خولە پیزە قارەمانی یاخیبووی کورد

پێشەکی

خولە پیزە، کە ناوی تەواوی مەحمودی حەمەومینە رەش بوو، یەکێکە لە ناسراوترین و ئەفسانەییترین فیگەرە یاخیبووەکانی مێژووی کورد لە سەدەی بیستەمدا. ئەم راپۆرتە هەوڵ دەدات ژیان، خەبات و میراتی ئەم کەسایەتییە بەرجەستە بکات کە بۆ ماوەی حەوت ساڵ لە دژی دەسەڵاتی حکومەتی عێراق راپەڕی و بووە هێمای بەرەنگاری و دادپەروەری لە ناو خەڵکی ناوچەکەدا.

ژیانی سەرەتایی و پێشینە

خولە پیزە لە گوندی چەمیاڵە لە ناوچەی شارباژێڕ (ئێستا سەر بە ناحیەی زەلان) لە دایک بوو. ناوی تەواوی مەحمودی حەمەومینە رەش بوو، بەڵام بە ناوی دایکی پیرۆز (پیزە) ناسرا. خێزانەکەی هەژار و نەخوێندەوار بوون، وەک زۆربەی خێزانە کوردەکانی ئەو سەردەمە. خولە یەکێک بوو لە چوار کوڕ و کچێکی خێزانەکە.

دەستپێکی یاخیبوون

یاخیبوونی خولە پیزە لە ساڵی ١٩٤٢ دەستی پێکرد، کاتێک حکومەتی عێراق هەوڵی دا بۆ خزمەتی سەربازی ناچاری بکات. خولە رەتی کردەوە و کاتێک پۆلیس هاتن بۆ دەستگیرکردنی، بەرەنگارییان بووەوە. لەم رووداوەدا، خولە سەرۆکی پۆلیسی کوشت و ناچار بوو پەنا بۆ شاخ ببات. ئەمە سەرەتای حەوت ساڵ یاخیبوون و بەرەنگاری بوو لە دژی دەسەڵاتی حکومەتی عێراق.

دەستپێکی یاخیبوون

خولە پیزە لە ماوەی حەوت ساڵی یاخیبوونیدا (١٩٤٢-١٩٤٩) چەندین چالاکی و بەرەنگاری بوونەوەی ئەنجام دا لە ناوچەکانی شارباژێڕ پێنجوێن بانە هەڵەبجە و هەورامان ئەم چالاکییانە بریتی بوون لە شەڕ و پێکدادان لەگەڵ هێزەکانی حکومەت هێرش بۆ سەر بنکە و مەخفەرەکانی پۆلیس رێگری و هێرش بۆ سەر کاربەدەستانی حکومەت پەلامار دانی هێزەکانی جاش و "غیر نیزامی" چالاکی دژی هێزەکانی ئێران دابەشکردنی دەستکەوتەکان بەسەر هەژاراندا پاراستنی ناوچەکە لە زوڵم و زۆرداری و ئۆپەراسیۆنی رزگارکردنی گیراوان

یەکێک لە گرنگترین و سەختترین شەڕەکانی خولە پیزە لە شاخی بەردەبەکۆزی نزیک سوركێو بوو کە تێیدا تایەری برای بریندار بوو دوا شەڕی گەورەشی لە شاخی کەتوو بوو کە تێیدا کوژرا هەروەها خولە پیزە لە تۆڵەی کوشتنی تایەری برای حاکم عبدالباقی لە سەر پردی ناڵبارێز کوشت

خولە پیزە و گرووپە بچووکەکەی کە لە ١٠ بۆ ١٥ کەس پێک دەهات توانیبوویان ببنە سەرئێشەیەکی گەورە بۆ حکومەتی عێراق بە پێی هەندێک سەرچاوە لە ماوەی حەوت ساڵی چالاکیاندا نزیکەی ١٣٠ پۆلیس و کەسی بەکرێگیراوی حکومەت لەگەڵ چەندین دادوەر و کاربەدەستی حکومی کوژران

شێوازی شەڕی خولە پیزە زیاتر لە شێوەی گەریلایی بوو ئەو و هاوڕێکانی لە شاخ و دۆڵەکاندا خۆیان حەشار دەدا و لەناکاو هێرشیان دەکردە سەر هێزەکانی حکومەت هەروەها زانیاری وردیان لەسەر ناوچەکە هەبوو کە یارمەتی دەدان لە خۆحەشاردان و هەڵاتن لە دەست هێزەکانی حکومەت

سەرەڕای ئەوەی کە خولە پیزە خوێندەواری نەبوو و ستراتیژیەکی سیاسی روونی نەبوو بەڵام توانی بۆ ماوەی حەوت ساڵ بەرەنگاری هێزە زۆرەکانی حکومەت ببێتەوە ئەمەش نیشانەی لێهاتوویی و ئازایەتی ئەو و هاوڕێکانی بوو لە شەڕی چریکی و بەکارهێنانی تاکتیکی گونجاو بۆ بەرەنگاربوونەوەی هێزێکی گەورەتر و باشتر پڕچەککراو

زۆربەی ئەو پارە و کەلوپەلانەی لە رێگری و هێرشەکانیدا دەستی دەکەوتن بەسەر خەڵکی هەژاردا دابەش دەکرد هەروەها بەرگری لە خەڵکی ناوچەکە لە بەرامبەر ستەمی حکومەت و هێزە چەکدارەکانی دەکرد ئەمەش وای کردبوو کە خۆشەویستی و پشتیوانی خەڵکی ناوچەکە بەدەست بهێنێت

 پەیوەندی لەگەڵ خەڵک و دەسەڵات

سەرەڕای هەوڵەکانی حکومەت بۆ ناساندنی وەک "چەتە و دز"، خولە پیزە لە ناو خەڵکدا وەک پاڵەوانێک دەبینرا کە دژی ستەم و زۆرداری دەوەستایەوە. ئەو زۆربەی ئەو پارە و کەلوپەلانەی لە کاربەدەستانی حکومەت دەستی دەکەوتن بەسەر هەژاراندا دابەش دەکرد. ئەمەش بووە هۆی خۆشەویستی و پشتیوانی خەڵک بۆی.

لەگەڵ ئەوەشدا، خولە پیزە پەیوەندی لەگەڵ هەندێک کەسایەتی سیاسی کورد هەبوو، لەوانە شێخ لەتیفی کوڕی شێخ مەحمود و حەپسەخانی نەقیب، کە هەوڵیان دەدا یارمەتی بدەن و ناوبژیوانی بکەن لە نێوان ئەو و حکومەتدا.

کۆتایی ژیان و میرات

دواجار، خولە پیزە لە چیای کەتوو لە ناوچەی شارباژێڕ لە خەودا کوژرا. مردنی ئەو کۆتایی بە جوڵانەوەکەی هێنا، بەڵام ناو و یادی لە ناو خەڵکدا بە زیندوویی مایەوە.

بەراوردکردن لەگەڵ فیگەرە هاوشێوەکان

خولە پیزە زۆرجار لەگەڵ فیگەرە ئەفسانەییەکانی وەک رۆبن هوودی ئینگلیزی بەراورد دەکرێت. هەردووکیان وەک قارەمانی هەژاران و دژی دەسەڵاتی زۆردار دەبینران. بەڵام لە کاتێکدا رۆبن هوود فیگەرێکی ئەفسانەییە، خولە پیزە کەسایەتییەکی راستەقینەی مێژووییە.

کاریگەری و یادەوەری لە کۆمەڵگادا

تا ئەمڕۆش، خولە پیزە وەک هێمایەکی بەرەنگاری و دادپەروەری لە یادەوەری کۆمەڵگای کوردیدا ماوەتەوە. چیرۆکەکانی بوونەتە بەشێک لە فۆلکلۆر و کەلتووری زارەکی کورد. هەرچەندە هەندێک کەس هێشتا بە چاوی دز و تاڵانکەر سەیری دەکەن، بەڵام زۆربەی خەڵک وەک قارەمانێک دەیبینن کە لە دژی ستەم و زۆرداری وەستایەوە.

کۆتایی

خولە پیزە نموونەیەکی بەرجەستەی قارەمانی میللیە کە لە سەردەمێکی تاریک و پڕ لە ستەمدا هەڵکەوت. سەرەڕای نەبوونی خوێندەواری و ئایدۆلۆژیایەکی سیاسی روون، ئەو توانی ببێتە دەنگی ناڕەزایەتی خەڵک و هێمای بەرەنگاری لە دژی زۆرداری. میراتی ئەو تا ئەمڕۆش لە یادەوەری کۆمەڵگای کوردیدا زیندووە و وانەی ئازایەتی و دادپەروەری فێر دەکات.