ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
کیمیای ئۆرگانیک یەکێکە لە گرنگترین لقەکانی زانستی کیمیا کە سەرنجی زۆرێک لە زانایان و توێژەرانی بۆ لای خۆی ڕاکێشاوە. ئەم بوارە تایبەتە بە لێکۆڵینەوە لە پێکهاتە و تایبەتمەندییەکانی ئەو ماددانەی کە کاربۆن تێیاندا هەیە. لەم ڕاپۆرتەدا هەوڵدەدەین تیشک بخەینە سەر گرنگترین لایەنەکانی ئەم بوارە زانستییە گرنگە.
پێناسە و مێژووی کیمیای ئۆرگانیک
کیمیای ئۆرگانیک بریتییە لە لێکۆڵینەوە لە پێکهاتە خیمیاییەکان کە کاربۆن تێیاندا هەیە بەتایبەت ئەو پێکهاتانەی کە لە بوونەوەرە زیندووەکاندا دەدۆزرێنەوە. ئەم زاراوەیە لە سەرەتادا بۆ ئەو ماددانە بەکاردەهات کە لە بوونەوەرە زیندووەکانەوە بەدەستدەهێنران بەڵام دواتر فراوانتر بوو. مێژووی کیمیای ئۆرگانیک دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی نۆزدەیەم کاتێک زانایان دەستیانکرد بە لێکۆڵینەوە لە پێکهاتەی ماددە سروشتییەکان. یەکێک لە گرنگترین وەرچەرخانەکان لە مێژووی ئەم بوارەدا دروستکردنی یووریا بوو لە ساڵی ١٨٢٨ لەلایەن فریدریش ڤۆلەرەوە کە سەلماندی دەکرێت ماددەی ئۆرگانیک لە تاقیگەدا دروست بکرێت.
گرنگترین گرووپە کیمیاییەکان
لە کیمیای ئۆرگانیکدا چەندین گرووپی کیمیایی گرنگ هەن کە ڕۆڵێکی سەرەکییان هەیە لە دیاریکردنی تایبەتمەندی و کارلێکی ماددەکان. لەوانە ئەلکان. ئەلکین و ئەلکاین ئەرۆماتیک ئەلکۆهۆل ئەلدیهاید کیتۆن کاربۆکسیلیک ئەسید و ئەمین. هەر یەک لەم گرووپانە خاوەن تایبەتمەندی و کارلێکی تایبەت بە خۆیانن کە کاریگەرییان هەیە لەسەر ماددەکان. بۆ نموونە ئەلکانەکان بە گشتی ناچالاکن لە کاتێکدا ئەلکینەکان و ئەلکاینەکان زۆر چالاکترن لە کارلێکە کیمیاییەکاندا.
کارلێکە سەرەکییەکانی کیمیای ئۆرگانیک
لە کیمیای ئۆرگانیکدا چەندین جۆری کارلێکی گرنگ هەن. لەوانە کارلێکی زیادکردن کارلێکی لادان کارلێکی جێگرتنەوە و کارلێکی ئۆکسیدبوون و کەمبوونەوە. هەر یەک لەم کارلێکانە ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لە گۆڕینی پێکهاتەی ماددە ئۆرگانیکەکان و دروستکردنی ماددەی نوێ. بۆ نموونە کارلێکی زیادکردن دەبێتە هۆی زیادبوونی ژمارەی گەردیلەکان لە پێکهاتەیەکدا لە کاتێکدا کارلێکی لادان پێچەوانەکەیەتی. تێگەیشتن لەم کارلێکانە یارمەتی زانایان دەدات بۆ دروستکردنی ماددەی نوێ و چارەسەرکردنی کێشە کیمیاییەکان.
بەکارهێنانەکانی کیمیای ئۆرگانیک
کیمیای ئۆرگانیک بەکارهێنانی فراوانی هەیە لە بوارە جیاوازەکانی ژیاندا. لە پیشەسازیدا بۆ دروستکردنی پلاستیک دەرمان بۆیە و زۆر بەرهەمی تر بەکاردێت. لە بواری پزیشکیدا بۆ دروستکردنی دەرمان و تێگەیشتن لە پرۆسە بایۆلۆجییەکان گرنگە. لە کشتوکاڵدا بۆ دروستکردنی پەینی کیمیایی و دژەمێروو بەکاردێت. هەروەها لە بواری وزەدا بۆ پەرەپێدانی سووتەمەنی و بەرهەمهێنانی وزەی نوێ بەکاردێت. ئەم بەکارهێنانە فراوانانە گرنگی کیمیای ئۆرگانیک لە پێشکەوتنی تەکنەلۆجیا و باشترکردنی ژیانی مرۆڤ دەردەخەن.
گرنگی کیمیای ئۆرگانیک لە ژیانی ڕۆژانەدا
کیمیای ئۆرگانیک ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە ژیانی ڕۆژانەماندا ئەگەرچی زۆرجار هەستی پێناکەین. زۆربەی ئەو ماددانەی کە بەکاریان دەهێنین وەک جلوبەرگ خۆراک دەرمان و کەرەستەکانی ناوماڵ بەرهەمی کیمیای ئۆرگانیکن. بۆ نموونە پۆلیمەرەکان کە لە زۆربەی کەرەستە پلاستیکییەکاندا بەکاردێن بەرهەمی کیمیای ئۆرگانیکن. هەروەها زۆربەی دەرمانەکان کە بۆ چارەسەری نەخۆشییەکان بەکاردێن لە ڕێگەی پرۆسە کیمیاییە ئۆرگانیکەکانەوە دروست دەکرێن. تەنانەت ئەو بۆن و تامانەی کە لە خۆراکەکاندا بەکاردێن زۆربەیان بە پرۆسەی کیمیایی ئۆرگانیک دروست دەکرێن.
ئایندەی کیمیای ئۆرگانیک
کیمیای ئۆرگانیک بەردەوام لە پەرەسەندندایە و چاوەڕوان دەکرێت لە داهاتوودا ڕۆڵێکی گەورەتری هەبێت لە چارەسەرکردنی کێشەکانی مرۆڤایەتی. لە بواری پزیشکیدا چاوەڕوان دەکرێت کیمیای ئۆرگانیک یارمەتیدەر بێت لە دۆزینەوەی چارەسەری نوێ بۆ نەخۆشییەکان. لە بواری ژینگەدا گرنگییەکی تایبەتی هەیە بۆ دۆزینەوەی ڕێگەی نوێ بۆ کەمکردنەوەی پیسبوون و بەکارهێنانی سەرچاوە سروشتییەکان. هەروەها لە بواری وزەدا چاوەڕوان دەکرێت ڕۆڵی هەبێت لە پەرەپێدانی سەرچاوەی وزەی نوێ و پاک. لێکۆڵینەوە لە بواری نانۆتەکنەلۆجیا و زانستی ماددە نوێیەکان بەشێکی زۆری پشت بە کیمیای ئۆرگانیک دەبەستێت.
دەرەنجام
کیمیای ئۆرگانیک بوارێکی فراوان و گرنگە لە زانستی کیمیادا کە کاریگەرییەکی گەورەی هەیە لەسەر ژیانی ڕۆژانەمان. لە دروستکردنی ماددەی نوێوە بۆ تێگەیشتن لە پرۆسە بایۆلۆجییەکان کیمیای ئۆرگانیک ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت. گرنگی ئەم بوارە لە پێشکەوتنی تەکنەلۆجیا و چارەسەرکردنی کێشەکانی مرۆڤایەتیدا بەردەوام لە زیادبووندایە. بە تێگەیشتنێکی باشتر لە بنەماکانی کیمیای ئۆرگانیک دەتوانین باشتر سوود لەم زانستە وەربگرین بۆ پێشخستنی ژیان و چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی کە ڕووبەڕووی کۆمەڵگا دەبنەوە.
