ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ئامێری پشکنینی پەستانی خوێن یاخود ئامێری پشکنینی فشاری خوێن (بە ئینگیزی: Sphygmamomometer or blood pressure monitor، بە عەرەبی: جهاز قياس ضغط الدم) بەکاردێت بۆ پێوانی پەستانی خوێنی ناو خوێنبەرەکان بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ. Sphygmamomometer بریتییە لە پرۆسەی پێوانی پەستانی خوێن بە شێوەی دەستی. کە بریتی دەبێت لە ئامێرێکی خوێندنەوەی پەستانی خوێن وشک لەگەڵ سەر قۆڵ یاخود قۆڵبەند بۆ کەسی پێگەیشتوو.
پێکهاتەکانی
ئامێری پێوانی پەستانی خوێن پێک دێت لە:
- سەر قۆڵێک کە توانای هەواتێکردنی هەبێت.
- پەمپی هەواکردن بۆ پاڵنانی هەوا بۆ ناو سەر قۆڵەکە و دەمەوانەیەک بۆ ڕێگەدان بە هەوا تا لە سەرقۆڵەکەوە بێتە دەرەوە.
- ستوونێکی جیوە بۆ نیشاندانی گۆڕانی پەستان.
- پێوەری پەستان/ژمارە (manometer)، کە پەستانی هەوا دەپێوێت بە یارمەتی بەرزبوونەوەی جیوە.
جگە لەم ئامێرەی پێوانی پەستانی خوێن کە پێیدەوترێت سپیگمۆمنامرەر یان سپیگمۆمانۆمیتەر، ئامێری ستیزۆسکۆپیش بەکاردێت بۆ گوێگرتن لە دەنگی خوێن کە بە خوێنبەرەکانی بازوودا تێپەڕدەبێت.
پەستانی خوێن: پەستان لەسەر دیوارەکانی لوولەکانی خوێن دروستدەبێت لە کاتێکدا خوێن بە ناو جەستەدا دەجوڵێت. ئەمە بە mmHg پێوانە دەکرێت و نیشان دەدرێت وەک "پەستانی خوێنی سیستۆلیک/ پەستانی خوێنی دیاستۆڵیک" (mmHg).
ئاستی ئاسایی پەستانی خوێن نزیکەی ١٢٠ /٨٠ ملم لەسەر جیوە. ئەگەر بەهاکان لە خوار ٩٠ / ٦٠ ملم لەسەر جیوە بێت، ئەوە بە نزمی پەستانی خوێن دادەنرێت. بەهای پەستانی خوێن لە سەرووی ١٤٠ / ٩٠ ملم لە جیوە بێت بە بەرزی پەستانی خوێن دادەنرێت. ئەگەر پەستانی خوێن ١٨٠ /١٢٠ ملم لە جیوە بێت بە بەرزی مەترسیداری پەستانی خوێن دادەنرێت و پێویستی بە چاودێری پزیشکی هەیە.
دەنگ لوب: دەنگێکی نزم و درێژە و لە قۆناغی کەمبوونەوەی سووڕی خوێنە کاتێک دڵ پڕ دەبێت لە خوێن. هەردوو زمانەی نێوان گوێچژەڵەکان و سکۆڵەکان داخراون و دەنگەکە پەیدادەبێت لە کاتی گرژبوونی سکۆڵەکان.
دەنگی دوب: دەنگێکی کورتتر و درێژترە، کە لە قۆناغی پشوودانی سووڕی خوێنە کاتێک دڵ لە خوێن بەتاڵ دەبێتەوە. هەردوو زمانەی شاخوێنبەر و سییەخوێنبەر دادەخرێت و لەوەوە دەنگەکە دروستدەبێت واتا لە کاتی خاوبوونەوەی سکۆڵەکان.
پەستانی سیستۆلیک: ئەو پەستانەی کە لەسەر خوێنبەرەکان دروست دەبێت کاتێک خوێن دڵ بەجێدەهێڵێت لە کاتی سیستۆڵی سکۆڵەیی.
پەستانی دیاستۆلیک: ئەو پەستانەی کە لەسەر خوێنبەرەکان دروست دەبێت لە کاتی پشوودانی سکۆڵەیی.
ڕێنمایی بەکارهێنان
ئەمەی خوارەوە چەند ڕێنمایی و زانیاییەکە بۆ ئەو کاتەی پەستانی خوێنت پێوانە دەکرێت، یان بۆ دڵنیابوون لە نەخۆشێک، کە بریتین لە:
- نە خواردنی هیچ خواردن و خواردنەوەیەک لە ماوەی سی خولەکدا.
- پێشتر میزڵدانت بەتاڵ بکە.
- دڵنیابەرەوە لەوەی جەستە بە ڕێژەیەکی ڕێژەیی گەرم بێت (نەک سارد) بۆ ئەوەی لە ئەنجامی ناڕاست دووربکەویتەوە.
- دڵنیابە لەوەی کە ئارام بیت و دڵەڕاوکێ و دوودڵیت نەبێت.
- هیچ قسەکردنێک لەکاتی پرۆسەکەدا نەبێت.
- سەر قۆڵەکە با لەسەر پێستی ڕووت، یاخود با زۆر شل و یان زۆر توند نەبێت.
- دانیشتن ڕاستەوخۆ لەسەر کورسییەک کە پشتی هەبێت، بە بێدەنگی دانیشە بۆ چەند خولەکێک پێش پێوانی پەستانی خوێن.
- پێیەکان تەخت لەسەر زەوی دابنێ و با قاچەکانت لەسەر یەک نەبن.
- قۆڵی چەپت لەگەڵ دەست لەسەر مێزێک/ڕوویەک لە بەرزی سنگ دابنێ، دەبێت دەستت ڕووبەڕووی سەرەوە بێت. قۆڵی چەپ بەکاربهێنە چونکە لە دڵەوە نزیکە، بەڵام دەتوانیت هەردوو لا بەراورد بکەیت.
- دڵنیابە لەوەی کە سەر قۆڵەکە بە باشی دەگونجێت لە دەوری قۆڵی ئەو کەسەی پێوانەکە دەکات، نابێت زۆر شل بێت، یان زۆر توند بێت کە ناڕەحەت و سنووردار بێت.
شێوازی بەکارهێنانی
شوێنی لێدانی دڵی خوێنبەری بازوو یاخود بڵێین ئەو خوێنبەرەی تەوژمی خوێنی لێدا تێدەپەڕێت دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ پێوانی پەستانی خوێن. ئەگەر بە ئاسانی شوێنەکەی نەدۆزرێتەوە، دەتوانرێت بە بەکارهێنانی سەری ستیزۆسکۆپ بدۆزرێتەوە.
قۆڵ بەندەکە بە دەوری بەشی سەرەوە و ناوەڕاستی قۆڵ دادەنرێت و دەبەسترێت، بۆئەوەی دەوری خوێنبەری بازوو بدات. خوارەوەی قۆڵبەندەکە یەک ئینچ لەسەرووی چاڵی ئانیشکەوە بێت. پێویستە بە شێوەیەکی ڕێژەیی نزیک توند دابنرێت، بەڵام زۆر توند نەبێت بۆ ئەوەی کەسەکە ناڕەحەت نەکات.
پێش ئەوەی دەستەکە هەڵفڕیت لەگەڵ پەمپی هەواکردنەکە دڵنیابە لەوەی کە دەمەوانەی لێشاوی هەوا لەسەر پەمپی هەواکردنەکە داخراوە بە گۆڕینی بە ئاراستەی کاتژمێر.
لەگەڵ پەمپی هەواکردنەکە هەوا پاڵبنێ بۆ ناو قۆڵبەندەکە تا پەستانەکە پەستانی خوێنبەرەکان تێدەپەڕێنێت بە نزیکەی ۳۰ ملم لە جیوە. بەهۆی ئەوەی ئەم پەستانە گەورەترە لە پەستانی خوێنبەرەکان، خوێنبەرەکانی بازوو دەگوشرێن و لێشاوی خوێن ڕادەگیرێت.
خوێندنەوەی ئەنجامی پەستانی خوێن
کاتێک سەری ستیزۆسکۆپەکە لەسەر خوێنبەری بازوو (لە چاڵای باڵدا) دابنێیت، هیچ دەنگێک نابێت بەهۆی نەبوونی تەوژمی خوێن.
بە نەرمی دەمەوانەی لێشاوی هەوا بکەرەوە. تێبینی ئەوە دەکەیت کە فشارەکە دەست دەکات بە کەمبوونەوە و دەکەوێتە ژێر فشاری خوێنبەرەوە. پێویستە تەنها دوو بۆ سێ ملم لە جیوە بۆ هەر لێدانی دڵێک دەربکرێتەوە کاتێک دەمەوانەی هەوا دەکەیتەوە.
خوێنەکە دەتوانێت بەناو خوێنبەردا بڕوات و لێشاوێکی شڵەژاو دروست بکات. ئەم لێشاوە شڵەژاوە دەنگی تیژ دروست دەکات کە لە ڕێگەی ستیزۆسکۆپەوە دەبیسترێت. ئەم دەنگە تیژانە بە دەنگی کۆرۆتکۆف (Korotkoff) ناسراون.
ئەو پەستانەی کە یەکەم لێدانی دەنگ دەبیسترێت (دەنگی کۆرۆتکۆف) نوێنەرایەتی پەستانی خوێنی سیستۆلیک دەکات. هەروەها دەخوێنرێتەوە لەسەر مۆنۆمەرەکە. ئەمە کاتێک ڕوودەدات کە پەستانی قۆڵبەندەکە کەم دەبێتەوە و ناتوانرێت خوێنبەری بازوو بە داخراوی بهێڵرێتەوە لە کاتی سیستۆل. لەگەڵ کردنەوەی خوێنبەرەکان و لێشاوی خوێن هەنگاو بە هەنگاو لە زیادبووندایە، شڵەژان کەم دەبێتەوە و دەنگ بەرهەم دەهێنێت.
کاتێک دەنگەکان دەبیسترێن، دەمەوانەکە بە هێواشی دەکرێتەوە بۆ ئەوەی لێشاوی خوێن زیاد بکات و فشاری قۆڵبەندەکە کەمبکاتەوە. زنجیرەیەک دەنگی بەرزتر و بەهێزتر دەبێت، لە شوێنی جیاوازدا، هەروەک شڵەژان کەم دەبێتەوە و لێشاوی خوێن زیاد دەکات.
فشاری دایستۆلیک دەگاتە ئەو کاتەی کە چیتر دەنگەکان نابیسترێن. ئەمە لەبەر ئەوە ڕوودەدات کە لێشاوی شڵەژاو کەم دەبێتەوە.
کاتێک پشکنینەکە بۆ پێوانەکردنی پەستانی خوێن تەواو بوو، دەمەوانەی پەستانی هەوا بە تەواوی ئازاد دەکرێتەوە بۆ ئەوەی پەستانی قۆڵبەندەکە کەم بکاتەوە پێش ئەوەی لە قۆڵی نەخۆشەکە لاببرێت.
دەنگی کۆرۆتکۆف ئەو دەنگە بەرزەیە کە گوێت لێ دەبێت لە کارێی ستۆزۆسکۆپ لە کاتی کەمکردنەوەی پەستانی سەر قۆڵەکە.
پەستانی خوێنی سیستۆلیک بە یەکەم دەنگی کۆرۆتکۆف نیشان دەدرێت کە دەبیسترێت.
پەستانی خوێنی دیاستۆلیک نیشان دەدرێت دوای ئەوەی هەموو دەنگەکانی کۆرۆتکۆف لە ڕێگەی ستیتۆسکۆپەوە بیستراون.
چی کاردەکاتە سەر پێوانی پەستانی خوێن؟
ئەو هۆکارانەی کە کاریگەری ڕاستەوخۆیان لەسەر خوێندنەوەی پەستانی خوێن هەیە بریتین لە:
- دڵەڕاوکێ یان نیگەرانی، چونکە پەستانی خوێن بەرز دەبێتەوە بە بوونیان.
- خواردن یان خواردنەوەی سی خولەک پێش پێوانەکردنی پەستانی خوێن. بۆ نموونە خواردنەوەی کحول یان کافایین دەبنە هۆی بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن.
- وەرزش کردن لە ماوەی سی خولەک پێش پێوانەکردنی پەستانی خوێن.
- جگەرەکێشان له ماوەی سی خولەک له کاتی پێوانە کردنی پەستانی خوێن.
- باری وەستان /چۆنیەتی دانیشتنی نەخۆشەکە، تێپەڕاندنی قاچەکانیان و ڕێگەدان بە هەڵواسینی باڵەکانیان لە لایەکانیان دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن.
هەروەها کۆمەڵێک هۆکاری تر کە کاریگەریان لەسەر پەستانی خوێن هەیە بریتین لە:
- تەمەنی ≥ چل ساڵ
- بوونی کێشی زیادە یان قەڵەوی
- مێژووی خێزانی نەخۆشی دڵ یان شەکرە
- حەبی کۆنترۆڵی لەدایکبوون
- ڕەگەزی ڕەشپێست، ئەفریقی، ئەمریکی
پشت بەستن بە خوێندنەوەی وردی پەستانی خوێن گرنگە، چاودێریکردنی گەڕۆکی پەستانی خوێن لە ئێستادا وەک تەکنیکێکی ستانداردی زێڕین بۆ بڕیاردانی کلینیکی دادەنرێت و پێشبینیکردنی ئەنجامەکان باشترە لە ئۆفیس و ماڵەوە.
مەترسی
ئەگەر نەتتوانی پێوانەکە بەدەست بهێنیت لە کاتی ئەنجامدانی پشکنینەکە، و پێویستت بە دووبارەکردنەوەبوو، قۆڵبەندەکە لاببە و چەند خولەکێک چاوەڕێ بکە پێش ئەوەی دەست پێ بکەیت، بۆ کەمکردنەوەی هەر ناڕەحەتییەک لە لێشاوی خوێن بۆ نەخۆشەکە.
هیچ مەترسییەک نییە بۆ ئەوەی پەستانی خوێن لەگەڵ ئامێری پێوانەکردنی پەستانی خوێن وەربگیرێت. لەگەڵ ئەوەشدا، لەوانەیە هەندێک ناڕەحەتی هەبێت کاتێک کە قۆڵبەندەکە پڕ هەوا دەبێت و هەڵدەفڕێت.
