ناوهڕۆك
سەرەتای ژیان و بنەماڵە
دوایت دەیڤید ئایزنهاوەر لە ١٤ی تشرینی یەکەمی ساڵی ١٨٩٠ لە شاری دێنیسۆن، تەکساس لەدایک بوو. لە بنەماڵەیەکی ئاسایی و خاوەن بیروباوەڕی ئایینی مەسیحی گەورە بوو. دایکی، ئیدا ئێلیزابێت ستۆڤەر، و باوکی، دەیڤید جەیکۆب ئایزنهاوەر، گرنگییەکی زۆریان بە خوێندن و پەروەردەی منداڵەکانیان دەدا. ئایزنهاوەر یەکێک بوو لە حەوت کوڕی بنەماڵەکە، کە شەشیان گەیشتنە تەمەنی گەورەیی. لە تەمەنی منداڵیدا بنەماڵەکەی بۆ ئەبیلین لە کانساس گواستیانەوە، ئەم شارە دواتر وەک ماڵی سەرەکی ئایزنهاوەر ناسرا و کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کەسایەتی و بیرکردنەوەی هەبوو.
پێگەیشتنی سەربازی و پەروەردە
لە ساڵی ١٩١١ چووە ئەکادیمیای سەربازی وێست پۆینت، کە یەکێکە لە باشترین ئەکادیمیا سەربازییەکانی ئەمریکا. لەوێ سەرەڕای ئەوەی قوتابییەکی مامناوەند بوو، بەڵام لە وەرزش و ستراتیژی سەربازیدا بەهرەیەکی باشی هەبوو. بەتایبەت لە یاری فوتبۆڵی ئەمریکیدا دەرکەوت، بەڵام بەهۆی برینداربوونێکەوە نەیتوانی درێژە بە یاری بدات. لە ساڵی ١٩١٥ دەرچوو و دەستی بە کاری سەربازی کرد. لە سەرەتای کارەکەیدا لە چەندین شوێنی جیاوازی ئەمریکا خزمەتی کرد و بەرەبەرە پلەکانی سەربازی بڕی. لە ماوەی جەنگی جیهانی یەکەمدا، داوای کرد بنێردرێت بۆ بەرەکانی جەنگ، بەڵام لەبری ئەوە لە ناوخۆی ئەمریکا وەک ڕاهێنەری سەربازی نوێ کاری کرد.
ڕۆڵی لە جەنگی جیهانی دووەم
گەورەترین دەرکەوتنی ئایزنهاوەر لە جەنگی جیهانی دووەم بوو. لە ساڵی ١٩٤٢ بوو بە فەرماندەی هێزەکانی هاوپەیمانان لە ئەورووپا. لەم پۆستەدا، ئایزنهاوەر سەرکردایەتی گەورەترین هێرشی سەربازی مێژووی کرد کە هێرشی نۆرماندی بوو لە ساڵی ١٩٤٤. ئەم هێرشە، کە بە "ڕۆژی دی" ناسراوە، یەکێک بوو لە خاڵە وەرچەرخانەکانی جەنگ و سەرکەوتنی هاوپەیمانان. لێهاتوویی و توانای بەڕێوەبردنی ئایزنهاوەر لە یەکخستنی هێزە جیاوازەکانی هاوپەیمانان دەرکەوت. هەروەها توانی پەیوەندییەکی باش لەگەڵ سەرکردە گرنگەکانی وەک چەرچڵ و دیگۆل دروست بکات. دوای سەرکەوتن بەسەر نازییەکاندا، ئایزنهاوەر وەک پاڵەوانێکی نەتەوەیی گەڕایەوە ئەمریکا.
سەردەمی سەرۆکایەتی
دوای جەنگ، لە ساڵی ١٩٥٢ وەک کاندیدی حزبی کۆماری هەڵبژێردرا و بوو بە سەرۆکی ٣٤ەمی ئەمریکا. سەردەمی سەرۆکایەتی ئایزنهاوەر (١٩٥٣-١٩٦١) بە سەردەمی گەشەی ئابووری و سەقامگیری ناسراوە. لەم ماوەیەدا چەندین بەرنامەی گرنگی جێبەجێ کرد. یەکەمیان، دروستکردنی سیستەمی ڕێگای نێوان ویلایەتەکان بوو کە گۆڕانکارییەکی گەورەی لە پەیوەندی نێوان ناوچە جیاوازەکانی ئەمریکا دروست کرد. دووەم، پەرەپێدانی بەرنامەی ئاسمانی و ئەتۆمی بۆ مەبەستی ئاشتیانە. سێیەم، هەنگاوی گرنگی نا لە بەرەنگاربوونەوەی جیاکاری ڕەگەزی، بەتایبەت لە بواری پەروەردە و مافە مەدەنییەکان.
سیاسەتی دەرەوە
ئایزنهاوەر سیاسەتی "دژایەتی کۆمۆنیزم" پەیڕەو دەکرد، بەڵام هەوڵی دەدا لە جەنگی ڕاستەوخۆ دوور بکەوێتەوە. لە سەردەمی ئەودا جەنگی سارد لە لووتکەدا بوو، بەڵام توانی بە شێوەیەکی ژیرانە مامەڵە لەگەڵ کێشەکان بکات. سەردەمی ئەو شایەتی چەندین قەیرانی نێودەوڵەتی گرنگ بوو، وەک قەیرانی سوێز لە ١٩٥٦ و شۆڕشی هەنگاریا. هەروەها لە سەردەمی ئەودا ئەمریکا پێشکەوتنی گەورەی لە بواری تەکنەلۆجیا و زانستدا بەدەست هێنا.
ژیانی کەسی و میرات و کاریگەرییەکانی
لە ژیانی کەسیدا، ئایزنهاوەر لە ساڵی ١٩١٦ هاوسەرگیری لەگەڵ مەمی جێنێڤا دود کرد. پێکەوە کوڕێکیان هەبوو بە ناوی جۆن. مەمی ڕۆڵێکی گرنگی لە سەرکەوتنەکانی مێردەکەیدا هەبوو و وەک یەکێک لە خۆشەویستترین یەکەم خانمەکانی ئەمریکا ناسرا. ئایزنهاوەر حەزی لە وێنەکێشان و گۆڵف بوو و دوای خانەنشینی کاتێکی زۆری بۆ ئەم کارانە تەرخان کرد.
ئایزنهاوەر میراتێکی گەورەی بۆ ئەمریکا و جیهان بەجێهێشت. وەک سەرکردەیەکی سەربازی، ڕۆڵێکی گرنگی لە کۆتاییهێنان بە جەنگی جیهانی دووەم هەبوو. وەک سەرۆک، توانی ئەمریکا بەرەو سەردەمێکی نوێی گەشەپێدان و پێشکەوتن ببات. هەروەها ئاگاداری مەترسییەکانی کۆمپلێکسی سەربازی-پیشەسازی بوو و لە دوا وتاری سەرۆکایەتیدا هۆشداری لەم بارەیەوە دا. ئەم هۆشدارییە دواتر وەک یەکێک لە گرنگترین پەیامەکانی مێژووی سیاسی ئەمریکا ناسرا.
لە ٢٨ی ئازاری ١٩٦٩ لە نەخۆشخانەی والتەر ڕید لە واشنتن کۆچی دوایی کرد. لە مەراسیمێکی گەورەدا لە زێدەکەی لە ئەبیلین بە خاک سپێردرا. میراتەکەی لە ڕێگەی دامەزراوە و بنکە جۆراوجۆرەکان، وەک کتێبخانەی ئایزنهاوەر و مۆزەخانەکەی لە ئەبیلین، کانساس، بەردەوام دەمێنێت. ناوی لەسەر زۆر شوێن و دامەزراوە دانراوە و چەندین کتێب و فیلم و توێژینەوەی لەسەر نووسراوە.
ئایزنهاوەر نموونەی سەرکردەیەکی سەرکەوتوو بوو کە توانی لە هەردوو بواری سەربازی و سیاسیدا سەرکەوتن بەدەست بهێنێت. سەردەمی سەرۆکایەتی ئەو وەک سەردەمی ئارامی و گەشەی ئەمریکا ناسراوە، و کاریگەرییەکانی تا ئەمڕۆش بەردەوامن. لە مێژووی ئەمریکادا وەک یەکێک لە باشترین سەرۆکەکان و گەورەترین سەرکردە سەربازییەکان دەناسرێت.
سەرچاوەکان
20 بینین
