ناوه‌ڕۆك
ناساندن
تەمەنی مێش چەندە، (بە عەرەبی: كم عمر الذبابة، بە ئینگلیزی: How old is the fly)، مێشوولەی ماڵەوە بەزۆری لە هاویندا بۆ ماوەی سێ هەفتە نزیکەی ٢١ ڕۆژ دەژیت، ماوەی کەمێک درێژتر لە ماوەی زستان، کاتێک چالاکیی و جووڵەی کەمترە، ئەگەر سەرما تووند بوو، بەزۆری مێشوولەی ماڵان دەستبەجێ دەمرن، لەوانەیە لە زستاندا بخەون، بەڵام کرمۆکە و کۆپانەکانیان توانای ئەوەیان هەیە لە کاتی کەشوهەوای سارددا بە زیندووی و ناچالاک بمێننەوە، بۆ ئەوەی گەشەی سروشتی خۆیان تەواو بکەن کاتێک بەهار دێت.
سووڕی ژیانی مێشەکان
- هێلکەدانان: دوای جووتبوون، مێشوولەی ماڵی مێینەی پێگەیشتوو کیسەیەک دادەنێت کە ١٠٠ بۆ ١٥٠ هێلکە هەڵدەگرێت و زۆرجار شوێنێکی بۆ هەڵدەبژێرێت کە بڕێکی زۆر ماددەی ئۆرگانیکی شیبووەوەی تێدابێت، وەک پارچە خۆراکێکی داپۆشراو یان ڕزیو، بۆ ئەوەی کرمۆکەی دوای هێلکەکردن خۆراکیان پێ بخۆن.
- هێلکەکان هەڵدەچن و کرمۆکەکان دەردەچن: هێلکەکان شێوەی سپی و درێژن، لێیانەوە کرمۆکەی بازنەیی دەردەچن کە هەروەها سپین و دەمێکی بچووکیان هەیە کە دوو ددانی هاوشێوەی قەڵغانیان تێدایە بە شێوەیەکی سەرەکی هەمان ماددە ئەندامییەکان دەخۆن کە تێیدا لەدایک بوون، بە تایبەت شلەمەنییەکان شوێنی تاریک و شێدارتر و گەرمتریان پێ باشترە.
- گەشەکردنی کرمۆکە: قەبارەیان لە ماوەی دوو ڕۆژدا دوو هێندە دەبێت، پێنج ڕۆژ دوای هێلکەدانیان دەگاتە نزیکەی سانتیمەترێک، کە شێوەی لە دەنکە برنجی تۆخ دەچێت.
- گۆڕینی کرمۆکە بۆ مێشوولەی پێگەیشتوو: کرمۆکەکان لە ماوەی سێ ڕۆژدا دەگۆڕدرێن بۆ مێشێکی پێگەیشتوو، بە شێوەی تەواویان لە کۆکۆنەوە دەردەچن، هەروەک چۆن پەپوولەکان دەیکەن، لە یەکەم کاتژمێرەکانیاندا ناتوانن بە باشی بفڕن، چونکە باڵەکانیان تەڕن، مێشوولەی پێگەیشتوو لە ماوەی ١٠ بۆ ١٤ ڕۆژدا بە تەواوی گەشە دەکات و لە ڕووی سێکسییەوە پێدەگات، دواتر توانای زاوزێکردن و دانانی هێلکەی هەیە، هێلکەکان پێویستی بە ماوەی دووگیانی چوار ڕۆژە پێش ئەوەی ئامادەبن بۆ دانان.
زانیاری دەربارەی مێش
مێش ناوێکی باو کە بە ژمارەیەکی زۆر لە جۆرەکانی مێرووەکان دەدرێت کە سەر بە خێزانی مێشەکانن، جەستەی مێشوولە لە سێ بەش پێکهاتووە کە بریتین لە سەر، سنگ و سک، چاوی ئاوێتەی هەیە کە لە هەزاران عەدەسەی بچووک پێکهاتووە. گرنگترین ئەو زانیارییانەی کە پەیوەندییان بە مێشەوە هەیە:
١. خۆگونجاندن لەگەڵ مێشەکان
مێشەکان بە توانای بەرزی خۆگونجاندن لەگەڵ بارودۆخی ژینگەیی جیاوازدا دەناسرێنەوە، هەروەها خێرایی فڕینی بەرزیان هەیە، بەو پێیەی توانای ئەوەیان هەیە بە خێرایی سەدان جار لە چرکەیەکدا باڵەکانیان لێبدەن، گرنگە بزانین کە زاراوەی مێش دەتوانێت ئاماژە بە چەندین جۆر بکات لە مێرووە فڕیوەکان، بەڵام زانایان بەزۆری مەبەستیان گروپێکە کۆمەڵەیەکی دیاریکراو لە مێرووەکان کە پێی دەوترێت خێزانی مێشوولەی ڕاستەقینە، ئەم خێزانە لە زیاتر لە ١٢٠ هەزار جۆر پێکهاتووە کە لە هەموو شوێنێک و هەموو ژینگەیەکی سروشتی لەسەر زەوی دەژین.
٢. زیان و سوودەکانی مێشوولە
مێشوولە بە مێرووییەکی زیانبەخش دادەنرێت بەهۆی ئەوەی توانای گواستنەوەی نەخۆشی زۆرە، هەروەها هەڵگری چەندین جۆری میکرۆبی مەترسیدارە کە دەیگوازێتەوە بۆ هەموو زیندەوەران، لە گرنگترین ئەو نەخۆشیانەی کە ئەم زیندەوەرانە دەبنە هۆی بڵاوبوونەوەی لەنێو مرۆڤدا، مەلاریا، هەندێک جۆری مێش، هەندێک جار، سوودی بۆ ژینگە و مرۆڤ هەیە، چونکە هەندێکیان بە هەمان شێوەی هەنگ ڕەگی گوڵەکان دەگوازنەوە، هەندێکیشیان لە مێرووی زیانبەخشی دیکە دەخۆن، هەروەها جۆری مێشوولە میوەییەکان ڕۆڵێکی جەوهەری دەگێڕن لە زۆرێک لە تاقیکردنەوە تاقیگەییەکان کە تایبەتمەند بوون بە جینات.
تایبەتمەندییە بایۆلۆجییەکانی مێش
- قەبارەی مێش: قەبارەی مێشەکان لە جۆرێکەوە بۆ جۆرێکی تر زۆر جیاوازە هەروەها هەمان پانایی باڵەکانی.
- خێرایی فڕین: مێشەکان دەتوانن زۆر بەخێرایی بفڕن، هەندێک جۆری مێش توانای ئەوەیان هەیە لە چرکەیەکدا نزیکەی هەزار جار باڵەکانیان لێبدەن، بەزۆری بە خێرایی حەوت کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا دەفڕێت، بەڵام توانای زیادکردنی خێراییەکەی هەیە لە ماوەی کورتدا مەوداکان ئەگەر پێویستی بەو کارە هەبێت.
- چاوی مێش: مێش وەک زۆرێک لە مێرووەکانی تر دوو چاوی ئاوێتەی هەیە، کە تا ٤٠٠٠ عەدەسەی شەشگۆشەی تێدایە، کە هەریەکەیان بە شێوەیەکی سەربەخۆ کاردەکەن هەرچەندە بینینەکەی بە تایبەتی تیژ نییە، بەڵام توانای ئەوەی هەیە هەست بە جووڵەی سادە بکات و زۆر بە خێرایی وەڵامی بداتەوە .
- هەستەوەرەکان لە مێشەکاندا: هەستەوەرەکان یارمەتیان دەدەن بەرەو خۆراک بڕۆن و خۆیان لە دوژمنەکانیان بەدوور بگرن.
- دەمی مێشوولە: مێش دەمێکی شێوەی هەرمێیی هەیە و پێی دەوترێت بۆری، کە بەکاری دەهێنن بۆ هەڵمژینی ئەو شلانەی کە تاکە خۆراکیان پێکدەهێنن سەرەڕای جۆراوجۆرییان، بۆ هەندێک جۆری مێش، ئەم شلانە لەوانەیە خوێنی زیندەوەرە زیندووەکانی تر بن.
- قاچی مێش: مێشێکی پێگەیشتوو شەش قاچی هەیە، هەموو ئەمانە بۆ ڕۆیشتن بەکاری دەهێنن و بەزۆری تەنها لەسەر چوار قاچیان وەستاوە بنی هەر قاچێکی بە ماددەیەکی چەسپاو داپۆشراوە کە ڕێگای پێدەدات لەسەر ڕووی نەرم بوەستێت، وەک شووشەی پەنجەرە.
- باڵی مێش: باڵی مێش زۆر تەنکە، کە خوێنبەرەکان خوێنیان بۆ دەگوازێتەوە و یارمەتی سوڕی خوێن دەدات.
- دوو دەرکەوتنی دواوەی هەیە (لە پشت باڵەکانەوە) کە پێیان دەوترێت "پێنەکانی هاوسەنگی" کە یارمەتی دەدەن لە کاتی فڕیندا هاوسەنگی خۆی بپارێزێت. مێشەکان دەتوانن لە هەر شوێنێکەوە بفڕن بەبێ ئەوەی پێویستیان بە بازدان و ڕۆیشتن بێت.
- هەناسەدانی مێش: مێش لە ڕێگەی چەندین کون لە لێوارەکانی جەستەیەوە هەناسە دەدات.
