جۆی ڕەش

پێشەکی

جۆی ڕەش (Black Barley) (الشعير الأسود) جۆرێکی تایبەتە لە دانەوێڵە کە سەر بە خێزانی گەنمییەکانە. ئەم جۆرە جۆیە بە ڕەنگە تاریکەکەی و بەها خۆراکییە بەرزەکانی ناسراوە.

مێژوو و سەرچاوە

جۆی ڕەش مێژوویەکی دێرینی هەیە کە دەگەڕێتەوە بۆ هەزاران ساڵ پێش ئێستا. بڕوا وایە سەرچاوەی سەرەکی ئەم جۆرە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقای ڕۆژهەڵات بێت، بەتایبەتی لە ئەسیوبیا. بەڵگە ئارکیۆلۆژییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە لە سەردەمی کۆندا لە میسر و میزۆپۆتامیادا کشتوکاڵی کراوە. لە کوردستان و ناوچە شاخاوییەکانی دەوروبەردا، جۆی ڕەش بەشێکی گرنگ بووە لە سیستەمی کشتوکاڵی نەریتی.

تایبەتمەندییە فیزیکییەکان

جۆی ڕەش بە ڕەنگە تاریکەکەی جیا دەکرێتەوە کە لە ڕەشەوە بۆ مۆری تاریک دەگۆڕێت. دانەکانی بچووکتر و قەبارەیان چڕترە لە جۆرەکانی تری جۆ. توێکڵی دەرەوەی زبر و ئەستوورە، کە دەبێتە هۆی پاراستنی باشتری ناوەڕۆکی دانەکە. گەڵاکانی درێژ و باریکن، بە ڕەنگێکی سەوزی تۆختر لە جۆرەکانی تر.

بەها خۆراکییەکان

جۆی ڕەش سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندە لە چەندین ماددەی خۆراکی گرنگ:

- کاربۆهایدراتی ئاڵۆز

- پڕۆتین (بەرزتر لە جۆرەکانی تری جۆ)

- فایبەر (هەم فایبەری هەرسبوو و هەم نەهەرسبوو)

- ڤیتامینەکان: B1, B2, B3, B6, E

- کانزاکان: ئاسن، مەگنیسیۆم، زینک، سیلینیۆم

- ئەنتی ئۆکسیدانتەکان: بەتایبەتی فلافۆنۆیدەکان و فینۆڵیک ئەسیدەکان

کشتوکاڵ و بەرهەمهێنان

جۆی ڕەش بەرگەی کەش و هەوای جۆراوجۆر دەگرێت، بەڵام باشترین ژینگە کەش و هەوای مامناوەند و ناوچە شاخاوییەکانە. پێویستی بە خاکی باش زەهاودار و دەوڵەمەند بە ماددەی ئۆرگانی هەیە. وەرزی چاندنی لە پاییزدایە و لە بەهاردا دەدرووێتەوە.

بەکارهێنانەکان لە خۆراکدا

جۆی ڕەش بەشێوەیەکی فراوان لە خۆراکی مرۆڤ و ئاژەڵدا بەکاردێت:

- نان و بەرهەمە نانەواییەکان

- سووپ و خۆراکە کوڵاوەکان

- سەلەتەکان

- خواردنەوە وەک چای جۆ

- بەدیلێک بۆ برنج

- ئاردی جۆی ڕەش بۆ کێک و شیرینی

- خۆراکی ئاژەڵ، بەتایبەتی بۆ ئەسپ و مەڕ

کاریگەرییە تەندروستییەکان

- باشترکردنی کۆنترۆڵی شەکری خوێن

- کەمکردنەوەی ڕیسکی نەخۆشییەکانی دڵ

- یارمەتیدانی کۆنترۆڵی کێش

- باشترکردنی تەندروستی کۆئەندامی هەرس

- بەهێزکردنی سیستەمی بەرگری

- دژە هەوکردن

- سەرچاوەی باشی ئەنتی ئۆکسیدانت

ڕۆڵ لە کولتووری کوردیدا

- بەکارهاتووە لە دروستکردنی نانی تایبەت

- بەشێک بووە لە خۆراکی نەریتی وەک "دانەوێڵە"

- لە پزیشکی نەریتیدا بۆ چارەسەری هەندێک نەخۆشی بەکارهاتووە

- لە ڕێوڕەسمە ئایینی و کولتوورییەکاندا بەکارهاتووە

بەراوردکردن لەگەڵ جۆرەکانی تری جۆ

- ڕێژەی بەرزتری پڕۆتین و فایبەری هەیە

- دەوڵەمەندترە بە ئەنتی ئۆکسیدانت

- تامێکی بەهێزتر و قووڵتری هەیە

- کاتی زیاتری پێویستە بۆ لێنان

- بەرهەمی کەمترە لە یەکەی ڕووبەردا.