ناوه‌ڕۆك
ناساندن
سیلڤیا پلاث (بە ئینگلیزی: Sylvia Plath، بە عەرەبی: سلفيا بلاث)، شاعیر و ڕۆماننووس و کورتەچیرۆکنووسی ئەمریکییە کە لەدایکبووی ٢٧ی تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٣٢ە، پلاث لە شاری بۆستن لە ویلایەتی ماساشوستس لەدایکبووە و لە کۆلێژی سمیس لە ویلایەتی ماساشوستس و زانکۆی کامبریج لە ئینگلتەرا خوێندوویەتی و هەر لەوێ خوێندکاری کۆلێژی نیونهام بووە دواتر پلاث لە زانکۆی بۆستن لەگەڵ ڕۆبەرت لۆوێڵ خوێندوویەتی، شانبەشانی شاعیران ئان سێکستۆن و جۆرج ستاربەک و لە ساڵی ١٩٥٦ لەگەڵ هاوشاعیرەکەی تێد هیوز هاوسەرگیری کردووە و لە ئەمریکا و پاشان لە ئینگلتەرا پێکەوە ژیاون، پەیوەندییەکەی نێوانیان پڕ لە گێژاو بووە و پێش جیابوونەوەیان لە ساڵی ١٩٦٢ دوو منداڵیان بووە. سیلڤیا پلاث بۆ زۆربەی ژیانی گەورەیی لە ڕووی کلینیکیەوە خەمۆک بووە و چەندین جار بە وەشانی سەرەتایی چارەسەری تەشەنەکردنی کارەبایی (ECT) چارەسەر کراوە و لە ساڵی ١٩٦٣ کۆتایی بە ژیانی خۆی هێناوە.
ژیاننامە
سیلڤیا پلاث لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٣٢ لە شاری بۆستن لە ویلایەتی ماساشوستس لەدایکبووە و دایکی کە ئاورێلیا شۆبەر پلات بووە (١٩٠٦-١٩٩٤)، نەوەی دووەمی ئەمریکی بوو بە ڕەچەڵەک نەمسایی بووە و باوکی، ئۆتۆ پلاث (١٨٨٥-١٩٤٠) کە خەڵکی گرابۆی ئەڵمانیا بوو زانای مێروولەناس و مامۆستای بایۆلۆجی بووە لە زانکۆی بۆستن کە کتێبێکی لەسەر هەنگ نووسیوە، لە ٢٧ی نیسانی ١٩٣٥، وارن کە برای پلاثە لەدایک بووە و دایکی پلاث لەگەڵ باپیرە و داپیرەی پلاث، کە خێزانی شۆبەرن لە ساڵی ١٩٢٠ەوە لە بەشێکی وینترۆپ بە ناوی پوینت شیرلی ژیاون، شوێنێک کە لە شیعری پلاتدا ئاماژەی پێکراوە و پلاثی تەمەن هەشت ساڵان لەکاتێکدا لە وینترۆپ دەژیا، یەکەم شیعری خۆی لە بەشی منداڵانی بۆستن هیرالددا بڵاوکردەوە، لە چەند ساڵی داهاتوودا پلاث چەندین شیعری لە گۆڤار و ڕۆژنامە ناوچەییەکان بڵاوکردەوە و لە تەمەنی ١١ ساڵیدا دەستی کرد بە هێشتنەوەی گۆڤارێک جگە لە نووسین، خەڵاتێکی بۆ تابلۆکانی لە هونەری سکۆلاستیک و خەڵاتی نووسین لە ساڵی ١٩٤٧ بەدەستهێنا.
ئۆتۆ پلاث لە ٥ی تشرینی دووەمی ١٩٤٠، هەفتە و نیوێک دوای هەشتەمین ساڵیادی لەدایکبوونی سیلڤیا، بەهۆی ئاڵۆزییەکانی لە دوای بڕینی پێی بەهۆی نەخۆشی شەکرەی چارەسەرنەکراوەوە کۆچی دوایی کرد پاشان لە گۆڕستانی وینترۆپ لە ویلایەتی ماساشوستس بە خاک سپێردرا، دواتر سەردانێک بۆ گۆڕی باوکی وای لە پلات کرد شیعری "ئێلکترا لەسەر ڕێڕەوی ئازالیا" بنووسێت.
سەردەمی خوێندنی
لە ساڵی ١٩٥٠ پلاث لە کۆلێژی سمیس خوێندوویەتی کە کۆلێژێکی تایبەتی هونەرە ئازادەکانی ژنانە لە ویلایەتی ماساشوستس و هەروەها لە ڕووی ئەکادیمییەوە سەرکەوتوو بوو و لەکاتێکدا لە سمیس بوو، لە ماڵی لۆڕێنس دەژیا و دوای ساڵی سێیەمی خوێندنی لە کۆلێژ، پلاث پۆستێکی تامەزرۆی پێبەخشرا وەک سەرنووسەری میوان لە گۆڤاری مادێمۆیزڵ، لەو ماوەیەدا مانگێک لە شاری نیویۆرک بەسەر برد بەڵام ئەزموونەکە ئەوە نەبوو کە ئەو هیوای بۆ دەخواست و زۆرێک لەو ڕووداوانەی کە لەو هاوینەدا ڕوویاندا دواتر وەک ئیلهامبەخشێک بۆ ڕۆمانی زەنگۆڵە (The Bell Jar) بەکارهێنران.
کارەکانی سیلڤیا پلاث
پلات لە تەمەنی ٨ ساڵییەوە شیعری نووسیوە، یەکەم شیعری لە گۆڤاری بۆستن تراڤلەردا دەرکەوتووە و تا گەیشتە کۆلێژی سمیس زیاتر لە ٥٠ کورتە چیرۆکی نووسیبوو، کارەکانی لە چەندین گۆڤاردا بڵاوکرابوونەوە و لە سمیس پسپۆڕی ئەدەبی ئینگلیزی بووە و هەموو خەڵاتە سەرەکییەکانی نووسین و سکۆلەرشیپی بەدەستهێناوە، لەنێویاندا خەڵاتی ئەدەبی بۆ شیعرەکەی و سەرەڕای ئەوەش، پۆستی سەرنووسەری هاوینەی لە گۆڤاری ژنانی گەنج مادمۆیزڵ وەرگرتووە و لە دەرچوونی لە ساڵی ١٩٥٥ خەڵاتی گلاسکۆکی بۆ دوو خۆشەویست و کەنار دەریایەک لە لای دەریای ڕاستەقینە (Two Lovers and a Beachcomber by the Real Sea) بەدەستهێنا.
بەرهەمەکانی
زەنگۆڵەکە (The Bell Jar)
ڕۆمانی نیمچە ژیاننامەیی پلاثە کە دایکی ویستویەتی ڕێگری لە بڵاوکردنەوە بکات بەڵام لە ساڵی ١٩٦٣ و لە ئەمریکا بڵاوکرایەوە، لە وەسفی کۆکردنەوەی کتێبەکەدا بۆ دایکی نووسیویەتی "ئەوەی من کردوومە ئەوەیە کە ڕووداوەکانی ژیانی خۆم کۆبکەمەوە، خەیاڵیم کردووە بۆ زیادکردنی ڕەنگ پێموایە ئەمە ئەوە نیشان دەدات کە مرۆڤ چەندە گۆشەگیرە کاتێک هەست دەکات تێکدەچێت"، ... هەوڵم داوە جیهانەکەم و ئەو کەسانەی تێیدایە وەک ئەوەی لە چاویلکەی شێواندنی زەنگۆڵەوە دەبینرێت، وێنە بگرم" ئەو ڕۆمانەکەی بە "کارێکی شاگردی ژیاننامەیی وەسف کردووە کە دەبوو بینووسم بۆ ئەوەی خۆم لە ڕابردوو ڕزگار بکەم"، هەروەها پلاث ڕۆمانەکەی بەکارهێناوە بۆ تیشک خستنە سەر پرسی ژنان لە هێزی کاردا لە ماوەی ساڵانی ١٩٥٠دا، ئەو باوەڕێکی بەهێزی بە تواناکانی ژنان هەبوو بۆ ئەوەی ببنە نووسەر و سەرنوسەر لە کاتێکدا کۆمەڵگا ناچاری دەکرد ڕۆڵی سکرتێری بەجێبهێنن.
دوو جار بەرکەوتن (Double Exposure)
لە ساڵی ١٩٦٣ و دوای بڵاوبوونەوەی ڕۆمانی زەنگۆڵەکە پلات دەستی کرد بە کارکردن لەسەر بەرهەمێکی ئەدەبی تر، بە ناوی دوو بەرکەوتن، کە هەرگیز چاپ نەکرا.
ئاریێڵ (Ariel)
ئاریێل دووەم کتێبی شیعری سیلڤیا پلاث بوو کە چاپکرا، بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٦٥ بڵاوکرایەوە دوای دوو ساڵ لە مردنی بە خۆکوشتن، شیعرەکانی ئاریێل بە وێنە ئازادەکانیان و دیمەنە دەروونییە تایبەتمەندە هەڕەشەئامێزەکانیانەوە وەرچەرخانێکی دراماتیکیان لە شیعرەکانی پێشووی پلاتەوە بەدیهێنا.
کۆچی دوایی
پێش مردنی، پلات سێ جار هەوڵیداوە خۆی بکوژێت یەکێک لەوانە لە حوزەیرانی ١٩٦٢ ئۆتۆمبێلەکەی لە کەناری ڕێگاکە بردە ناو ڕووبارێکەوە، کە دواتر خودی خۆی وتویەتی هەوڵێک بووە بۆ کۆتای هێنان بە ژیانی خۆی، دواجار لە بەرواری ١١ی شوباتی ساڵی ١٩٦٣ کۆچی دواییی کردووە لە لەندەنی پایتەختی ئینگلتەرا و هەر لە هەمان وڵات لە کڵێسای هێپتۆنستاڵ بە خاک سپێردراوە.
