بولگاریا لە جەنگی جیهانی دووەم

پێشەکی

جەنگی جیهانی دووەم (1939-1945) یەکێک بوو لە گەورەترین ڕووداوەکانی مێژووی جیهان. زۆربەی وڵاتانی جیهان بە شێوەیەک لە شێوەکان تێیدا بەشداربوون. بولگاریاش یەکێک بوو لەو وڵاتانە کە ڕۆڵێکی گرنگی لە ڕووداوەکانی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەوروپادا هەبوو. لەم ڕاپۆرتەدا، باس لە ڕۆڵی بولگاریا لە جەنگی جیهانی دووەمدا دەکەین، لە سەرەتای جەنگەوە تا کۆتایی و کاریگەرییەکانی.

بولگاریا لە سەرەتای جەنگی جیهانی دووەمدا چ هەڵوێستێکی هەبوو

کاتێک جەنگی جیهانی دووەم لە ساڵی 1939دا دەستی پێکرد، بولگاریا هەوڵی دا بێلایەن بمێنێتەوە. حکومەتی بولگاریا بە سەرۆکایەتی پاشا بۆریس سێیەم نەیدەویست ڕاستەوخۆ بچێتە ناو جەنگەوە. ئەوان دەیانویست پەیوەندی باش لەگەڵ هەموو لایەنەکان بپارێزن. لەلایەکەوە، پەیوەندییان لەگەڵ ئەڵمانیا باش بوو چونکە ئەڵمانیا کڕیاری سەرەکی بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی بولگاریا بوو. لەلایەکی ترەوە، نەیاندەویست پەیوەندییان لەگەڵ بەریتانیا و فەرەنسا خراپ بێت.

چۆن بولگاریا بووە بەشێک لە هێزەکانی تەوەر

بەرەبەرە، بولگاریا زیاتر بەرەو لای هێزەکانی تەوەر کشا. لە 1ی مارسی 1941دا، بولگاریا پەیمانی سێ قۆڵی واژۆ کرد و بە فەرمی بووە هاوپەیمانی ئەڵمانیای نازی، ئیتالیا و ژاپۆن. هۆکاری ئەم بڕیارە چەند شتێک بوو:

- گوشاری زۆری ئەڵمانیا
- بەڵێنی ئەڵمانیا بۆ دانی ناوچە خاکییەکان بە بولگاریا کە داوای دەکردن
- ترسی بولگاریا لە هێرشی ئەڵمانیا ئەگەر هاوکارییان نەکردایە

بەڵام سەرەڕای ئەوەش، بولگاریا هەوڵی دەدا خۆی لە شەڕی ڕاستەوخۆ بەدوور بگرێت.

ڕۆڵی بولگاریا لە شەڕەکانی بەڵکان چی بوو

دوای ئەوەی بووە هاوپەیمانی هێزەکانی تەوەر، بولگاریا ڕۆڵێکی گرنگی لە شەڕەکانی بەڵکاندا هەبوو:

- ڕێگەی بە هێزەکانی ئەڵمانیا دا لە خاکەکەیەوە تێپەڕن بۆ هێرشکردنە سەر یۆنان و یوگۆسلاڤیا
- لە ساڵی 1941دا، بولگاریا بەشێک لە خاکی یۆنان و یوگۆسلاڤیای داگیرکرد
- ئەم ناوچانە ئەو شوێنانە بوون کە بولگاریا پێشتر داوای دەکردن

بەڵام ئەم داگیرکارییە کێشەی بۆ بولگاریا دروستکرد. خەڵکی ناوچە داگیرکراوەکان دژی بولگاریا وەستانەوە و بزووتنەوەی بەرگری دروستبوو. بولگاریا ناچار بوو بەردەوام لەگەڵ ئەم بەرەنگارییانەدا بجەنگێت.

لە ماوەی جەنگدا، چەند گۆڕانکارییەکی گرنگ لە ناوخۆی بولگاریادا ڕوویدا

- لە ساڵی 1943دا، پاشا بۆریس سێیەم مرد. ئەمە گۆڕانکارییەکی گەورە بوو چونکە بۆریس ڕۆڵێکی گرنگی لە سیاسەتی بولگاریادا هەبوو
- دوای بۆریس، کوڕە بچووکەکەی سیمیۆن دووەم بوو بە پاشا، بەڵام چونکە تەمەنی کەم بوو، ئەنجومەنێک وڵاتی بەڕێوە دەبرد
- بزووتنەوەی بەرگری و کۆمۆنیستەکان بەرەبەرە بەهێز دەبوون
- دۆخی ئابووری وڵات خراپ بوو و خەڵک ناڕازی بوون

ئەم گۆڕانکارییانە بوونە هۆی لاوازبوونی حکومەتی بولگاریا و ئامادەکردنی زەمینە بۆ گۆڕانکارییەکانی کۆتایی جەنگ.

چۆن بولگاریا لایەنی گۆڕی لە کۆتایی جەنگدا

لە کۆتایی جەنگدا، کاتێک دەرکەوت کە هێزەکانی تەوەر خەریکە دەدۆڕێن، بولگاریا هەوڵی دا خۆی لە هاوپەیمانێتی لەگەڵیان دەرباز بکات:

- لە 8ی سێپتەمبەری 1944دا، یەکێتی سۆڤیەت شەڕی دژی بولگاریا ڕاگەیاند
- لە 9ی سێپتەمبەردا، کودەتایەکی کۆمۆنیستی لە بولگاریا ڕوویدا
- حکومەتی نوێی کۆمۆنیستی شەڕی دژی ئەڵمانیا ڕاگەیاند
- بولگاریا بووە هاوپەیمانی هێزە هاوپەیمانەکان و بەشداری لە شەڕی دژی ئەڵمانیا کرد لە ڕۆژهەڵاتی ئەوروپادا

دوای جەنگ، گۆڕانکاری گەورە لە بولگاریادا ڕوویدا

- سیستەمی پاشایەتی کۆتایی پێهات و کۆماری خەڵکی بولگاریا دامەزرا
- حکومەتی کۆمۆنیستی دەسەڵاتی گرتە دەست
- بولگاریا بووە بەشێک لە بلۆکی ڕۆژهەڵات و کەوتە ژێر کاریگەری یەکێتی سۆڤیەت
- ناچار کرا واز لە زۆربەی ئەو ناوچانە بهێنێت کە لە ماوەی جەنگدا داگیری کردبوون

جەنگی جیهانی دووەم کاریگەری درێژخایەنی لەسەر بولگاریا هەبوو:

- لە ڕووی سیاسییەوە: بولگاریا بۆ نزیکەی 45 ساڵ لەژێر دەسەڵاتی کۆمۆنیستیدا مایەوە
- لە ڕووی ئابوورییەوە: سیستەمی ئابووری سۆشیالیستی جێگیر کرا
- لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە: گۆڕانکاری گەورە لە پێکهاتەی کۆمەڵگادا ڕوویدا
- لە ڕووی نێودەوڵەتییەوە: بولگاریا بۆ ماوەیەکی درێژ پەیوەندی نزیکی لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەت هەبوو

بە کورتی، جەنگی جیهانی دووەم سەرەتای قۆناغێکی نوێ بوو لە مێژووی بولگاریادا کە کاریگەرییەکانی تا ڕووخانی کۆمۆنیزم لە ساڵی 1989 بەردەوام بوو.