری) رواه مسلم، کە پێغەمبەر ﷺ بۆ تەحیاتی نوێژ دادەنیشت، دەستی ڕاستەی لە سەر ڕانی ڕاستەی دائەنا و هەموو پەنجەکانی ئەنوقاندن و ئاماژەی بەو پەنجەیە ئەکرد کە لەلای پەنجەی گەورەیە، وە دەستی چەپەی دائەنا لەسەر ڕانی چەپەی.
دانیشتن لەسەر قاچی چەپ
دانیشتنە لەسەر قاچی چەپە، لە هەموو دانیشتنەکانی نێوان سوجدەکان و تەحیاتەکاندا -جگە لە تەحیاتی ئاخیر- واتە: لەسەر گۆزینگی قاچی چەپە دائەنیشێ و قاچی ڕاستەی لەسەر پەنجەکان دائەچەقێنێ،
جێگای نەرمایی ڕان
دانانی نەرمەی ڕانیەتی لەسەر زەمین لەو دانیشتنەی سەلامدانەوەی بەدوادا دێ، واتە: قاچی ڕاستەی دائەچەقێنێ و قاچی چەپەی بە لای راستەیدا ئەباتە دەرەوە و نەرمە ڕانەکەی چەپەی ئەلکێنێ بە زەمین (عن أبی محمد الساعدي رضي الله عنهما: في صفة صلاة النبی ﷺ: إذا جلَس في الرَّكعتينِ جلَس على رِجْلِه اليُسرى، ونصَبَ اليُمنى، وإذا جلَس في الرَّكعةِ الآخِرةِ، قدَّم رِجْلَه اليُسرى، ونصَبَ الأخرى، وقعَدَ على مَقعدتِه) رواه البخاری، پێغەمبەر ﷺ کە دوو ڕەکعەتی تەواو ئەکردن، بۆ تەحیاتی یەکەم لەسەر قاچی چەپەی دائەنیشت و قاچی ڕاستەی دائەچەقاند، کە بۆ تەحیاتی دوایی دائەنیشت، قاچی چەپەی ئەخستە پێش قاچی ڕاستەی و قاچی ڕاستەی دائەچەقاند و لەسەر نەرمەی ڕانی دائەنیشت.
سەلامدانەوەی دووەم
سەلامدانەوەی دووەمە (عن وائل بن حجر رضي الله عنهما: کان النبي صلى الله عليه وسلم كان يسلم عن يمينه: السلام عليكم ورحمة الله وبرکاته، وعن يساره السلام عليكم ورحمة الله وبرکاته) رواه أبوداود، پێغەمبەر ﷺ سەلامی یەکەمی بە لای ڕاستەدا ئەداوە و سەلامی دووەمی بە لای چەپەدا ئەداوە، لە سەلامدانەوەدا ئەیگوت: (السلام عليكم ورحمة الله وبرکاته)
