ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
سۆسج یەکێکە لە خۆراکە باوەکانی جیهان کە لە زۆربەی کولتوورەکاندا بەشێوەیەک لە شێوەکان بەکاردێت. ئەم ڕاپۆرتە تیشک دەخاتە سەر مێژوو، پێکهاتە، و کاریگەرییە تەندروستییەکانی سۆسج، هەروەها ڕێنمایی پێشکەش دەکات سەبارەت بە بەکارهێنانی.
مێژووی سۆسج
سۆسج مێژوویەکی دێرینی هەیە کە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی کۆن. یەکەم بەڵگەی بەردەست بۆ دروستکردنی سۆسج دەگەڕێتەوە بۆ نزیکەی ٥٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا لە سۆمەر. لە یۆنانی کۆن و ڕۆمای کۆندا، سۆسج بەشێکی گرنگ بوو لە خۆراکی ڕۆژانە. لە سەدەکانی ناوەڕاستدا، دروستکردنی سۆسج پەرەی سەند و بووە پیشەسازییەک. لە سەدەی نۆزدەیەمدا، بە شۆڕشی پیشەسازی، بەرهەمهێنانی سۆسج گەیشتە ئاستێکی بەرچاو و بووە بەشێک لە خۆراکی گشتی لە زۆربەی وڵاتان.
پێکهاتە و دروستکردنی سۆسج
سۆسج بە گشتی لە گۆشتی هاڕراو (زۆرجار گۆشتی بەراز، مانگا، یان مریشک) پێکدێت کە لەگەڵ چەور، بەهارات، و خوێ تێکەڵ دەکرێت. ئەم تێکەڵەیە دەخرێتە ناو پێستی ڕیخۆڵەی ئاژەڵ یان پێستی دەستکرد. پرۆسەی دروستکردنی سۆسج بریتییە لە:
- هاڕینی گۆشت
- زیادکردنی چەوری، بەهارات، و خوێ
- تێکەڵکردن
- پڕکردنەوەی پێست
- پێگەیاندن (کوڵاندن، برژاندن، یان وشککردنەوە)
جۆرەکانی سۆسج
سۆسج جۆری زۆری هەیە کە لە وڵات بۆ وڵات و لە ناوچە بۆ ناوچە دەگۆڕێت. هەندێک لە جۆرە باوەکان بریتین لە:
- فرانکفۆرتەر: سۆسجێکی ئەڵمانییە کە لە گۆشتی بەراز دروست دەکرێت
- سالامی: سۆسجێکی ئیتاڵییە کە وشک دەکرێتەوە و دەتوانرێت بۆ ماوەیەکی درێژ هەڵبگیرێت
- چۆریزۆ: سۆسجێکی ئیسپانییە کە بە بەهاراتی تیژ ناسراوە
- بریتڤۆرست: سۆسجێکی ئەفریقای باشوورە کە لە گۆشتی مانگا دروست دەکرێت
- مەرگەز: سۆسجێکی باکووری ئەفریقایە کە بە بەکارهێنانی بەهاراتی تایبەت ناسراوە
زیانە تەندروستییەکانی سۆسج
لەگەڵ تامی خۆش و بەکارهێنانی بەرفراوانیدا، سۆسج چەندین زیانی تەندروستی هەیە:
بەرزبوونەوەی کۆلیسترۆڵ: بەهۆی ناوەڕۆکی بەرزی چەوری تێرکراو، سۆسج دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی کۆلیسترۆڵی خراپ (LDL) لە خوێندا.
نەخۆشییەکانی دڵ: بەکارهێنانی بەردەوامی سۆسج پەیوەندی هەیە بە زیادبوونی مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ، بەتایبەت نەخۆشی دڵی تاجی.
فشاری خوێنی بەرز: ناوەڕۆکی بەرزی خوێ لە سۆسجدا دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی فشاری خوێن، کە دەتوانێت ببێتە هۆی کێشەی جددی وەک جەڵتەی مێشک.
کێشەی هەرس: چەوری بەرز و پڕۆتینی هەرسکراوی ناو سۆسج دەتوانێت ببێتە هۆی ناڕەحەتی گەدە و ڕیخۆڵە.
زیادبوونی کێش و قەڵەوی: سۆسج سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندە لە کالۆری، کە بەکارهێنانی بەردەوامی دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی کێش.
مەترسی شێرپەنجە: لێکۆڵینەوەکان پەیوەندییان دۆزیوەتەوە لە نێوان بەکارهێنانی بەردەوامی گۆشتی پرۆسێسکراو وەک سۆسج، گۆشتی قتو و زیادبوونی مەترسی هەندێک جۆری شێرپەنجە، بەتایبەت شێرپەنجەی ڕیخۆڵە گەورە.
هەستیاری و ئەلێرجی: هەندێک کەس هەستیارییان هەیە بەرامبەر بە پێکهاتەکانی سۆسج، وەک سۆیا یان گەنم کە وەک پڕکەرەوە بەکاردێن.
ڕێنماییەکان بۆ بەکارهێنانی سۆسج
لەبەر زیانە تەندروستییەکانی، پێویستە بە وریاییەوە سۆسج بەکاربهێنرێت:
- سنووردارکردنی بەکارهێنان: پێشنیار دەکرێت کە بەکارهێنانی سۆسج و گۆشتی پرۆسێسکراوی تر سنووردار بکرێت بۆ یەک یان دوو جار لە هەفتەیەکدا.
- هەڵبژاردنی جۆری باشتر: هەوڵبدە ئەو جۆرە سۆسجانە هەڵبژێریت کە ڕێژەی چەوری و خوێیان کەمترە.
- ئامادەکردنی دروست: لە کاتی ئامادەکردنی سۆسجدا، هەوڵبدە شێوازی تەندروستتر بەکاربهێنیت وەک برژاندن لە جیاتی سوورکردنەوە.
- هاوسەنگی لە ژەمدا: کاتێک سۆسج دەخۆیت، هەوڵبدە لەگەڵ سەوزە و میوەی زۆر بیخۆیت بۆ هاوسەنگکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی.
- ئاگاداربوون لە بڕی خواردن: ئاگاداری قەبارەی پێوانەیی بە و زیادەڕۆیی مەکە لە خواردنی سۆسجدا.
دەرەنجام
سۆسج خۆراکێکی خۆش و بەناوبانگە کە بەشێکە لە کولتووری خۆراکی زۆربەی کۆمەڵگاکان. بەڵام، لەبەر کاریگەرییە نەرێنییەکانی لەسەر تەندروستی، پێویستە بە وریاییەوە بەکاربهێنرێت. خواردنی سۆسج بە بڕی کەم و هەڵبژاردنی جۆری باشتر دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ کەمکردنەوەی مەترسییەکانی. لە کۆتاییدا، بڕیاری خواردن یان نەخواردنی سۆسج دەگەڕێتەوە بۆ تاکەکەس، بەڵام گرنگە کە بە تەواوی ئاگادار بین لە کاریگەرییە ئەرێنی و نەرێنییەکانی و بە شێوەیەکی بەرپرسیارانە مامەڵەی لەگەڵدا بکەین. بەگشتی، پێشنیار دەکرێت کە بەکارهێنانی سۆسج سنووردار بکرێت و لە چوارچێوەی خۆراکێکی هاوسەنگ و تەندروستدا بەکاربهێنرێت.
