ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
ئۆپەراسیۆنی ڕێڵز (Operation Red Wings)، یەکێک لە گرنگترین و سەختترین ئۆپەراسیۆنەکانی هێزە تایبەتەکانی ئەمریکا لە جەنگی ئەفغانستان. ئۆپەراسیۆنەکە لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٠٥ ئەنجامدرا و کۆمەڵێک وانەی مێژوویی و سەربازی گرنگی پێشکەش بە جیهانی سەربازی کرد.
پێشینەی مێژوویی
لە ١١ی سێپتەمبەری ٢٠٠١دا، تۆڕی ئەلقاعیدە بە سەرکردایەتی ئوسامە بن لادن، چوار فڕۆکەی سەرنشینیان ڕفاند و هێرشیان کردە سەر چەند ئامانجێکی ستراتیژی لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لە ناویاندا تاوەرەکانی بازرگانی جیهانی (World Trade Center) لە نیویۆرک و بینای پەنتاگۆن لە واشنتۆن. ئەم هێرشانە بوونە هۆی کوژرانی نزیکەی ٣٠٠٠ کەس و بریندار بوونی هەزاران کەسی تر.
دوای ئەم ڕووداوە، سەرۆکی ئەو کاتەی ئەمریکا، جۆرج دەبلیو بوش، جەنگی دژی تیرۆر (War on Terror) ڕاگەیاند. بەهۆی پەناگرتنی سەرکردەکانی ئەلقاعیدە لە ئەفغانستان و پشتگیری حکومەتی تالیبان بۆ ئەلقاعیدە، ویلایەتە یەکگرتووەکان لە ٧ی ئۆکتۆبەری ٢٠٠١ هێرشی سەربازی دەستپێکرد بۆ سەر ئەفغانستان. ئەم هێرشە ناونرا "ئۆپەراسیۆنی ئازادی بەردەوام" (Operation Enduring Freedom).
گۆڕانکارییەکانی جەنگی ئەفغانستان
لە ماوەی چەند مانگی یەکەمی جەنگەکەدا، هێزەکانی هاوپەیمانان بە سەرکردایەتی ئەمریکا توانیان ڕژێمی تالیبان لە دەسەڵات دوور بخەنەوە و زۆربەی سەرکردەکانی ئەلقاعیدە لە ئەفغانستان بڵاوە پێبکەن. لە کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠٠١، کۆنفرانسی بۆن بەڕێوەچوو و حامید کەرزای وەک سەرۆکی حکومەتی کاتی ئەفغانستان دەستنیشان کرا.
بەڵام لە ساڵەکانی ٢٠٠٣-٢٠٠٥، بەرەبەرە تالیبان و گرووپە چەکدارە جیهادییەکانی تر، بەتایبەت لە ناوچە سنوورییەکانی نێوان ئەفغانستان و پاکستان، دووبارە خۆیان ڕێکخستەوە و دەستیان کرد بە هێرشی چریکی دژی هێزەکانی هاوپەیمانان و حکومەتی نوێی ئەفغانستان. گرووپە جیهادییەکان لە ناوچە چیاییەکانی ڕۆژهەڵاتی ئەفغانستان، بەتایبەت لە ویلایەتەکانی کونەڕ و نوریستان، بنکەی سەرەکیان دامەزراند.
پەرەسەندنی بارودۆخی ویلایەتی کونەڕ
لە ساڵی ٢٠٠٥، ویلایەتی کونەڕ لە ڕۆژهەڵاتی ئەفغانستان بوو بە ناوچەیەکی زۆر گرنگ بۆ چالاکی گرووپە چەکدارەکان، بە تایبەت گرووپی "کاریمی ئیسلامی" بە سەرکردایەتی ئەحمەد شاه (ناسراو بە "شاهی هیندوکوش"). ئەحمەد شاه و گرووپەکەی بەرپرس بوون لە چەندین هێرش دژی سەربازانی ئەمریکی و ئەفغانی، و پەیوەندی بەهێزیان لەگەڵ تالیبان و ئەلقاعیدە هەبوو.
هێزەکانی ئەمریکا و ناتۆ، بە هەماهەنگی لەگەڵ حکومەتی ئەفغانستان، بڕیاریان دا ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی ئەنجام بدەن بۆ دەستگیرکردن یان لەناوبردنی ئەحمەد شاه و تێکشکاندنی گرووپەکەی. ئەمە بوو بە سەرەتای پلاندانان بۆ ئۆپەراسیۆنی ڕێڵز.
ئۆپەراسیۆنی ڕێڵز: پلاندانان و ئامادەکاری
ئۆپەراسیۆنی ڕێڵز (Operation Red Wings) لە سەرەتادا لەلایەن هێزی دەریایی ئەمریکا و یەکەکانی SEAL پلانی بۆ دانرا. ناوی ئۆپەراسیۆنەکە لە ناوی یانەی هۆکی سەر سەهۆڵی دیترۆیت ڕێد وینگز وەرگیرا، چونکە یەکێک لە ئەفسەرەکانی بەشی پلاندانان لایەنگری ئەم یانەیە بوو. (هەندێک سەرچاوە بە هەڵە بە "ڕێد وینگز" ناویان بردووە، بەڵام ناوی فەرمی "ڕێڵز" بوو).
ئامانجە سەرەکییەکانی ئۆپەراسیۆنەکە بریتی بوون لە:
1. دۆزینەوە و چاودێری کردنی جموجۆڵی ئەحمەد شاه و گرووپەکەی
2. کۆکردنەوەی زانیاری سەربازی لەسەر چۆنیەتی کارکردن و پەیوەندییەکانی گرووپەکە
3. دواتر دەستگیرکردن یان لەناوبردنی ئەحمەد شاه
4. تێکشکاندنی پێکهاتەی سەربازی و لۆجستی گرووپی کاریمی ئیسلامی لە ناوچەکەدا
ستراتیژ و تاکتیکەکانی ئۆپەراسیۆن
ئۆپەراسیۆنەکە لە دوو قۆناغی سەرەکی پێکهاتبوو:
قۆناغی یەکەم: ناردنی تیمێکی بچووک لە چوار سەربازی تایبەتی SEAL بۆ ناوچەی چیایی سەر سنووری ویلایەتی کونەڕ بۆ چاودێری و کۆکردنەوەی زانیاری لەسەر ئەحمەد شاه.
قۆناغی دووەم: بە پشت بەستن بە زانیارییەکانی قۆناغی یەکەم، هێزێکی گەورەتر لە سەربازانی SEAL، سەربازانی تایبەتی ئەمریکی، و هێزەکانی ئەفغانی بەشداری دەکەن لە هێرشی سەرەکی بۆ دەستگیرکردن یان لەناوبردنی ئامانجەکە.
تیمی چاودێری و پێکهاتەی
بۆ قۆناغی یەکەم، تیمی چوار کەسی لە سەربازانی SEAL پێکهاتوو لە ئەم کەسانە هەڵبژێردران:
1. لیفتانت مایکەڵ مەرفی (LT Michael P. Murphy): سەرکردەی تیم، تەمەن ٢٩ ساڵ، خەڵکی نیویۆرک
2. سەتوان داننی دیتز (SO2 Danny P. Dietz): پسپۆڕی پەیوەندییەکان، تەمەن ٢٥ ساڵ، خەڵکی کۆلۆرادۆ
3. سەتوانی دووەم مات ئەکسیلسۆن (SO2 Matthew Axelson): تۆپ هاوێژ، تەمەن ٢٩ ساڵ، خەڵکی کالیفۆرنیا
4. پەتی ئۆفیسەر ماركوس لوترێل (HM2 Marcus Luttrell): پزیشکی سەربازی، تەمەن ٢٩ ساڵ، خەڵکی تێکساس
ئەم تیمە بە تەواوی ڕاهێنراو و ئامادەکراو بوون بۆ ئۆپەراسیۆنە نهێنییەکان لە ناوچە چیاییەکان و سەخت و دژوارەکان.
جێبەجێکردنی ئۆپەراسیۆن و ڕەوتی شەڕ
دامەزراندنی تیم و دۆزینەوەی ناوچەی چاودێری
لە ٢٧-٢٨ی حوزەیرانی ٢٠٠٥، تیمەکە بە هەلیکۆپتەری MH-47 Chinook گوازرانەوە بۆ ناوچەی چیای سەڕ بەندۆی (Sawtalo Sar) لە ویلایەتی کونەڕ. ئەوان لە شەودا لە ناوچەیەکی چیایی سەخت دابەزێنران کە بەرزاییەکەی نزیکەی ٩٠٠٠ پێ بوو لە ئاستی دەریاوە. تیمەکە بە پێی پرۆتۆکۆلەکانی ئۆپەراسیۆنی نهێنی، چەندین کاتژمێر لە شوێنی دابەزینەکە مانەوە بۆ دڵنیابوون لە نەبوونی هەڕەشەی نزیک، و پاشان دەستیان کرد بە گەیشتن بە شوێنی چاودێری دیاریکراو.
پرسی ئەخلاقی
لە ٢٨ی حوزەیران، کاتێک تیمەکە لە ناوچەی چاودێری خۆیان جێگیر بوون، بە چاوەڕواننەکراوی بەرەوڕووی سێ شوان بوونەوە: پیاوێکی بەتەمەن و دوو کوڕی گەنج. ئەمە تیمەکەی خستە ناو دیلەمایەکی ئەخلاقی و سەربازی گەورەوە:
1. کوشتنی شوانەکان بۆ پاراستنی نهێنی ئۆپەراسیۆنەکە
2. دەستگیرکردن و بەندکردنیان بۆ ماوەی ئۆپەراسیۆنەکە
3. ئازادکردنیان، هەرچەندە دەزانن کە دەتوانن خێرا هەواڵی بوونیان بگەیەننە چەکدارەکان
دوای گفتوگۆیەکی کورت، تیمەکە بڕیاری دا شوانەکان ئازاد بکات. ئەم بڕیارە لەسەر بنەمای بەهاکانی ئەخلاقی و مرۆیی و یاساکانی شەڕ (Laws of war) درا، بەڵام وەک دواتر دەرکەوت، کاریگەری گەورەی لەسەر چارەنووسی تیمەکە و ئۆپەراسیۆنەکە هەبوو.
کەمتر لە دوو کاتژمێر دوای ئازادکردنی شوانەکان، تیمەکە لەلایەن ژمارەیەکی زۆر (نزیکەی ١٤٠-١٥٠) چەکداری تالیبان گەمارۆ دران. گومان دەکرێت شوانەکان هەواڵی بوونی سەربازەکانیان بە چەکدارەکان گەیاندبێت.
شەڕی سەختی چیای سەڕ بەندۆی
شەڕێکی قورس و بێوێنە دەستیپێکرد کە بە یەکێک لە خوێناویترین ڕووبەڕووبوونەوەکانی جەنگی ئەفغانستان دادەنرێت:
سەرەتای شەڕ (نزیکەی کاتژمێر ١:٠٠ پاش نیوەڕۆ):
- چەکدارەکان لە سێ لاوە هێرشیان کردە سەر تیمەکە
- بەهۆی زەویی بەرزونزم و چیایی، تیمەکە لە دیدی فڕۆکەکانی پشتیوان شاردرابوونەوە
- پەیوەندی ڕادیۆییان لەگەڵ بنکەی سەرەکی زۆر خراپ بوو بەهۆی شاخاوی بوونی ناوچەکە
دووەم قۆناغی شەڕ (نزیکەی کاتژمێر ١:٣٠ تا ٣:٠٠):
- بەهۆی زۆری ژمارەی چەکدارەکان، تیمەکە ناچار بوو بەرەو خوارەوەی چیاکە پاشەکشە بکات
- شەڕ زۆر نزیک و گەرم بوو، زۆر جار بە دەستەویەخە
- داننی دیتز بەسەختی بریندار بوو بەڵام بەردەوام بوو لە شەڕ کردن
- مایکەڵ مەرفی هەوڵی زۆری دا پەیوەندی بە بنکەی سەرەکی بکات، بەڵام سەختی ناوچەکە ڕێگر بوو
کردەی قارەمانانەی مایکەڵ مەرفی (نزیکەی کاتژمێر ٣:١٥):
- دوای چەندین هەوڵی ناسەرکەوتوو بۆ پەیوەندی، مەرفی بڕیارێکی قارەمانانەی دا
- بە بریندارییەوە چووە سەر شوێنێکی کراوە لە چیاکە (بەبێ داڵدە) بۆ ئەوەی پەیوەندی باشتر بێت
- لەوێ توانی پەیوەندی بە بنکەی سەرەکی بکات و داوای یارمەتی بکات
- کاتێک لە پەیوەندی دابوو، چەکدارەکان ئاگریان لێکردەوە و بە سەختی بریندار بوو، بەڵام توانی بگەڕێتەوە بۆ لای هاوڕێکانی
قۆناغی کۆتایی شەڕ (نزیکەی کاتژمێر ٣:٣٠ تا ٥:٠٠):
- شەڕ بەردەوام بوو و هەرسێ ئەندامەکەی تیمەکە (مەرفی، دیتز و ئەکسیلسۆن) لە کۆتاییدا شەهید بوون
- ماركوس لوترێل، سەرەڕای بریندار بوونی، توانی خۆی بشارێتەوە و هەڵبێت لە چەکدارەکان
- چەکدارەکان بەردەوام بوون لە گەڕان بەدوایدا
کارەساتی هەلیکۆپتەری MH-47 Chinook
دوای وەرگرتنی پەیوەندی مەرفی و داواکردنی یارمەتی، هێزی Quick Reaction Force (QRF) کە پێکهاتبوو لە ٨ سەربازی SEAL و ٨ سەربازی Night Stalkers (160th Special Operations Aviation Regiment) بە هەلیکۆپتەری MH-47 Chinook بەرەو ناوچەکە بەڕێکەوتن.
بەداخەوە، کاتێک هەلیکۆپتەرەکە نزیکەی ١٠٠٠ پێ لە شوێنی شەڕەکە دوور بوو، لەلایەن چەکدارەکانەوە بە RPG مووشەک باران کرا و یەکێک لە مووشەکەکان بەرکەوت. هەلیکۆپتەرەکە کەوتە خوارەوە و هەموو ١٦ سەربازەکە شەهید بوون. ئەمە گەورەترین کارەساتی ڕۆژێکی تاک بوو بۆ هێزەکانی تایبەتی ئەمریکا لە جەنگی ئەفغانستان.
مانەوەی ماركوس لوترێل
ماركوس لوترێل، تەنها کەسی ڕزگاربوو لە تیمەکە، بە بریندارییەوە توانی خۆی بگەیەنێتە شوێنێکی دوورتر لە شەڕەکە. ئەو بۆ ماوەی نزیکەی ٢٤ کاتژمێر خۆی شاردەوە لە ناوچە چیاییەکان و هەوڵی دا خۆی بگەیەنێتە جێگایەکی ئەمن یان هێزەکانی ئەمریکی.
لە ٢٩ی حوزەیران، لوترێل لەلایەن گوندنشینێکی پەشتوون بە ناوی گولاب دۆزرایەوە. گولاب، بە پێی دابونەریتی کۆنی پەشتوونوالی (Pashtunwali) کە کۆدی شەرەف و پێناسەی کولتووری پەشتوونەکانە، بڕیاری دا یارمەتی لوترێل بدات. گولاب ئەوی بردە گوندەکەی خۆی (Sabray) و لەژێر پارێزگاری خەڵکی گوندەکە داینا.
تالیبان چەندین جار هەوڵیان دا لوترێل لە گوندەکە دەربهێنن، بەڵام گوندنشینەکان ڕێگریان لێکردن. دواتر، پەیامی ئەو گەیشت بە هێزەکانی ئەمریکا و لە ٢ی تەمووز، تیمێکی ڕینجەری ئەمریکی توانیان لوترێل ڕزگار بکەن و بیگەیەننەوە بنکەی سەربازی.
دەرەنجامەکانی ئۆپەراسیۆنی ڕێڵز
ئامارەکانی کوژراوان و زیانەکان
ئۆپەراسیۆنی ڕێڵز قورسترین ڕۆژ بوو بۆ هێزەکانی تایبەتی ئەمریکا لە جەنگی ئەفغانستان:
- ٣ سەربازی SEAL کوژرابوون لە شەڕی سەرەکی (مەرفی، دیتز، ئەکسیلسۆن)
- ٨ سەربازی SEAL کوژرابوون لە کەوتنی هەلیکۆپتەرەکە
- ٨ سەربازی Night Stalkers کوژرابوون لە کەوتنی هەلیکۆپتەرەکە
- تەنها ماركوس لوترێل زیندوو مایەوە
مەدالیاکان و ڕێزلێنان
بەهۆی ئازایەتییان لەم شەڕەدا، سەربازە کوژراوەکان چەندین مەدالیای گرنگیان پێبەخشرا:
- لیفتانت مایکەڵ مەرفی: مەدالیای شەرەفی کۆنگرەس (Medal of Honor)، بەرزترین خەڵاتی سەربازی ئەمریکا
- سەتوان داننی دیتز: خاچی دەریایی (Navy Cross)، دووەم بەرزترین خەڵاتی سەربازی
- سەتوانی دووەم مات ئەکسیلسۆن: خاچی دەریایی (Navy Cross)
- پەتی ئۆفیسەر ماركوس لوترێل: خاچی دەریایی (Navy Cross)
ئۆپەراسیۆنی وایکینگ ڕیسکیو (پاش ڕێڵز)
دوای کۆتایی هاتنی ئۆپەراسیۆنی ڕێڵز، هێزەکانی ئەمریکا ئۆپەراسیۆنێکی تریان بە ناوی "ئۆپەراسیۆنی وایکینگ ڕیسکیو" (Operation Whalers) دەستپێکرد. لەم ئۆپەراسیۆنەدا، هێزی زیاتر و پلانی باشتر بەکارهێنرا و سەرکەوتووانە توانرا زەبری کاریگەر لە گرووپەکەی ئەحمەد شاه بدرێت و ناوچەکە تا ڕادەیەک ئارام بکرێتەوە.
میراتی مێژوویی و کولتووری
چیرۆکی ئۆپەراسیۆنی ڕێڵز و قارەمانێتی سەربازەکان بووە بەشێک لە کولتووری سەربازی و گشتی ئەمریکا:
- لە ساڵی ٢٠٠٧، ماركوس لوترێل کتێبی "Lone Survivor" (تاکە ڕزگاربوو)ی نووسی کە تێیدا چیرۆکی ڕاستەقینەی ئۆپەراسیۆنەکە و ڕزگاربوونی خۆی دەگێڕێتەوە. ئەم کتێبە بووە پرفرۆشترین کتێب و بەشێکی گرنگ لە مێژووی هێزە تایبەتەکانی ئەمریکا.
- لە ساڵی ٢٠١٣، فیلمێک بە هەمان ناو (Lone Survivor) لەسەر بنەمای کتێبەکە دەرهێنرا، کە ڕۆڵی سەرەکی تیایدا مارک والبێرگ بینی.
- ناوی سەربازە کوژراوەکان لەسەر کەشتی جەنگی و بنکەی سەربازی لە ئەمریکا نراوە وەک ڕێزلێنانێک.
باسکردنی پرسی ئەخلاقی
بڕیارە ئەخلاقییەکەی تیمەکە بۆ ئازادکردنی شوانەکان بووە بابەتێکی گرنگی گفتوگۆ لە ناوەندە سەربازی و ئەکادیمییەکان:
- هەندێک ڕەخنەیان گرت لەوەی کە بڕیارەکە زیانی گەورەی لێکەوتەوە
- هەندێکی تر پشتگیرییان کرد وەک نموونەیەکی بەرزی بەهاکانی ئەخلاقی سەربازی ئەمریکی
- ئەم دیلەمایە بووە بەشێکی سەرەکی لە ڕاهێنانەکانی هێزە تایبەتەکان
دەرئەنجام
ئۆپەراسیۆنی ڕێڵز، سەرەڕای کۆتایی خەمناکی، یەکێک لە گرنگترین ڕووداوەکانی جەنگی ئەفغانستان دەمێنێتەوە. ئەم ئۆپەراسیۆنە تیشکی خستە سەر سەختییەکانی جەنگی چریکی لە ناوچە چیاییەکانی ئەفغانستان، گرنگی پەیوەندی دروست و کاریگەر لە مەیدانی شەڕ، و هەروەها ئازایەتی و فیداکاری سەربازانی بەشداربوو.
سەرچاوەکان
25 بینین
