ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ئازاری ئەژنۆکان (بە ئینگلیزی: Knees pain، بە عەرەبی: آلام الركبتين) کێشەیەکی باوە کە کاریگەری لەسەر هەموو تەمەنێک هەیە. ئازاری ئەژنۆ لەوانەیە لە ئەنجامی برینداربوون بێت، وەک شکاندنی بەستەر یان دڕانی کرکراگە. نەخۆشییە پزیشکیەکان، لەوانە هەوکردن، دەردە پاشا و هەوکردنی جومگەکان بەتایبەتی دەتوانن ببنە هۆی ئازاری ئەژنۆکان.
زۆرێک لە جۆرەکانی ئازاری ئەژنۆ بە باشی وەڵامی ڕێکارەکانی چاودێریکردنی خۆیان دەدەنەوە. هەروەها چارەسەری جەستەیی و پاڵپشتی ئەژنۆکان دەتوانن یارمەتی کەمکردنەوەی ئازار بدات. لە هەندێک حاڵەتدا، لەوانەیە ئەژنۆ پێویستی بە نەشتەرکاری هەبێت.
نیشانەکان
شوێن و توندی ئازاری ئەژنۆ لەوانەیە بگۆڕێت بەپێی هۆکاری کێشەکە. ئەو نیشانانەی کە هەندێک جار لەگەڵ ئازاری ئەژنۆدا هەیە بریتین لە:
- هەڵئاوسان و ڕەقبوون
- سووربوونەوە و گەرم بوون بۆ دەست لێدان
- لاوازی یان ناسەقامگیری
- دەنگ یان ژاوەژاوی جومگەکان
- نەتوانینی ڕاستکردنەوەی تەواوی ئەژنۆ
چی کاتێک سەردانی پزیشکبکرێت؟
پەیوەندی بە پزیشکەکەتەوە بکە ئەگەر:
- ناتوانیت کێشی ئەژنۆت بەرگە بگریت یان هەست بەوە بکەیت کە ئەژنۆت ناجێگیرە یان دەردەچێت.
- هەڵئاوسی دیاری ئەژنۆکان.
- ناتوانیت بە تەواوی ئەژنۆت درێژ بکەیتەوە یان لار بکەیتەوە.
- شێوەیەکی ناتەواوی ئاشکرا لە قاچ یان ئەژنۆت ببینیت.
- بوونی تا، لەگەڵ سووربوونەوە، ئازار و هەوکردنی ئەژنۆ.
- ئازاری ئەژنۆی توند کە پەیوەندی هەیە بە برینێکەوە.
هۆکارەکان
ئازاری ئەژنۆ دەکرێت بەهۆی برینداربوون، کێشەی میکانیکی، جۆرەکانی هەوکردنی جومگە و کێشەکانی ترەوە دروست ببێت.
برینەکان
- برینداربوونی ACL
- شکانەکان
- دڕانی داسە کرکراگە (Torn meniscus)
هەوکردنەکان
- هەوکردنی کیسی نێوان جومگەکانی ئەژنۆ
- هەوکردنی ژێی کڵاوەی ئەژنۆ
- هەوکردنی جومگە وەکوو هەوکردنی ئێسک و جومگە، هەوکردنی جومگەی ڕۆماتیدی، دەردە پاشا، دەردە پاشای درۆینە، هەوکردنی جومگەی ژەهراوی
کێشەی میکانیکی
- جەستەی شل
- کۆنیشانەی Iliotibial band
- کڵاوەی ئەژنۆی ناجێگیر
- ئازاری ئێسکی سێبەندەی ڕان یان قاچ
کێشەکانی تر
- کۆنیشانەی Patellofemoral Pain syndrome
هۆکارەکانی مەترسی
چەند هۆکارێک دەتوانن مەترسی تووشبوون بە کێشەی ئەژنۆ زیاد بکەن، لەوانە:
کێشی زیاد: زیادبوونی کێش یان قەڵەوی فشار لەسەر جومگەکانی ئەژنۆ زیاد دەکات، تەنانەت لە کاتی چالاکییە ئاساییەکانی وەک پیاسەکردن یان بەرزبوونەوە و نزمبوونەوە لە پلیکانەکان. هەروەها مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی ئێسک و جومگەکان زیاد دەکات بە خێراکردنی تێکچوونی کرکراگەکان.
نەبوونی توانای ماسولکە یان هێزی: نەبوونی هێز و نەرمی دەتوانێت مەترسی برینەکانی ئەژنۆ زیاد بکات. ماسولکە بەهێزەکان یارمەتی جێگیرکردن و پاراستنی جومگەکان دەدەن، و نەرمی ماسولکەکان دەتوانێت یارمەتیت بدات بۆ بەدەستهێنانی مەودای جووڵەی تەواو.
هەندێک وەرزش یان پیشە: هەندێک وەرزش فشاری زیاتر دەخاتە سەر ئەژنۆکان لە چاو ئەونی ترەوە. هەندێک جۆری خلسکێنە و باسکە یان کاتێک ڕادەکەیت هەموو ئەمانە مەترسی برینداربوونی ئەژنۆ زیاد دەکەن. هەروەها ئەو ئیشانەی کە پێویستیان بە فشاری دووبارەبوونەوەی ئەژنۆ هەیە وەک بیناسازی یان کشتوکاڵ دەتوانن مەترسییەکەی زیاد بکەن.
برینی پێشوو: هەبوونی برینێکی پێشووی ئەژنۆ ئەگەری ئەوە زیاتر دەکات کە ئەژنۆ بریندار ببێت.
ئاڵۆزییەکان
هەموو ئازارێکی ئەژنۆ زۆر جدی نییە. بەڵام هەندێک لە برینەکانی ئەژنۆ و نەخۆشییە پزیشکیەکانی وەک هەوکردنی ئێسک و جومگەکان دەتوانن ببنە هۆی زیادبوونی ئازار و زیانی جومگەکان و تەنانەت کەمئەندامبوون ئەگەر چارەسەر نەکرێت. هەروەها هەبوونی برینێکی ئەژنۆ تەنانەت برینێکی بچووک ئەگەری ئەوە زیاتر دەکات کە لە داهاتوودا برینداری هاوشێوەت هەبێت.
دەستنیشانکردن
لە کاتی پشکنینی جەستەییدا، پزیشک ئەگەری هەیە:
- پشکنینی ئەژنۆت بکات بۆ دیاریکردنی ئازار و نەرمی و گەرمی و برینداری بینراوی ئەژنۆکان.
- بۆ ئەوەی بزانیت چەند دەتوانیت قاچەکانی خوارەوەت بە ئاراستەی جیاوازدا بجوڵێنێت.
- پاڵ پێوەنان یان ڕاکێشانی جومگەکە بۆ هەڵسەنگاندنی یەکپارچەیی پێکهاتەکان لە ئەژنۆدا.
تیشکەکان
تیشکی ئێکس: پزیشک لەوانەیە سەرەتا پێشنیاری ئەوە بکات کە تیشکی ئێکس بگریت، کە دەتوانێت یارمەتی دۆزینەوەی شکانی ئێسک و نەخۆشی جومگەکان بدات.
تۆمۆگرافی کۆمپیوتەرکراو (CT): سکانەرەکان تیشکی ئێکس تێکەڵ دەکەن کە لە چەندین گۆشەی جیاواز وەرگیراوە بۆ دروستکردنی وێنەی بەشەکانی ناوەوەی جەستە. CT scan دەتوانێت یارمەتی دەستنیشانکردنی کێشەی ئێسک و شکانی ورد بدات. جۆرێکی تایبەتی CT scan دەتوانێت بە وردی دەردە پاشا بناسێنێت تەنانەت ئەگەر جومگەکە هەڵ نەبێت.
سۆنەر: ئەم تەکنەلۆژیایە شەپۆلی دەنگ بەکاردەهێنێت بۆ بەرهەمهێنانی وێنەی کاتی ڕاستەقینەی پێکهاتەی شانە نەرمەکان لەناو و دەوروبەری ئەژنۆ. پزیشک دەکرێت داوات لێبکات ئەژنۆت بگوازێتەوە بۆ شوێنی جیاواز لە کاتی سۆنەر بۆ پشکنینی کێشەی دیاریکراو.
وێنەگرتنی زرنگانەوەی موگناتیسی (MRI): ئێم ئاڕ ئای شەپۆلی ڕادیۆیی و موگناتیسی بەهێز بەکاردەهێنێت بۆ دروستکردنی وێنەی 3D لە ناوەوەی ئەژنۆ. ئەم پشکنینە بەتایبەتی بەسوودە بۆ ئاشکراکردنی برینەکانی شانە نەرمەکان وەک ژێ، بەستەر و ماسولکەکان.
پشکنینی تاقیگەیی
ئەگەر پزیشک گومانی هەوکردنی هەبێت، ئەگەری ئەوە هەیە پشکنینی خوێن و هەندێک جار نەشتەرکارییەک ئەنجام بدەیت کە پێی دەوترێت arthrocentesis، کە تیایدا بڕێکی کەم لە شلە لە ناوەوەی جومگەی ئەژنۆ لادەبرێت بە دەرزی و دەنێردرێت بۆ تاقیگە بۆ شیکردنەوە.
چارەسەر
چارەسەرەکان دەگۆڕێن، بەپێی ئەوەی بە تەواوی چی دەبێتە هۆی ئازاری ئەژنۆ.
دەرمان
پزیشک دەکرێت دەرمان بنووسێت بۆ یارمەتیدان لە کەمکردنەوەی ئازار و چارەسەرکردنی ئەو حاڵەتانەی کە دەبنە هۆی ئازاری ئەژنۆ، وەک هەوکردنی جومگەی ڕۆماتیدی یان نەخۆشی دەردە پاشا.
چارەسەری سروشتی
بەهێزکردنی ماسولکەکانی دەوروبەری ئەژنۆ دەبێتە هۆی ئەوەی کە زیاتر جێگیر بێت. پزیشک لەوانەیە پێشنیاری چارەسەری جەستەیی یان جۆرە جیاوازەکانی ڕاهێنانی بەهێزکردن بکات لەسەر بنەمای ئەو حاڵەتە دیاریکراوەی کە بووەتە هۆی ئازارەکە.
دەرزی
لە هەندێک حاڵەتدا، پزیشک لەوانەیە پێشنیاری ئەوە بکات کە دەرمان یان ماددەی تر ڕاستەوخۆ بخرێتە ناو جومگەوە. نموونەکان بریتین لە:
- کۆرتیکۆستیرۆید
- ترشی هایلۆرۆنیک
- پلازمای دەوڵەمەند بە پەڕەکانی خوێن (PRP)
نەشتەرکاری
ئەگەر برینێکت هەیە کە لەوانەیە پێویستی بە نەشتەرکاری هەبێت، بە گشتی پێویست ناکات نەشتەرکاری دەستبەجێ ئەنجام بدرێت.
خۆپاراستن
هەرچەندە هەمیشە ناتوانرێت ڕێگری لە ئازاری ئەژنۆ بکرێت، بەڵام ئەم پێشنیارانەی خوارەوە لەوانەیە یارمەتیدەر بن بۆ ڕێگریکردن لە برینداربوون و خراپبوونی جومگەکان:
کێشی زیادە دابەزێنە و کێشێکی تەندروست بپارێزێت: ئەمە یەکێکە لە باشترین ئەو شتانەی کە دەتوانیت بیکەیت بۆ ئەژنۆکانت هەر پاوەندێکی زیادە فشاری زیاتر دەخاتە سەر جومگەکان، مەترسی برینداربوون و هەوکردنی ئێسک و جومگەکان زیاد دەکات.
جەستەیەکی وەرزشیت هەبێت: بۆ ئەوەی ئامادەکردنی ماسولکەکانت بۆ داواکارییەکانی بەشداریکردن لە وەرزش بکەیت، کات تەرخان بکە.
بە تەواوی ڕاهێنان بکە: دڵنیابە لەوەی کە تەکنیک و شێوازی جووڵە کە لە وەرزش و چالاکیەکەتدا بەکاریدەهێنیت باشترینن. وانەیەک لە کەسانی پسپۆڕەوە دەکرێت زۆر بەسوود بێت.
بەهێز بە، نەرم بمێنەوە: لاوازبوونی ماسولکەکان هۆکارێکە بۆ برینی ئەژنۆ. سوودمەند دەبن لە دروستکردنی ماسولکەی چوارسەر و ژێیەکان، ماسولکەکانی پێشەوە و پشتی ڕان کە یارمەتی ئەژنۆکان دەدەن. ڕاهێنانی هاوسەنگی و جێگیری یارمەتی ماسولکەکانی دەوروبەری ئەژنۆ دەدات بە شێوەیەکی کاریگەرتر پێکەوە کار بکەن هەروەها لەبەر ئەوەی ماسولکە توندەکان دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ برینداربوون، ڕاهێنانی درێژکردنەوە گرنگە. هەوڵبدە ڕاهێنانی نەرم لە ڕاهێنانەکانتدا بکەیت.
زیرەک بە دەربارەی ڕاهێنان: ئەگەر نەخۆشی ئێسک و جومگەت هەیە، ئازاری درێژخایەنی ئەژنۆ یان برینی دووبارە، لەوانەیە پێویست بکات شێوازی وەرزشکردن بگۆڕیت. بیر لە گۆڕینی مەلەکردن بکەرەوە، ئاو یان چالاکییەکانی کاریگەری کەم بەلایەنی کەمەوە بۆ چەند ڕۆژێک لە هەفتەیەکدا. هەندێک جار سنووردارکردنی چالاکییە کاریگەرە بەرزەکان یارمەتیتان دەدات.
