ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
سۆرگەم (زوڕەتی شیرین) گیایەکە لە خێزانی گەنم و جۆ، سەر بە خێزانی گژوگیای (Poaceae)یە.
وەک گەنمێکی زۆر بەرز وایە کە دەگاتە بەرزایی پیاوێک یان زیاتر. لە سەرەوەی ئەم گیا درێژە، گوڵێکی گەورە هەیە کە پڕە لە دانەی بچووک، وەک دانەی گەنم بەڵام بچووکتر. ئەم گیایە بە بەرهەمی بەرز و توانای بەرگەگرتنی وشکەساڵی ناسراوە.
مێژوو و سەرچاوە
سۆرگەم یەکێکە لە کۆنترین دانەوێڵەکان کە مرۆڤ چاندوویەتی. وا بڕوا دەکرێت کە سەرچاوەی سەرەکی لە ئەفریقا بێت، بەتایبەتی لە ناوچەی ئێستای سودان و ئەسیوپیا. بەڵگەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە نزیکەی ٨٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا کشتوکاڵی کراوە.
تایبەتمەندییەکانی سۆرگەرم
- بەرزایی: دەگاتە ١-٤ مەتر
- گەڵاکان: درێژ و باریک
- گوڵەکان: لە سەرەوەی گیاکە بە شێوەی گوڵە گەنم
- دانەکان: بچووک و خڕ، ڕەنگیان لە سپییەوە بۆ سوور دەگۆڕێت
بەها خۆراکییەکان
سۆرگەم سەرچاوەیەکی باشە بۆ:
- پڕۆتین
- فایبەر
- ڤیتامینەکانی B
- کانزاکان: ئاسن، زینک، مەگنیسیۆم
کشتوکاڵ و بەرهەمهێنان
- بەرگەی کەش و هەوای گەرم و وشک دەگرێت
- پێویستی بە ئاوی کەمتر هەیە بەراورد بە گەنم و زوڕەت
- لە زۆربەی خاکەکاندا گەشە دەکات
- بەرهەمی جیهانی لە ساڵی ٢٠٢٠دا نزیکەی ٥٨ ملیۆن تەن بووە
بەکارهێنانەکانی سۆرگەرم
خۆراکی مرۆڤ
- ئارد بۆ نان و کێک
- لە دروستکردنی خواردنەوە وەک بیرە
- وەک جێگرەوەیەک بۆ گەنم بۆ کەسانی هەستیار بە گلوتین
خۆراکی ئاژەڵ
- عەلەفی وشک و سەوز بۆ مەڕ و مانگا
پیشەسازی
- بەرهەمهێنانی ئیسانۆڵ
- دروستکردنی بایۆپلاستیک
وزە
- وەک سووتەمەنی ژیاوەرز (بایۆفیوڵ)
کاریگەرییە تەندروستییەکان
- یارمەتی کۆنترۆڵی شەکری خوێن دەدات
- دەوڵەمەندە بە دژەئۆکسێنەرەکان
- یارمەتی تەندروستی دڵ دەدات
- گونجاوە بۆ کەسانی هەستیار بە گلوتین
بەراوردکردن لەگەڵ دانەوێڵەکانی تر
بەراورد بە گەنم و زوڕەت:
- بەرگەی وشکەساڵی باشتر دەگرێت
- پێویستی بە کیمیاوی کەمترە
- بەرهەمی کەمترە بەڵام تێچووی کەمترە
کۆتایی
سۆرگەم دانەوێڵەیەکی گرنگە کە ڕۆڵێکی بەرچاوی لە ئاسایشی خۆراک و بەرهەمهێنانی وزەدا هەیە. بە تایبەتمەندییە بەرزەکانی لە بەرگەگرتنی کەش و هەوای سەخت و بەکارهێنانە فرەلایەنەکانی، ئەم دانەوێڵەیە گرنگییەکی تایبەتی هەیە. بۆ وڵاتانی گەرم و وشک، وەک زۆربەی وڵاتانی ئەفریقا و هەندێک لە وڵاتانی ئاسیا، سۆرگەم دەتوانێت سەرچاوەیەکی گرنگی خۆراک و داهات بێت.
