ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
ماکس ڤۆن لاوە (٩ی ئۆکتۆبەری ١٨٧٩ - ٢٤ی ئاپریلی ١٩٦٠) زانایەکی فیزیکی ئەڵمانی بوو کە ڕۆڵێکی گرنگی لە پێشخستنی فیزیکی مۆدێرندا هەبوو. ناوبراو بە هۆی دۆزینەوەی پەرشبوونی تیشکی ئێکس لە کریستاڵەکاندا ناوبانگی دەرکرد، کە بووە هۆی گۆڕانکارییەکی گەورە لە تێگەیشتن لە پێکهاتەی ئەتۆمی و مۆلیکیولی ماددەکان.
ژیانی سەرەتایی و خوێندن
ماکس ڤۆن لاوە لە شاری فایڕتس لە هەرێمی باڤاریای ئەڵمانیا لەدایک بوو. باوکی یولیوس ڤۆن لاوە کارمەندێکی حکومی بوو. ماکس لە تەمەنی منداڵییەوە حەزێکی زۆری بۆ زانست و بەتایبەت فیزیک هەبوو. خوێندنی زانکۆی لە چەند زانکۆیەکی بەناوبانگی ئەڵمانیا تەواو کرد. سەرەتا لە زانکۆی سترازبۆرگ دەستی بە خوێندن کرد، دواتر بۆ زانکۆی گۆتینگن گواسترایەوە و لە کۆتاییدا لە زانکۆی بەرلین بڕوانامەی دکتۆرای وەرگرت.
کارە زانستییەکان
دوای تەواوکردنی خوێندن، ڤۆن لاوە دەستی بە کارکردن لە بواری توێژینەوەی فیزیکدا کرد. سەرەتا لە زانکۆی مانچستەر لەگەڵ زانای بەناوبانگ ئارنۆڵد سۆمەرفێڵد کاری کرد. دواتر گەڕایەوە بۆ ئەڵمانیا و لە زانکۆی مونیخ وەک مامۆستا دامەزرا. لەوێ لەگەڵ گروپێک لە زانا گەنجەکان دەستی بە توێژینەوە لەسەر تیشکی ئێکس و پێکهاتەی کریستاڵەکان کرد.
دۆزینەوە گرنگەکان
گرنگترین دۆزینەوەی ڤۆن لاوە لە ساڵی ١٩١٢دا بوو کاتێک توانی پەرشبوونی تیشکی ئێکس لە کریستاڵەکاندا بسەلمێنێت. ئەم دۆزینەوەیە دەرگای کردەوە بۆ تێگەیشتنێکی قووڵتر لە پێکهاتەی ناوەکی ماددەکان و بووە هۆی پێشکەوتنێکی گەورە لە بواری کریستاڵۆگرافیدا. هەروەها ڤۆن لاوە لێکۆڵینەوەی گرنگی لەسەر تیۆری ڕێژەیی و میکانیکی کوانتەم ئەنجام دا کە بوونە هۆی پێشخستنی ئەم بوارانە.
خەڵات و ڕێزلێنانەکان
بە هۆی دۆزینەوە گرنگەکەیەوە، ڤۆن لاوە لە ساڵی ١٩١٤دا خەڵاتی نۆبڵی فیزیکی پێ بەخشرا. ئەمە کردی بە یەکێک لە گەنجترین زاناکان کە ئەم خەڵاتەیان وەرگرتووە. هەروەها ناوبراو چەندین خەڵات و ڕێزلێنانی تری لە دامەزراوە زانستییەکانی جیهانەوە وەرگرت، لەوانە میداڵیای ماکس پلانک لە ساڵی ١٩٣٢دا.
کاریگەری لەسەر زانست
کارەکانی ڤۆن لاوە کاریگەرییەکی قووڵیان لەسەر پێشکەوتنی فیزیکی مۆدێرن هەبوو. دۆزینەوەکەی سەبارەت بە پەرشبوونی تیشکی ئێکس بووە هۆی گەشەکردنی بواری کریستاڵۆگرافی و تێگەیشتنی قووڵتر لە پێکهاتەی ماددەکان. هەروەها کارەکانی لە بواری تیۆری ڕێژەیی و میکانیکی کوانتەمدا یارمەتیدەر بوون بۆ پێشخستنی ئەم بوارە گرنگانەی فیزیک.
ژیانی دواتر و میراتی زانستی
لە ساڵانی دواتری ژیانیدا، ڤۆن لاوە بەردەوام بوو لە توێژینەوە و وانەوتنەوە لە زانکۆ جیاوازەکانی ئەڵمانیا. لە ماوەی جەنگی جیهانی دووەمدا، ناوبراو دژی ڕژێمی نازی وەستایەوە و ڕەخنەی لە سیاسەتەکانیان گرت. دوای جەنگ، ڤۆن لاوە ڕۆڵێکی گرنگی لە دووبارە بنیاتنانەوەی کۆمەڵگای زانستی ئەڵمانیادا هەبوو.
ماکس ڤۆن لاوە لە ٢٤ی ئاپریلی ١٩٦٠ لە بەرلین کۆچی دوایی کرد، بەڵام میراتە زانستییەکەی بەردەوام کاریگەری لەسەر فیزیکی مۆدێرن هەیە. ناوبراو وەک یەکێک لە زانا هەرە گرنگەکانی سەدەی بیستەم دەناسرێت و کارەکانی هێشتا لە بوارەکانی فیزیک و کریستاڵۆگرافیدا بەکاردێن. ئەمڕۆ، زۆرێک لە تەکنیک و ئامێرە پێشکەوتووەکانی لێکۆڵینەوە لە پێکهاتەی ماددەکان پشت بە بنەما زانستییەکانی ڤۆن لاوە دەبەستن.
