ناوه‌ڕۆك
ناساندن
پیشەسازی نەوت و گاز (بە عەرەبی: صناعة النفط والغاز، بە ئینگلیزی: oil and gas industry)، پیشەسازی نەوت و گاز یەکێکە لە گەورەترین کەرتەکانی جیهان لە ڕووی بەهای دۆلارەوە و تا ساڵی ٢٠٢٢ داهاتی جیهانی نەوت و گاز بە بڕی پێنج تریلیۆن دۆلار مەزەندە کراوە. نەوت بۆ چوارچێوەی ئابووری جیهانی زۆر گرنگە، کاریگەری لەسەر هەموو شتێک هەیە لە گواستنەوەوە تا گەرمکەرەوە و کارەبا تا بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانی پیشەسازی.
تێڕوانینی گشتی دەربارەی نەوت و گاز
- پیشەسازی نەوت و گاز دابەشکراوە بۆ سێ بەش: سەرەوە، ناوەڕاست و خوارەوە.
- لە سەرەوە، یان کۆمپانیاکانی گەڕان و بەرهەمهێنان (E&P)، کۆگاکراوەکان دەدۆزنەوە و بیری نەوت و گاز هەڵکەنن.
- کۆمپانیاکانی ناوەڕاست بەرپرسیارن لە گواستنەوە لە بیرەکانەوە بۆ پاڵاوگەکان.
- کۆمپانیاکانی خوارەوە بەرپرسیارن لە پاڵاوتن و فرۆشتنی بەرهەمە تەواوەکان.
- کۆمپانیاکانی کونکردن خزمەتگوزارییەکانیان گرێبەست دەکەن بە کۆمپانیاکانی E&P بۆ دەرهێنانی نەوت و گاز.
- کۆمپانیاکانی خزمەتگوزاری بیرەکان چالاکییەکانی بیناسازی و چاککردنەوەی پەیوەندیدار لە شوێنەکانی بیرەکان ئەنجام دەدەن.
بەرهەمهێنانی نەوت و گاز چییە؟
بەرهەمهێنانی نەوت و گاز پرۆسەیەکی تەواوی فرە قۆناغییە بۆ دۆزینەوەی سەرچاوەیەک و گواستنەوەی بۆ پاڵاوگەیەک و گۆڕینی بۆ بەرهەمێکی تەواو کە ئامادەیە بۆ فرۆشتن. یان لە زاراوەی پیشەسازیدا، بەشی سەرەوە، ناوەڕاست و خوارەوە.
دەربارەی هایدرۆکاربۆنەکان
هایدرۆکاربۆنەکان نەوتی خاو و گازی سروشتی پێکدەهێنن، کە ماددەیەکی سروشتین کە لە بەرددا لە توێکڵی زەویدا دەبینرێن. ئەم ماددە خاوە ئۆرگانییانە بەهۆی پاڵەپەستۆی پاشماوەی ڕووەک و ئاژەڵەکان لە بەردی نیشتوو وەک بەردی شنی و بەردی لیمۆ و شیل دروست دەبن. خودی بەردی نیشتوو بەرهەمی نیشتووی زەریایە کۆنەکان و ئاوەکانی ترە. لەگەڵ نیشتنی چینەکانی نیشتوو لەسەر بنی زەریاکە، پاشماوەی خراپبووی ڕووەک و ئاژەڵەکان تێکەڵ بە بەردی دروستکەر بوو. دواجار ئەو ماددە ئۆرگانییە دوای بەرکەوتنی بە پلەی گەرمی و مەودای پەستانی تایبەت لە قووڵایی توێکڵی زەویدا دەگۆڕێت بۆ نەوت و گاز.
نەوت و گاز چڕترن لە ئاو، بۆیە لە ڕێگەی بەردی نیشتوو کونیلەدارەوە بەرەو ڕووی زەوی کۆچ دەکەن. کاتێک هایدرۆکاربۆنەکان لە ژێر بەردی کاپ کەمتر کونیلەداردا گیریان خواردووە، خەزنەیەکی نەوت و گاز دروست دەبێت. ئەم خەزنانەی نەوت و گاز نوێنەرایەتی سەرچاوەی نەوتی خاو و گازی سروشتی ئێمە دەکەن. هایدرۆکاربۆنەکان بە کونکردن لە ڕێگەی بەردی کاپەوە و بۆ ناو خەزنەکە دەهێنرێنە سەر ڕووی زەوی. کاتێک کە ئامێری کونکردنەکە گەیشتە خەزنەکە، دەتوانرێت بیرێکی بەرهەمهێنانی نەوت یان گاز دروست بکرێت و هایدرۆکاربۆنەکان پەمپ بکرێت بۆ سەر ڕووی زەوی. کاتێک چالاکیی کونکردن بڕێکی بازرگانی هایدرۆکاربۆن نادۆزێتەوە، بیرەکە وەک کونێکی وشک پۆلێن دەکرێت، کە بە شێوەیەکی گشتی داخراوە و جێهێڵراوە.
سەرەوە، ناوەڕاست، خوارەوە
پیشەسازی نەوت و گاز دابەشکراوە بۆ سێ بەشی سەرەکی: سەرەوە، ناوەڕاست و خوارەوە.
لە سەرەوەی ڕژێم
بزنسەکانی سەرەوە لە کۆمپانیاکان پێکدێن کە بەشدارن لە گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز. ئەمانە ئەو کۆمپانیایانەن کە لە جیهاندا بەدوای خەزنەی کەرەستەی خاودا دەگەڕێن و دواتر کون دەکەن بۆ دەرهێنانی ئەو مادەیە. ئەم کۆمپانیایانە زۆرجار بە "E&P" ناسراون بە "گەڕان و بەرهەمهێنان". بەشی سەرەوە بە مەترسی زۆر، سەرمایەی وەبەرهێنانی بەرز، ماوەی درێژخایەن دەناسرێتەوە چونکە کاتی دەوێت بۆ دیاریکردن و کونکردن، هەروەها لە ڕووی تەکنەلۆژیاوە چڕ دەبێتەوە. بە شێوەیەکی بنەڕەتی هەموو بڕگە هێڵییەکانی ڕۆیشتنی پارە و بەیاننامەی داهاتی کۆمپانیاکانی E&P ڕاستەوخۆ پەیوەندییان بە بەرهەمهێنانی نەوت و گازەوە هەیە. کۆمپانیاکانی E&P بەزۆری خاوەنی ئامێری کونکردنی خۆیان نین یان ستافی ئامێری کونکردن دامەزرێنن. لەبری ئەوە کۆمپانیاکانی کونکردنی گرێبەست بەکرێ دەگرن بۆ ئەوەی بیریان بۆ هەڵکەنن و کۆمپانیاکانی کونکردنی گرێبەست بەگشتی پارە لە خزمەتگوزارییەکانیان وەردەگرن بەپێی ئەو ماوەیەی کە لە کۆمپانیایەکی E&P کاردەکەن.
ناوەڕاست
بازرگانی ناوەڕاست ئەوانەن کە سەرنجیان لەسەر گواستنەوەیە. ئەوان بەرپرسن لە گواستنەوەی ماددە خاوەکانی دەرهێنراو بۆ پاڵاوگەکان بۆ پرۆسێسکردنی نەوت و گازەکە. کۆمپانیاکانی ناوەڕاست بە کەشتیوانی، بارهەڵگر، بۆری و هەڵگرتنی کەرەستەی خاو تایبەتمەندن. هەروەها بەشی ناوەڕاست بە ڕێکخستنی بەرز، بەتایبەتی لەسەر گواستنەوەی بۆری، و مەترسی سەرمایەی کەم، دیاری کراوە. هەروەها ئەم بەشە بە شێوەیەکی سروشتی وابەستەی سەرکەوتنی کۆمپانیاکانی سەرەوەیە.
لە خوارەوەی ڕژێم
بازرگانییەکانی خوارەوە بریتین لە پاڵاوگە و بەنزینخانەکان. پاڵاوگەکان ئەو کۆمپانیایانەن کە بەرپرسن لە لابردنی پیسی و گۆڕینی نەوت و گاز بۆ بەرهەم بۆ خەڵکی گشتی، وەک بەنزین، سووتەمەنی جێت، ڕۆنی گەرمکەرەوە، و قیر. بەنزینخانەکان ئەو شوێنانەن کە بەکارهێنەران لە پەمپەکەدا سووتەمەنی دەدەن.
کۆمپانیاکانی نەوت و گاز
ئەم بەشە لێکۆڵینەوە لە کۆمپانیاکانی نەوت و گاز لە ڕابردوو و ئێستا و سەرچاوەکانی دەستپێکردنی کۆمپانیایەک لە پیشەسازییەکانی نەوت و گاز و ئاماژەدان بە کۆمپانیا سەرەکییەکان دەگرێتەوە. کۆمپانیاکانی وزە، خاوەندارێتی نیشتمانی و خاوەندارێتی تایبەت، هەندێک لە گەورەترین کۆمپانیاکانن کە هەموویان لە جیهاندا هەبوون. زۆرێک لەوانە ناسراون،
١- ئێکسۆن (ئەمریکی)
٢- شیڤرۆن (ئەمریکی)
٣- ئارامکۆی سعودیە (سعودیە)
٤- گازپرۆم (ڕووسیا)
٥- کۆمپانیای نیشتمانی نەوتی چین (چین)
٦- ئێکوینۆر (پێشتر ستاتۆیلی نەرویج)
٧- تۆتال (فەرەنسا)
٨- ENI (ئیتاڵیا).
جگە لەوەش ئەو کۆمپانیایانەش کە نەوت و گازی سروشتی بەکاردەهێنن، وەک ئۆتۆمبێل و دابینکەرانی کارەبا و هێڵە ئاسمانییەکان لە ناسراوترین و گەورەترین کۆمپانیاکانیشدان. پیشەسازی نەوت و گاز زۆرجار بەسەر سێ بەشی سەرەوە، ناوەڕاست و بەشی خوارەوە دابەش دەکرێت. لە کاتێکدا هەریەکێک لەو بوارانە کۆمەڵێک کۆمپانیای سەربەخۆیان هەیە، زۆرجار کۆمپانیا گەورەکانی بواری نەوت و گاز بە یەکگرتوو دادەنرێت، واتە کارەکانیان لە تێکەڵەیەک لە چالاکییەکانی سەرەوە و ناوەڕاست و خوارەوە پێکدێت. کۆمپانیاکان دەتوانن تایبەت، گشتی، یان دەوڵەتی بن، ئەمەش کاریگەری لەسەر بڕی زانیارییەکانی بەردەست دەبێت.
کۆمپانیای نەوتی یەکگرتوو چییە؟
کۆمپانیایەکی نەوتی یەکگرتوو بەشدارە لە دوو یان زیاتر لە قۆناغەکانی بەرهەمهێنانی نەوت (بۆ نموونە هەردوو قۆناغی سەرەوە و خوارەوە). زۆرێک لە گەورەترین و کاریگەرترین کۆمپانیا نەوتییەکانی جیهان لە ئێستادا کۆمپانیاکانی نەوت و غازی یەکگرتوون، کە بۆ هەر قۆناغێک دابەشکردنی جیاوازیان هەیە. بوون بە کۆمپانیایەکی یەکگرتوو ڕێگە بە کۆنترۆڵی تەواو و باشترکردنی کارایی دەدات. هەروەها ڕژێمی جۆراوجۆری داهات و هەمەچەشنیکردن دابین دەکات. بەڵام بەهۆی تێچووی سەرمایەی زۆر بەرز کە پەیوەندی بە گەڕان و پاڵاوتنی نەوتەوە هەیە، بەربەستەکانی چوونە ژوورەوە زۆر زۆرن بۆ ڕکابەرە نوێیەکان.
کام وڵاتان زۆرترین نەوت و گاز بەرهەم دەهێنن؟
تا ساڵی ٢٠٢٢، ئەمریکا گەورەترین بەرهەمهێنەری پاکی نەوتی خاو لە جیهاندایە، لە دوای ئەویش سعودیە، ڕووسیا، کەنەدا و چین دێن. کاتێک باس لە بەرهەمهێنانی گازی سروشتی دەکرێت، پێنج وڵاتی سەرەکی بریتین لە ڕووسیا، ئەمریکا، یەکێتی ئەورووپا، کەنەدا و ئێران.
