پێشەکی
لە مێژووی تەکنەلۆژیا و ململانێ سەربازییەکاندا، ساڵی ٢٠١٠ بە وەرچەرخانێکی مەزن دادەنرێت، کاتێک جیهان بە ئاشکرابوونی ڤایرۆسێکی کۆمپیوتەری بە ناوی "ستەکسنێت" تووشی شۆک بوو. ئەم کۆدە ئەلیکترۆنییە تەنها بەرنامەیەکی ئاسایی نەبوو بۆ دزینی زانیاری یان هاککردنی بانکەکان، بەڵکو یەکەمین چەکی دیجیتاڵیی بوو کە توانای هەبوو سنووری جیهانی خەیاڵی (Virtual) ببەزێنێت و زیانی فیزیایی و ماددی بە جیهانی واقیع بگەیەنێت. ئامانجی ئەم چەکە زۆر بە وردی دیاریکرابوو کە بریتی بوو لە تێکدان و پەکخستنی بەرنامەی ئەتۆمیی کۆماری ئیسلامیی ئێران، بەتایبەتی وێستگەی پیتاندنی یۆرانیۆم لە نەتەنز. ستەکسنێت نەک تەنها بووە هۆی دواخستنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران، بەڵکو دەرگایەکی ترسناکی بۆ جۆرێکی نوێ لە جەنگ کردەوە کە بە جەنگی سایبەری ناسراوە.
چیرۆکی ستەکسنێت
چیرۆکی ستەکسنێت دەگەڕێتەوە بۆ ناوەڕاستی دەیەی ٢٠٠٠، کاتێک نیگەرانییە نێودەوڵەتییەکان بەرامبەر بە هەوڵەکانی ئێران بۆ بەدەستهێنانی تەکنەلۆژیای ئەتۆمی گەیشتە لوتکە. دەزگا هەواڵگرییەکانی ڕۆژئاوا، بەتایبەت ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل، گەیشتنە ئەو بڕوایەی کە ئێران خەریکی پیتاندنی یۆرانیۆمە بە مەبەستی دروستکردنی چەکی ئەتۆمی. لەو قۆناغەدا بژاردەکان بۆ ڕێگریکردن لە ئێران زۆر مەترسیدار بوون؛ هێرشی سەربازیی ڕاستەوخۆ دەکرا ببێتە هۆی هەڵگیرسانی جەنگێکی هەرێمیی گەورە، بۆیە بیر لە ڕێگەچارەیەکی نهێنی و تەکنەلۆژی کرایەوە. بەپێی سەرچاوە متمانەپێکراوەکان و لێکۆڵینەوەی ڕۆژنامەنووسان، پرۆژەیەکی نهێنی هاوبەش لەژێر ناوی کۆدی "یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد" دەستی پێکرد، کە ئامانجی سەرەکی بریتی بوو لە بەکارهێنانی کۆدی کۆمپیوتەری بۆ لێدان لە ژێرخانی ئەتۆمیی ئێران بەبێ ئەوەی هیچ شوێنەوارێکی هێرشی سەربازی بەجێ بهێڵێت.
کاتێک پسپۆڕانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی دەستیان بە شیکردنەوەی کۆدەکانی ستەکسنێت کرد، تووشی سەرسوڕمان بوون لە ئاستی ئاڵۆزی و زیرەکیی ئەم ڤایرۆسە. ستەکسنێت ڤایرۆسێک نەبوو کە لەلایەن چەند هاکەرێکی ئاساییەوە نووسرابێت، بەڵکو ئەندازیارییەکی وردی تێدا بەکارهاتبوو کە ئاماژەی بە بوونی بودجەیەکی گەورە و تیمێکی دەوڵەتی دەکرد. یەکێک لە تایبەتمەندییە هەرە بەهێزەکانی ئەم ڤایرۆسە بەکارهێنانی چوار بۆشایی ئەمنی نەزانراو بوو لە سیستەمی ویندۆزدا کە پێیان دەوترێت "Zero-day exploits". دۆزینەوەی یەک بۆشایی لەم جۆرە لە بازاڕی ڕەشدا سەدان هەزار دۆلار دەهێنێت، بەڵام بەکارهێنانی چوار دانە بەیەکەوە لە یەک ڤایرۆسدا بێ پێشینە بوو. جگە لەمەش، ستەکسنێت بڕوانامەی دیجیتاڵیی دزراوی کۆمپانیا بەناوبانگەکانی وەک (Realtek)ی بەکاردەهێنا بۆ ئەوەی خۆی وەک بەرنامەیەکی یاسایی و بێ زیان نیشانی سیستەمەکان بدات و لەژێر چاودێری بەرنامەکانی دژە-ڤایرۆس دەربچێت.
دزەکردن بۆ ناو قەڵای نەتەنز
گەورەترین بەربەست لەبەردەم ئەنجامدەرانی ئەم هێرشە ئەوە بوو کە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران، بەتایبەت دامەزراوەی نەتەنز، بەشێوەی (Air-gapped) دیزاین کرابوون، واتە تۆڕی کۆمپیوتەرەکانیان بە هیچ شێوەیەک بە ئینتەرنێتەوە نەبەسترابووەوە تا لە هاککردن پارێزراو بن. بۆ تێپەڕاندنی ئەم بەربەستە، پێویست بوو پردی پەیوەندییەکی فیزیکی دروست بکرێت. گریمانە بەهێزەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە دەزگا هەواڵگرییەکان لە ڕێگەی فلاش میمۆرییەکەوە (USB) ڤایرۆسەکەیان گەیاندووەتە ناو دامەزراوەکە. ئەمەش لە ڕێگەی بەکارهێنانی هۆکاری مرۆییەوە ئەنجام دراوە، جا چ لە ڕێگەی سیخوڕێکەوە بێت کە لەناو دامەزراوەکە کاری کردووە، یان لە ڕێگەی فەرمانبەرێکی بێ ئاگاوە کە فلاشێکی تووشبووی بەکارهێنابێت. هەر کە فلاشەکە خرایە سەر یەکێک لە کۆمپیوتەرەکان، ستەکسنێت خۆی بڵاوکردەوە و دەستی بە گەڕان کرد بەدوای ئامانجە سەرەکییەکەیدا.
میکانیزمی هێرشکردن
جیاوازیی ستەکسنێت لەگەڵ هەموو ڤایرۆسەکانی پێش خۆی لەوەدا بوو کە ئامانجەکەی دزینی داتا نەبوو، بەڵکو تێکدانی ئامێرە پیشەسازییەکان بوو. ڤایرۆسەکە بەشێوەیەک بەرنامە بۆ داڕێژرابوو کە تەنها بەدوای جۆرێکی تایبەت لە سیستەمی کۆنترۆڵی پیشەسازی (SCADA) دا بگەڕێت کە لەلایەن کۆمپانیای (Siemens)ـەوە دروستکرابوون. کاتێک ڤایرۆسەکە دەگەیشتە ئەو کۆمپیوتەرانەی کە کۆنترۆڵی سانتریفیوجەکانی پیتاندنی یۆرانیۆمیان دەکرد، دەستی بە پلانە وێرانکەرەکەی دەکرد. سانتریفیوجەکان ئامێری زۆر هەستیارن و دەبێت بە خێراییەکی جێگیر بخولێنەوە بۆ ئەوەی غازی یۆرانیۆم جیا بکەنەوە. ستەکسنێت دەچووە ناو سیستەمی کۆنترۆڵەکە و فەرمانی بە ئامێرەکان دەدا کە بە خێراییەکی زۆر بەرز و مەترسیدار بخولێنەوە، پاشان لەناکاو خێراییەکەی زۆر کەم دەکردنەوە. ئەم بەرز و نزمکردنەی خێرایی دەبووە هۆی دروستبوونی لەرزینێکی بەهێز و تێکشکاندنی فیزیایی سانتریفیوجەکان لەناوەوە، بەبێ ئەوەی لە دەرەوە هیچ هۆکارێکی دیار هەبێت.
جەنگی دەروونی و دیجیتاڵی
لێرەدا زیرەکیی شەیتانیی ستەکسنێت دەردەکەوێت؛ لە هەمان کاتدا کە خەریکی تێکدانی ئامێرەکان بوو، ڤایرۆسەکە پەلامارێکی جۆری (Man-in-the-Middle)ی ئەنجام دەدا. ستەکسنێت پەیوەندی نێوان سانتریفیوجەکان و شاشەی چاودێریی ژووری کۆنترۆڵی دەپچڕاند و لە جیاتی ئەوەی داتای ڕاستەقینەی تێکچوونەکە نیشانی ئەندازیارە ئێرانییەکان بدات، تۆمارێکی کۆنی دۆخی ئاسایی ئامێرەکانی پەخش دەکردەوە. بەم شێوەیە، کاتێک سانتریفیوجەکان لە واقیعدا خەریک بوو دەەتەقینەوە و لەکار دەڪەوتن، ئەندازیارەکان لەسەر شاشەکانیان دەیانبیین کە هەموو شتێک ئاساییە و هیچ کێشەیەک نییە. ئەمەش وایکرد ئێرانییەکان تووشی شۆک و گومان ببن؛ ئەوان دەیانبیین ئامێرەکانیان تێکدەچێت بەڵام کۆمپیوتەرەکان دەڵێن کێشە نییە. ئەم دۆخە بووە هۆی ئەوەی کە زانا ئێرانییەکان گومان لە خۆیان و هاوکارەکانیان بکەن و پێیان وابێت کێشەکە لە کواڵێتی دروستکردنی ئامێرەکان یان سیخوڕی ناوخۆییە، نەک هێرشی دەرەکی.
دەرەنجام
ئەم هێرشە نهێنییە بۆ ماوەیەکی بەرچاو بەردەوام بوو تا ئەو کاتەی لە ساڵی ٢٠١٠ بەهۆی هەڵەیەکەوە لە کۆدەکەدا، ڤایرۆسەکە لە دەرەوەی نەتەنز بڵاوبووەوە و لەلایەن کۆمپانیاکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنییەوە ئاشکرا کرا. مەزندە دەکرێت کە ستەکسنێت بووبێتە هۆی تێکشکاندن و لەکارخستنی نزیکەی هەزار سانتریفیوج لە دامەزراوەی نەتەنز، کە دەکاتە نزیکەی یەک لەسەر پێنجی توانای ئەوکاتەی ئێران. ئەم زیانە بووە هۆی دواکەوتنی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران بۆ ماوەی چەند مانگێک و زیانێکی ماددی و مەعنەوی گەورەی لێکەوتەوە. جگە لە زیانە ماددییەکان، ستەکسنێت متمانەی بە سیستەمی پاراستنی ئێران لاواز کرد و بووە هۆی گۆڕانکاری لە ستاف و بەڕێوەبەرانی پرۆژەکەدا.
میراتی ستەکسنێت
لە کۆتاییدا، گرنگیی ستەکسنێت تەنها لەوەدا نییە کە گورزێکی لە ئێران وەشاند، بەڵکو لەوەدایە کە ڕێساکانی ململانێی جیهانیی گۆڕی. ئەم ڤایرۆسە بۆ جیهانی سەلماند کە دەکرێت تەنها بە بەکارهێنانی "کۆد و بەرنامە"، بەنداوەکان، وێستگەکانی کارەبا، و کارگە هەستیارەکان تێکبشکێنرێن بەبێ ئەوەی یەک گوللە بتەقێنرێت. دوای ستەکسنێت، زۆربەی وڵاتانی زلهێز بودجەی زەبەلاحیان تەرخان کرد بۆ دروستکردنی سوپای ئەلیکترۆنی، و ئێران خۆیشی بووە یەکێک لە وڵاتە چالاکەکان لەم بوارەدا وەک وەڵامدانەوەیەک بۆ ئەو وانەیەی وەریگرت. ئێستا ستەکسنێت لە مێژوودا وەک باوکی چەکە ئەلیکترۆنییەکان و سەرەتای سەردەمی جەنگی سێبەر دەناسرێتەوە.
سەرچاوەکان
8 بینین
