ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
جەنگی فیدڕاڵ لە بەڕازیل یەکێک بوو لە گرنگترین و کاریگەرترین ڕووداوەکانی مێژووی ئەو وڵاتە. ئەم جەنگە کە لە نێوان ساڵانی ١٨٩٣ و ١٨٩٥ ڕوویدا، بە یەکێک لە خوێناویترین و درێژترین ناکۆکییە ناوخۆییەکانی بەڕازیل دادەنرێت. ئەم جەنگە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر پێکهاتەی سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئابووری وڵاتەکە هەبوو و بووە هۆی گۆڕانکاری گەورە لە سیستەمی حوکمڕانی و پەیوەندییەکانی نێوان دەسەڵاتی ناوەندی و ویلایەتەکان.
هۆکارەکانی سەرهەڵدانی جەنگ
جەنگی فیدڕاڵ لە بەڕازیل بەرەنجامی چەندین هۆی ئاڵۆزی سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتی بوو. لە دوای ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی بەڕازیل لە ساڵی ١٨٨٩ و دامەزراندنی کۆماری یەکەم، وڵات کەوتە ناو قۆناغێکی نوێی سیاسی. بەڵام ئەم گۆڕانکارییە گەورەیە کێشە و ناکۆکی زۆری لەگەڵ خۆیدا هێنا. یەکێک لە گرنگترین هۆکارەکانی سەرهەڵدانی جەنگ، ناکۆکی نێوان لایەنگرانی سیستەمی فیدڕاڵی و ئەوانەی کە خوازیاری دەسەڵاتێکی ناوەندی بەهێز بوون.
هەروەها، هەبوونی جیاوازی قووڵی ئابووری و کۆمەڵایەتی لە نێوان ناوچە جیاوازەکانی بەڕازیل، بە تایبەتی لە نێوان باکوور و باشووری وڵات، بووە هۆی دروستبوونی ناڕەزایەتی و گرژی.
سەرەتای جەنگ و گەشەکردنی
جەنگی فیدڕاڵ لە بەڕازیل لە ٦ی ئەیلولی ١٨٩٣ دەستی پێکرد، کاتێک کە هێزە دەریاییەکانی بەڕازیل لە ڕیۆ دی جانێرۆ یاخی بوون دژی حکومەتی سەرۆک کۆمار فلۆریانۆ پێکسۆتۆ. ئەم یاخیبوونە سەرەتا وەک ناڕەزایەتییەک دژی سیاسەتەکانی حکومەت دەستی پێکرد، بەڵام بە خێرایی گەشەی کرد و بووە جەنگێکی تەواو. یاخیبووەکان خۆیان بە پارێزەری دیموکراسی و فیدڕاڵیزم ناساند و داوای گۆڕینی حکومەتیان کرد.
لە ماوەیەکی کورتدا، یاخیبوونەکە بڵاو بووەوە بۆ ویلایەتەکانی تری بەڕازیل، بە تایبەتی لە باشووری وڵات. ویلایەتی ڕیۆ گراندی دۆ سوڵ بووە یەکێک لە گرنگترین ناوەندەکانی بەرهەڵستی دژی حکومەتی ناوەندی. لەوێ، هێزێکی گەورە لە ژێر ناوی "فیدڕاڵیستەکان" پێکهات کە داوای سەربەخۆیی زیاتریان بۆ ویلایەتەکەیان دەکرد.
لایەنە سەرەکییەکانی جەنگ
لە جەنگی فیدڕاڵدا، دوو لایەنی سەرەکی بەشدار بوون:
یەکەم: حکومەتی ناوەندی بە سەرۆکایەتی فلۆریانۆ پێکسۆتۆ، کە بە "لێگالیستەکان" ناسرابوون. ئەم لایەنە لایەنگری دەسەڵاتێکی ناوەندی بەهێز بوون و هەوڵیان دەدا کۆنتڕۆڵی حکومەتی ناوەندی بەسەر هەموو وڵاتدا بسەپێنن.
دووەم: یاخیبووەکان یان "فیدڕاڵیستەکان"، کە داوای سیستەمێکی فیدڕاڵی ڕاستەقینەیان دەکرد و خوازیاری دەسەڵاتی زیاتر بوون بۆ ویلایەتەکان. ئەم گرووپە لە چەندین بەش پێکهاتبوو، لەوانە هێزە دەریاییە یاخیبووەکان و هێزەکانی ویلایەتی ڕیۆ گراندی دۆ سوڵ.
ڕووداوە گرنگەکانی جەنگ
جەنگی فیدڕاڵ لە بەڕازیل چەندین ڕووداوی گرنگی بەخۆوە بینی. یەکێک لە گرنگترین ڕووداوەکان، گەمارۆی دەریایی ڕیۆ دی جانێرۆ بوو لە لایەن کەشتییە یاخیبووەکانەوە. ئەم گەمارۆیە بۆ ماوەی چەند مانگێک درێژەی کێشا و بووە هۆی دروستبوونی قەیرانێکی گەورە لە پایتەختی وڵات.
لە باشووری بەڕازیل، شەڕ و پێکدادانی گەورە لە نێوان هێزەکانی حکومەت و فیدڕاڵیستەکان ڕوویدا. شاری لاپا لە ویلایەتی پارانا بووە شوێنی یەکێک لە خوێناویترین شەڕەکانی جەنگەکە. لەوێ، هێزەکانی حکومەت توانیان دوای گەمارۆیەکی درێژ، بەسەر فیدڕاڵیستەکاندا سەربکەون.
هەروەها، لە ویلایەتی ڕیۆ گراندی دۆ سوڵ، شەڕی قورس لە نێوان هێزەکانی حکومەت و فیدڕاڵیستەکان بەردەوام بوو. شاری باگێ بووە شوێنی چەندین پێکدادانی گەورە و گرنگ لە نێوان هەردوو لا.
کۆتایی جەنگ
جەنگی فیدڕاڵ لە بەڕازیل لە حوزەیرانی ١٨٩٥ کۆتایی هات، دوای نزیکەی دوو ساڵ لە شەڕ و پێکدادان. لە کۆتاییدا، حکومەتی ناوەندی توانی سەرکەوتن بەدەست بهێنێت و یاخیبوونەکە سەرکوت بکات. فاکتەری سەرەکی لە سەرکەوتنی حکومەت، توانای باشتری لە ڕووی سەربازی و ئابوورییەوە بوو.
لە کۆتایی جەنگەکەدا، زۆربەی سەرکردە یاخیبووەکان یان دەستگیر کران یان ناچار بوون هەڵبێن بۆ دەرەوەی وڵات. حکومەتی ناوەندی لێبوردنی گشتی ڕاگەیاند بۆ زۆربەی بەشداربووانی جەنگەکە، بەڵام هەندێک لە سەرکردە سەرەکییەکان سزا دران.
ئاکامەکانی جەنگ
جەنگی فیدڕاڵ لە بەڕازیل کاریگەری قووڵی لەسەر وڵات بەجێهێشت. یەکێک لە گرنگترین ئاکامەکانی جەنگ، بەهێزبوونی دەسەڵاتی ناوەندی و لاوازبوونی بزووتنەوە جیاخوازەکان بوو. حکومەتی ناوەندی توانی کۆنتڕۆڵی خۆی بەسەر هەموو بەشەکانی وڵاتدا بسەپێنێت و سیستەمی فیدڕاڵی بە شێوەیەک دابڕێژێتەوە کە زیاتر لە بەرژەوەندی خۆی بێت. هەروەها، جەنگەکە بووە هۆی گۆڕانکاری لە پەیوەندی نێوان دەسەڵاتی ناوەندی و ویلایەتەکان، کە لە ئاکامدا هاوسەنگییەکی نوێی سیاسی لە وڵات دروست کرد.
لە ڕووی ئابوورییەوە، جەنگەکە زیانی گەورەی بە وڵات گەیاند. وێرانکاری و تێچووی جەنگ کاریگەری نەرێنی لەسەر گەشەی ئابووری بەڕازیل هەبوو و بووە هۆی دروستبوونی قەرزێکی گەورە. هەروەها، جەنگەکە بووە هۆی گۆڕانکاری لە پێکهاتەی کۆمەڵایەتی وڵات، بە تایبەتی لەو ناوچانەی کە زۆرترین کاریگەرییان لێکەوتبوو.
