ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
نەشتەرگەری دانانی پەمپی دڵ (Heart Pump Implantation Surgery) یەکێکە لە گرنگترین پێشکەوتنەکانی بواری نەشتەرگەری دڵ لە سەدەی بیست و یەکەمدا. ئەم نەشتەرگەرییە بووەتە هۆی ڕزگارکردنی ژیانی هەزاران کەس کە تووشی نەخۆشی قورسی دڵ بوون و سیستەمی دڵیان بە تەواوی لاواز بووە. پەمپی دڵ ئامێرێکی میکانیکییە کە لە لەشی نەخۆشدا دادەنرێت بۆ یارمەتیدانی دڵ لە پاڵپێوەنانی خوێن بۆ هەموو بەشەکانی جەستە.
مێژووی نەشتەرگەری دانانی پەمپی دڵ
مێژووی پەمپی دڵ دەگەڕێتەوە بۆ ناوەڕاستی سەدەی بیستەم، کاتێک زانایان و پزیشکان دەستیان کرد بە بیرکردنەوە لە ڕێگاچارەیەک بۆ یارمەتیدانی دڵی لاواز. لە ساڵی ١٩٦٦دا، دکتۆر مایکڵ دیباکی یەکەم پەمپی دڵی مرۆیی تەواوی دروستکرد و بەسەرکەوتوویی لە نەخۆشێکدا بەکاریهێنا. ئەمە سەرەتایەک بوو بۆ گەشەپێدانی زیاتری ئەم تەکنەلۆژیایە. لە دەیەکانی دواتردا، پێشکەوتنی بەرچاو لە بواری ئەندازیاری پزیشکی و زانستی ماددە بووە هۆی دروستکردنی پەمپی دڵی باشتر و درێژخایەنتر. لە ساڵی ١٩٩٤دا، یەکەم پەمپی دڵی درێژخایەن LVAD لەلایەن دەزگای خۆراک و دەرمانی ئەمریکاوە (FDA) پەسەند کرا.
جۆرەکانی پەمپی دڵ
أ. پەمپی یارمەتیدەری سکۆڵەی چەپ (LVAD - Left Ventricular Assist Device): ئەمە باوترین جۆری پەمپی دڵە کە یارمەتی سکۆڵەی چەپی دڵ دەدات بۆ پاڵپێوەنانی خوێن بۆ جەستە.
ب. پەمپی یارمەتیدەری سکۆڵەی ڕاست (RVAD - Right Ventricular Assist Device): ئەم جۆرە یارمەتی سکۆڵەی ڕاستی دڵ دەدات بۆ پاڵپێوەنانی خوێن بۆ سییەکان.
ج. پەمپی یارمەتیدەری هەردوو سکۆڵە (BiVAD - Biventricular Assist Device): ئەم جۆرە هەردوو سکۆڵەی دڵ یارمەتی دەدات.
د. دڵی مرۆیی تەواو (TAH - Total Artificial Heart): ئەم جۆرە جێگای دڵی سروشتی دەگرێتەوە و بۆ ئەو نەخۆشانە بەکاردێت کە هەردوو سکۆڵەی دڵیان تێکچووە.
ئامانجەکانی نەشتەرگەری دانانی پەمپی دڵ
ئامانجی سەرەکی لە دانانی پەمپی دڵ بریتییە لە باشترکردنی کوالێتی ژیانی نەخۆش و درێژکردنەوەی تەمەنی. ئەم نەشتەرگەرییە بۆ چەند حاڵەتێک ئەنجام دەدرێت:
- وەک پردێک بۆ گواستنەوەی دڵ: بۆ ئەو نەخۆشانەی کە چاوەڕێی دڵی بەخشراون، پەمپی دڵ دەتوانێت یارمەتیان بدات تا کاتی دۆزینەوەی دڵێکی گونجاو.
- وەک چارەسەرێکی درێژخایەن: بۆ ئەو نەخۆشانەی کە ناتوانن یان نایانەوێت گواستنەوەی دڵ ئەنجام بدەن.
ئامادەکاری بۆ نەشتەرگەری
- پشکنینی تەواوی دڵ، لەوانە ئیکۆی دڵ و کاسیتەری دڵ.
- پشکنینی خوێن بۆ دڵنیابوون لە ئاستی خوێن و فرمانی جگەر و گورچیلەکان.
- پشکنینی سییەکان بۆ دڵنیابوون لە توانایان بۆ وەرگرتنی بێهۆشکەر.
- ڕاوێژکردن لەگەڵ پسپۆڕانی دەروونناسی و خۆراک بۆ ئامادەکردنی نەخۆش بۆ ژیان لەگەڵ پەمپی دڵدا.
هەروەها، پزیشک ڕێنمایی تەواو دەدات بە نەخۆش سەبارەت بە چۆنیەتی ئامادەبوون بۆ نەشتەرگەری، وەک وەستاندنی هەندێک دەرمان و بەتاڵکردنی گەدە پێش نەشتەرگەری.
پرۆسەی نەشتەرگەری
- سنگی نەخۆش دەکرێتەوە بۆ گەیشتن بە دڵ، لە زۆربەی حاڵەتەکاندا، نەخۆش دەخرێتە سەر ئامێری دڵ و سی (heart-lung machine) کە کاری دڵ و سییەکان دەکات لە کاتی نەشتەرگەریدا.
- پەمپەکە لە شوێنی خۆی دادەنرێت، زۆرجار لە سکۆڵەی چەپی دڵدا (بۆ LVAD)، بۆرییەک لە پەمپەکەوە دەردەچێت و دەگاتە ئەئۆرتا (aorta) کە گەورەترین دەماری خوێنە لە لەشدا.
- سەرچاوەی وزەی پەمپەکە، کە بریتییە لە پاتری و کۆنترۆڵەر، لە ژێر پێستی سکی نەخۆشدا دادەنرێت، دوای دڵنیابوون لە کارکردنی دروستی پەمپەکە، سنگی نەخۆش دادەخرێتەوە.
دوای نەشتەرگەری و چاودێری
دوای نەشتەرگەری، نەخۆش ماوەیەک لە بەشی چاودێری چڕ (ICU) دەمێنێتەوە بۆ چاودێری وردی دۆخی تەندروستی. لەم قۆناغەدا، تیمی پزیشکی چاودێری ئەم خاڵانە دەکەن:
- کارکردنی پەمپەکە و دڵنیابوون لە دروستی ڕێکخستنەکانی.
- دۆخی برینی نەشتەرگەری و دڵنیابوون لە نەبوونی هیچ خوێنبەربوون یان هەوکردنێک.
- ئاستی ئازار و بەکارهێنانی دەرمانی گونجاو بۆ کەمکردنەوەی.
- فرمانی ئەندامەکانی تری لەش، بەتایبەت گورچیلە و جگەر.
دوای ئەوەی دۆخی نەخۆش جێگیر دەبێت، دەگوازرێتەوە بۆ بەشی ئاسایی و دەست دەکرێت بە پرۆگرامی چاکبوونەوە کە بریتییە لە:
- فێرکردنی نەخۆش و خێزانەکەی لەسەر چۆنیەتی بەکارهێنان و چاودێریکردنی پەمپەکە.
- دەستپێکردنی وەرزش و چالاکی جەستەیی بە شێوەیەکی بەرەبەرە.
- دانانی پلانی خۆراکی تایبەت بۆ یارمەتیدانی پرۆسەی چاکبوونەوە.
- دەستنیشانکردنی کاتی سەردانی دواتر بۆ چاودێری و پشکنینی بەردەوام.
مەترسی و ئاڵۆزییەکان
- خوێنبەربوونی ناوەکی یان دەرەکی.
- هەوکردن، بەتایبەت لە شوێنی دەرچوونی کەیبڵەکان لە پێستەوە.
- مەترسی لەختەبوونی خوێن، کە دەکرێت ببێتە هۆی جەڵتەی مێشک.
- کێشە لە کارکردنی پەمپەکەدا، کە دەکرێت پێویستی بە نەشتەرگەری دووبارە هەبێت.
- کاردانەوەی سیستەمی بەرگری لەش دژی پەمپەکە.
- کێشە دەروونییەکان وەک خەمۆکی، بەهۆی گۆڕانکاری لە شێوازی ژیان.
داهاتووی تەکنەلۆژیای پەمپی دڵ
- دروستکردنی پەمپی بچووکتر و سووکتر کە ئاسانتر بێت بۆ هەڵگرتن.
- پەرەپێدانی سیستەمی پاتری کە درێژخایەنتر بێت و پێویستی بە گۆڕینی کەمتر هەبێت.
- باشترکردنی نەرمەواڵەی کۆنترۆڵکردنی پەمپەکە بۆ وەڵامدانەوەی باشتر بۆ پێداویستییەکانی جەستە.
- دۆزینەوەی ڕێگا بۆ کەمکردنەوەی مەترسی هەوکردن و لەختەبوونی خوێن.
- گەشەپێدانی سیستەمی شەحنکردنەوەی بێتەل بۆ کەمکردنەوەی پێویستی بە کەیبڵی دەرەکی.
