ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
نەشتەرگەری گۆڕینی دڵ (Heart Transplantation) یەکێکە لە گرنگترین و سەرسوڕهێنەرترین پێشکەوتنەکانی بواری پزیشکی لە سەدەی بیستەمدا. ئەم نەشتەرگەرییە ژیانی هەزاران کەسی ڕزگار کردووە کە بە نەخۆشی دڵی کوشندە دەناڵێنن. لەم ڕاپۆرتەدا، ئێمە بە وردی باس لە هەموو لایەنەکانی ئەم نەشتەرگەرییە دەکەین، لە مێژووەکەیەوە بۆ ڕێکارەکان و ئاکامەکانی.
مێژووی نەشتەرگەری گۆڕینی دڵ
مێژووی نەشتەرگەری گۆڕینی دڵ گێڕانەوەیەکی سەرنجڕاکێشە لە خەون و خەیاڵی زانستی، ئازایەتی پزیشکی، و پێشکەوتنی تەکنۆلۆژی. سەرەتاکانی بیرۆکەی گۆڕینی دڵ دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی بیستەم، کاتێک زانایان دەستیان کرد بە تاقیکردنەوە لەسەر ئاژەڵان. بەڵام یەکەم هەوڵی سەرکەوتوو بۆ گۆڕینی دڵی مرۆڤ لە ساڵی ١٩٦٧ ئەنجام درا.
لە ٣ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٧، دکتۆر کریستیان بارنارد لە نەخۆشخانەی گرووت شوور لە کەیپتاون، باشووری ئەفریقا، یەکەم نەشتەرگەری گۆڕینی دڵی مرۆڤی ئەنجام دا. نەخۆشەکە لوویس واشکانسکی بوو، پیاوێکی ٥٤ ساڵە کە نەخۆشی دڵی کوشندەی هەبوو. دڵەکە لە دەنیس دارڤاڵی ٢٥ ساڵە وەرگیرا، کە بە هۆی ڕووداوێکی هاتوچۆوە مێشکی مردبوو. ئەم نەشتەرگەرییە ١٨ کاتژمێری خایاند و سەرکەوتوو بوو، بەڵام بەداخەوە واشکانسکی تەنها ١٨ ڕۆژ دوای نەشتەرگەرییەکە ژیا.
سەرەڕای کورتی ژیانی واشکانسکی دوای نەشتەرگەرییەکە، ئەم ڕووداوە وەرچەرخانێکی گەورە بوو لە مێژووی پزیشکیدا. لە ماوەی ساڵانی دواتردا، پێشکەوتنی خێرا لە بواری دەرمانە دژە ڕەتکردنەوەکان و تەکنیکە نەشتەرگەرییەکاندا بووە هۆی باشترکردنی بەرچاوی ئاکامەکانی نەشتەرگەری گۆڕینی دڵ.
لە دەیەی ١٩٨٠دا، داهێنانی دەرمانی سایکلۆسپۆرین، کە سیستەمی بەرگری لەش لاواز دەکات، گۆڕانکارییەکی گەورەی لە بواری گۆڕینی ئەندامدا دروست کرد. ئەم دەرمانە ڕێژەی مانەوەی نەخۆشەکانی بە شێوەیەکی بەرچاو زیاد کرد و بووە هۆی ئەوەی نەشتەرگەری گۆڕینی دڵ ببێتە چارەسەرێکی زیاتر باو بۆ نەخۆشییە کوشندەکانی دڵ.
هەروەها، پێشکەوتن لە بواری پاراستنی ئەندامەکان و باشترکردنی تەکنیکە نەشتەرگەرییەکان بووە هۆی ئەوەی کە ئێستا بتوانرێت دڵ بۆ ماوەیەکی درێژتر لە دەرەوەی لەش بپارێزرێت، کە ئەمەش ڕێگە دەدات بە گواستنەوەی دڵ بۆ شوێنە دوورەکان.
پێش نەشتەرگەری
پێش ئەنجامدانی نەشتەرگەری گۆڕینی دڵ، نەخۆش دەبێت کۆمەڵێک پشکنین و ئامادەکاری تێپەڕێنێت. سەرەتا، پزیشکان دەبێت دڵنیا ببنەوە کە نەخۆشەکە پێویستی بە گۆڕینی دڵ هەیە و هیچ ڕێگەچارەیەکی تر نەماوە. ئەمەش بە ئەنجامدانی کۆمەڵێک پشکنینی وردی دڵ و سییەکان و ئەندامەکانی تری لەش دەکرێت.
دوای ئەوەی کە بڕیار درا نەخۆشەکە پێویستی بە گۆڕینی دڵ هەیە، ناوی دەخرێتە لیستی چاوەڕوانی. ماوەی چاوەڕوانی دەکرێت لە چەند ڕۆژێکەوە بۆ چەندین مانگ یان تەنانەت ساڵ درێژ ببێتەوە، بەپێی خێرایی دۆزینەوەی دڵێکی گونجاو. لەم ماوەیەدا، نەخۆشەکە دەبێت بە بەردەوامی لەژێر چاودێری پزیشکیدا بێت و ئامادە بێت بۆ نەشتەرگەری لە هەر کاتێکدا.
کاتێک دڵێکی گونجاو دەدۆزرێتەوە، نەخۆشەکە بە خێرایی دەگوازرێتەوە بۆ نەخۆشخانە.
ڕێکارەکانی نەشتەرگەری
نەشتەرگەری گۆڕینی دڵ پرۆسەیەکی ئاڵۆز و درێژخایەنە کە چەندین کاتژمێر دەخایەنێت. سەرەتا، نەخۆشەکە بێهۆش دەکرێت و لە ژێر کاریگەری بەنجی گشتیدا دەبێت. پاشان، نەشتەرگەر دەست دەکات بە کردنەوەی سنگی نەخۆشەکە بۆ گەیشتن بە دڵەکەی.
دوای ئەوەی کە دڵی نەخۆشەکە دەردەهێنرێت، دڵە نوێیەکە بە وریاییەوە لە شوێنی خۆی دادەنرێت و دەبەسترێتەوە بە دەمارە گەورەکان. لە کاتی نەشتەرگەرییەکەدا، خوێنی نەخۆشەکە لە ڕێگەی ئامێرێکی تایبەتەوە دەسووڕێتەوە کە کاری دڵ و سییەکان دەکات.
دوای ئەوەی کە دڵە نوێیەکە لە شوێنی خۆی دانرا و هەموو بۆڕییەکان بەسترانەوە، نەشتەرگەر هەوڵ دەدات دڵەکە دەست بکات بە لێدان. ئەگەر دڵەکە بە باشی کار بکات، ئامێری سووڕانەوەی خوێن لادەبرێت و برینەکە دەدوورێتەوە.
دوای نەشتەرگەری
دوای نەشتەرگەری، نەخۆشەکە بۆ ماوەیەک لە بەشی چاودێری چڕدا دەمێنێتەوە. لەم ماوەیەدا، نەخۆشەکە بە وردی چاودێری دەکرێت بۆ دڵنیابوون لەوەی کە دڵە نوێیەکە بە باشی کار دەکات و هیچ نیشانەیەکی ڕەتکردنەوە نییە.
نەخۆشەکە دەست دەکات بە وەرگرتنی دەرمانە دژە ڕەتکردنەوەکان، کە دەبێت بۆ ماوەی ژیانی بەردەوام بێت لە وەرگرتنیان. ئەم دەرمانانە یارمەتی سیستەمی بەرگری لەش دەدەن کە دڵە نوێیەکە وەک بەشێکی نامۆ هەژمار نەکات و هێرشی نەکاتە سەر.
ئاڵۆزییەکان و مەترسییەکان
هەرچەندە نەشتەرگەری گۆڕینی دڵ لە زۆربەی حاڵەتەکاندا سەرکەوتوو دەبێت، بەڵام وەک هەر نەشتەرگەرییەکی گەورە، ئەمیش مەترسی و ئاڵۆزی خۆی هەیە. یەکێک لە گەورەترین مەترسییەکان بریتییە لە ڕەتکردنەوەی دڵە نوێیەکە لەلایەن سیستەمی بەرگری لەشەوە. هەرچەندە دەرمانە دژە ڕەتکردنەوەکان یارمەتیدەرن، بەڵام هێشتا مەترسی ڕەتکردنەوە هەر ماوە.
مەترسییەکانی تر بریتین لە: هەوکردن، خوێنبەربوون، کێشە لە کارکردنی دڵە نوێیەکەدا.
ئاکامەکان و ژیان دوای نەشتەرگەری
بەپێی ئامارەکان، نزیکەی ٨٥٪ی نەخۆشەکان بۆ ماوەی ساڵێک دوای نەشتەرگەری دەژین، و نزیکەی ٧٥٪ بۆ ماوەی پێنج ساڵ دەژین. هەندێک کەس تەنانەت بۆ ماوەی ٢٠ ساڵ یان زیاتریش دوای نەشتەرگەری ژیاون.
ژیان دوای نەشتەرگەری گۆڕینی دڵ پێویستی بە گۆڕانکاری گەورە هەیە لە شێوازی ژیاندا. نەخۆشەکان دەبێت بە بەردەوامی دەرمانەکانیان وەربگرن، بەردەوام سەردانی پزیشک بکەن، و ئاگاداری نیشانەکانی ڕەتکردنەوە بن. بەڵام زۆربەیان دەتوانن بگەڕێنەوە بۆ کار و چالاکییە ئاساییەکانی ژیان.
بارودۆخی ئێستا و داهاتووی نەشتەرگەری گۆڕینی دڵ
لە ئێستادا، نەشتەرگەری گۆڕینی دڵ وەک چارەسەرێکی ستاندارد بۆ نەخۆشییە کۆتاییەکانی دڵ قبوڵ کراوە. بەڵام کێشەی سەرەکی کەمی بەخشینی دڵە. هەر ساڵە، ژمارەیەکی زۆر لە نەخۆشەکان لە لیستی چاوەڕوانیدا دەمرن پێش ئەوەی دڵێکی گونجاویان بۆ بدۆزرێتەوە.
