ئەبوو موسلیمی خۆڵانی

پێشەکی

ئەبوو موسلیمی خۆڵانی یەکێک بوو لە زانا و عابیدە دیارەکانی سەدەی یەکەمی کۆچی. ناوی تەواوی عەبدوڵڵا کوڕی سەوبان بوو، بەڵام بە کونیەکەی (ئەبوو موسلیم) زیاتر ناسرا. ئەم کەسایەتییە بە زانست، خواپەرستی و کاریگەرییەکەی لەسەر کۆمەڵگای ئیسلامی ئەو سەردەمە ناسراو بوو. هەرچەندە لە سەردەمی پێغەمبەردا (د.خ) ژیا، بەڵام نەیتوانی پێی بگات و ببێتە هاوەڵی، بۆیە لە ڕیزی تابیعین دادەنرێت.

ژیانی سەرەتایی و ڕەچەڵەک

ئەبوو موسلیم لە ناوچەی یەمەن لەدایک بوو و گەورە بوو. نازناوی خۆڵانی لە هۆزی خۆڵانەوە هاتووە کە بە هۆزێکی کوردی ناسراوە کە لە یەمەن نیشتەجێ بوون. هەندێک سەرچاوە ئاماژە بەوە دەکەن کە لە بنەڕەتدا ڕەچەڵەکی بۆ ناوچەی کوردستان دەگەڕێتەوە و دواتر بنەماڵەکەی کۆچیان کردووە بۆ یەمەن. ساڵی لەدایکبوونی بە وردی نەزانراوە، بەڵام دەزانرێت کە لە کۆتاییەکانی تەمەنی پێغەمبەردا (د.خ) گەنج بووە.

گەشت و فێربوون

دوای کۆچی دوایی پێغەمبەر (د.خ)، ئەبوو موسلیم گەشتی کرد بۆ مەدینە بە مەبەستی فێربوون و کۆبوونەوە لەگەڵ هاوەڵانی پێغەمبەر (د.خ). لەوێ توانی لە زۆربەی هاوەڵە گەورەکانەوە فەرموودە و زانست وەربگرێت. لەوانە: عومەر کوڕی خەتتاب، عەلی کوڕی ئەبوو تالیب، موعاز کوڕی جەبەل، ئەبوو عوبەیدەی جەڕاح و ئەبوو زەڕی غیفاری. دواتر گەشتی کرد بۆ شام و لەوێ نیشتەجێ بوو، لەوێش درێژەی بە فێربوون و فێرکردن دا.

پایەی زانستی و شێوازی ژیان

ئەبوو موسلیم بە زانست، فیقه، زوهد و عیبادەت ناسراو بوو. ئەو نەک تەنها وەرگری زانست بوو، بەڵکوو خۆیشی بووە مامۆستای زۆرێک لە تابیعین و زانایانی دوای خۆی. شێوازی ژیانی سادە و زاهیدانە بوو، زۆر جار بە ڕۆژوو دەبوو و شەوانیش بە خەریکی نوێژ و پەرستش بوو. چەندین چیرۆک و ڕووداوی سەیر لەسەر ژیان و کردەوەکانی گێڕدراونەتەوە کە باس لە پیاوچاکی و خواناسی ئەو دەکەن.

پەیوەندی لەگەڵ دەسەڵاتداران

یەکێک لە تایبەتمەندییە گرنگەکانی ئەبوو موسلیم ئەوە بوو کە سەرەڕای نزیکی لە دەسەڵاتداران، بوێرانە ڕەخنەی لێ دەگرتن و ئامۆژگاری دەکردن. بە تایبەتی پەیوەندییەکەی لەگەڵ موعاویە کوڕی ئەبوو سوفیان، خەلیفەی ئەمەوی، جێی سەرنجە. موعاویە ڕێزی زۆری لێ دەگرت و گوێی بۆ ئامۆژگارییەکانی دەگرت، هەرچەندە جار جار ئەو ئامۆژگارییانە ڕەخنەئامێز بوون.

کاریگەری و میرات

کاریگەری ئەبوو موسلیم لەسەر کۆمەڵگای ئیسلامی ئەو سەردەمە بەرچاو بوو. ئەو نەک تەنها وەک زانایەکی ئایینی، بەڵکوو وەک نموونەیەکی بەرزی ڕەوشت و خواپەرستی کاریگەری هەبوو. زۆرێک لە قوتابییەکانی بوونە زانای گەورە و بەردەوامییان بە ڕێبازەکەی دا. هەروەها، چەندین فەرموودە و وتەی حیکمەتئامێزی لێ بەجێ ماوە کە لە کتێبە ئیسلامییەکاندا تۆمار کراون.

وتە بەناوبانگەکان

یەکێک لە وتە بەناوبانگەکانی ئەبوو موسلیم ئەمەیە: "ئەگەر ببینم کە خەڵک دەڕۆن بۆ بەهەشت و من بەرەو دۆزەخ دەبرێم، هێشتا هیوام بە خودا نابڕێت. ئەگەر ببینم کە خەڵک دەڕۆن بۆ دۆزەخ و من بەرەو بەهەشت دەبرێم، هێشتا لە سزای خودا ناترسم." ئەم وتەیە نیشانەی باوەڕی قووڵی ئەو بە ڕەحمەت و عەدالەتی خودایە.

"تەقوا ئەوە نییە کە شەو درێژ بکەیتەوە بە نوێژ و ڕۆژ بە ڕۆژوو، بەڵکو تەقوا ئەوەیە کە لە حەڵاڵ و حەرامدا ڕاستگۆ بیت و دڵت پاک بێت."

"هەر کەسێک خۆی بە گەورە بزانێت، لەلای خودا بچووک دەبێتەوە. هەر کەسێک خۆی بە بچووک بزانێت، لەلای خودا گەورە دەبێتەوە."

کۆچی دوایی و بەجێهێشتراوەکانی

ئەبوو موسلیم لە ساڵی 62ی کۆچی (682ی زایینی) لە شام کۆچی دوایی کرد. مەزارەکەی لە دیمەشق هێشتا ماوە و جێی سەردانی خەڵکە. لە دوای خۆی کۆمەڵێک قوتابی و شوێنکەوتووی بەجێهێشت کە درێژەیان بە ڕێبازەکەی دا. هەروەها، فەرموودە و وتەکانی لە کتێبە فەرموودەییەکان و سەرچاوە مێژووییەکاندا پارێزراون.

بۆچوونە جیاوازەکان لەسەر ڕەچەڵەکی

هەرچەندە زۆربەی سەرچاوەکان ئەبوو موسلیم بە کورد دەناسێنن، بەڵام وەک زۆربەی کەسایەتییەکانی ئەو سەردەمە، ناکۆکی هەیە لەسەر ڕەچەڵەکی. هەندێک سەرچاوە تەنها بە یەمەنی ناوی دەبەن، لە کاتێکدا هەندێکی تر جەخت لەسەر ڕەچەڵەکە کوردییەکەی دەکەنەوە. ئەم جیاوازییە لە بۆچوونەکاندا دەگەڕێتەوە بۆ کەمی زانیاری ورد لەسەر ڕەچەڵەکی کەسایەتییەکان لەو سەردەمەدا و هەروەها جیاوازی لە پێناسەکردنی چەمکی نەتەوە لە نێوان ئەو سەردەمە و ئێستادا.