ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
جەنگە ناوخۆییەکانی ئینگلتەرا بەشێکی گرنگ و کاریگەرن لە مێژووی ئەم وڵاتە. ئەم جەنگانە بۆ ماوەی چەندین سەدە درێژەیان کێشا و کاریگەرییەکی قووڵیان لەسەر پێکهاتەی سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئابووری ئینگلتەرا هەبوو.
ئەنارشی ئینگلیزی
ئەم قۆناغە (١١٣٥-١١٥٤) لە مێژووی ئینگلتەرادا بە "ئەنارشی" ناسراوە، کە بە جەنگێکی ناوخۆیی درێژخایەن و ئاڵۆز دەناسرێت. کێشەکە کاتێک دەستی پێکرد هێنری یەکەم، پاشای ئینگلتەرا، بێ کوڕ مرد و کچەکەی ماتیلدا وەک جێنشینی خۆی دیاری کرد. بەڵام زۆربەی ئەشرافەکان پشتگیرییان لە ستیڤن لە بلوا کرد، کە ئامۆزای ماتیلدا بوو. ئەمە بووە هۆی دروستبوونی دوو بەرەی دژ بە یەک و دەستپێکردنی شەڕێکی درێژخایەن. ستیڤن سەرەتا سەرکەوتوو بوو و خۆی وەک پاشا تاج لەسەر نا، بەڵام ماتیلدا و لایەنگرانی بەرەنگاری بوونەوە. شەڕەکە بۆ ماوەی نزیکەی بیست ساڵ درێژەی کێشا، کە تێیدا وڵات کەوتە دۆخێکی نائارام و پڕ لە توندوتیژی. لە کۆتاییدا، لە ساڵی ١١٥٣دا، ستیڤن و هێنری پلانتاجنێت (کوڕی ماتیلدا) ڕێککەوتنێکیان واژۆ کرد کە بەپێی ئەوە ستیڤن وەک پاشا دەمایەوە، بەڵام هێنری دەبوو بە جێنشینی. ئەم ڕێککەوتنە کۆتایی بە ئەنارشییەکە هێنا و هێنری دووەم بوو بە پاشای ئینگلتەرا.
جەنگی گوڵەکان
جەنگی گوڵەکان (١٤٥٥-١٤٨٧) یەکێکە لە ناسراوترین و درێژترین جەنگە ناوخۆییەکانی ئینگلتەرا. ئەم جەنگە لە نێوان دوو لقی بنەماڵەی شاهانەی پلانتاجنێت ڕوویدا: ١.ماڵی لانکەستەر (کە هێمای گوڵی سووری هەبوو)
٢.ماڵی یۆرک (کە هێمای گوڵی سپی هەبوو). جەنگەکە لە ساڵی ١٤٥٥دا دەستی پێکرد کاتێک ڕیچارد(ماڵی یۆرک) بەرەنگاری دەسەڵاتی پادشا هێنری شەشەمی لانکەستەری بۆوە. هۆکاری سەرەکی ململانێکە ناڕەزایی بوو لە حوکمی لاوازی هێنری شەشەم و کێشە لەسەر جێنشینی تاج و تەخت.
جەنگی گوڵەکان بۆ ماوەی سی ساڵ درێژەی کێشا و چەندین شەڕی گەورەی تێدا ڕوویدا. لە ماوەی ئەم جەنگەدا، تاج و تەخت چەندین جار لە نێوان هەردوو لایەندا دەست بە دەست کرا. شەڕە گرنگەکان بریتی بوون لە شەڕی سەینت ئەلبانز (١٤٥٥)، شەڕی تاوتۆن (١٤٦١) کە گەورەترین و خوێناویترین شەڕی ناوخۆیی ئینگلتەرا بوو، و شەڕی بۆسوۆرث (١٤٨٥) کە تێیدا هێنری تیودۆر(لانکستەر) سەرکەوتنی بەدەست هێنا و کۆتایی بە دەسەڵاتی ماڵی یۆرک هێنا.
جەنگی گوڵەکان کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کۆمەڵگای ئینگلیزی هەبوو. زۆربەی بنەماڵە ئەشرافییەکان یان لەناو چوون یان لاواز بوون، کە بووە هۆی گۆڕانکاری لە پێکهاتەی کۆمەڵایەتی وڵاتەکەدا. هەروەها، ئەم جەنگە ڕێگەی بۆ دەسەڵاتی بەهێزتری پاشایەتی خۆش کرد، چونکە هێنری حەوتەم (یەکەم پاشای تیودۆر) توانی دەسەڵاتێکی زیاتر کۆ بکاتەوە و سیستەمێکی حوکمڕانی ناوەندیتر دابمەزرێنێت.
جەنگی ناوخۆیی ئینگلیزی
ئەم جەنگە ناوخۆییە (١٦٤٢-١٦٥١) یەکێک لە گرنگترین ڕووداوەکانی مێژووی مۆدێرنی ئینگلتەرایە. جەنگەکە لە نێوان لایەنگرانی چارلزی یەکەم (پاشای ئینگلتەرا) و پەرلەمان ڕوویدا. هۆکاری سەرەکی جەنگەکە ناکۆکی بوو لەسەر دەسەڵاتی پاشایەتی و مافەکانی پەرلەمان. چارلزی یەکەم باوەڕی بە "مافی خوداوەندی پاشاکان" هەبوو و هەوڵی دەدا دەسەڵاتی ڕەهای هەبێت، لە کاتێکدا پەرلەمان داوای دەسەڵاتی زیاتری دەکرد.
جەنگەکە لە سێ قۆناغی سەرەکیدا ڕوویدا.
قۆناغی یەکەم (١٦٤٢-١٦٤٦) بە سەرکەوتنی هێزەکانی پەرلەمان کۆتایی هات، بە تایبەتی دوای دروستکردنی "سوپای نوێی نموونەیی" لە ژێر فەرماندەیی ئۆلیڤەر کرۆموێڵ.
قۆناغی دووەم (١٦٤٨-١٦٤٩) کاتێک دەستی پێکرد کە چارلزی یەکەم هەوڵی دا جارێکی تر دەسەڵات بەدەست بهێنێتەوە، بەڵام شکستی هێنا و لە کۆتاییدا لە ساڵی ١٦٤٩دا لەسێدارە درا.
قۆناغی سێیەم (١٦٤٩-١٦٥١) بریتی بوو لە شەڕی کرۆموێڵ دژی لایەنگرانی پاشایەتی لە ئیرلەندا و سکۆتلەندا.
دەرئەنجامی ئەم جەنگە ناوخۆییە گۆڕانکارییەکی گەورە بوو لە سیستەمی سیاسی ئینگلتەرادا. پاشایەتی هەڵوەشێنرایەوە و کۆماری ئینگلتەرا دامەزرا، کە تێیدا ئۆلیڤەر کرۆموێڵ وەک "لۆرد پرۆتێکتۆر" دەسەڵاتی گرتە دەست. هەرچەندە پاشایەتی لە ساڵی ١٦٦٠دا گەڕێنرایەوە، بەڵام دەسەڵاتی پاشا بە شێوەیەکی بەرچاو سنووردار کرابوو و پەرلەمان ڕۆڵێکی گرنگتری لە حوکمڕانیدا هەبوو.
شۆڕشی شکۆدار
هەرچەندە شۆڕشی شکۆدار (١٦٨٨-١٦٨٩) بە شێوەیەکی گشتی وەک جەنگێکی ناوخۆیی پۆلێن ناکرێت، بەڵام گرنگە لە چوارچێوەی ململانێ ناوخۆییەکانی ئینگلتەرادا باس بکرێت. ئەم ڕووداوە کاتێک ڕوویدا کە جەیمزی دووەم، پاشای کاسۆلیکی ئینگلتەرا، لە لایەن پەرلەمانەوە لە دەسەڵات دوورخرایەوە و ویلیەمی سێیەم (شازادەی ئۆرانج) و ماری (کچی جەیمز) بانگهێشت کران بۆ وەرگرتنی تاج و تەخت.
شۆڕشەکە بە شێوەیەکی سەرەکی بێ توندوتیژی بوو، بەڵام چەند پێکدادانێکی سەربازی لە ئیرلەندا و سکۆتلەندا ڕوویانداوە. گرنگترین دەرئەنجامی ئەم شۆڕشە دەرچوونی "یاسای مافەکان" لە ساڵی ١٦٨٩ بوو، کە سنوورێکی زیاتری بۆ دەسەڵاتی پاشایەتی دانا و مافەکانی پەرلەمانی بەهێزتر کرد. ئەمە هەنگاوێکی گرنگ بوو بەرەو دامەزراندنی پاشایەتی دەستووری لە ئینگلتەرا.
