ناوه‌ڕۆك
گۆڕان - التغیر - Change
مەبەست لێی کۆتایی هێنانی وەستانە، گۆڕینی واقعێکی کلاسیکی بۆ واقعێکی تازە، هەڵبەتە گۆڕان سوننەتێکی گەردوونی خواییە، ئەوەی نەگۆڕە لەو گەردوونە گۆڕان و جوڵان خۆیتی، تێڕوانین و بۆچوونی جیاجیا گەلێ زۆرە لە بارەی ئامرازی گۆڕین، نەک لە نێوان تەیار مەدرەسەکان هەتا لە نێوان یەک مەدرەسە و تەیار و لایەنیش، کێشەکان دەکرێنە دوو بەشی سەرەکی: فاکتەرەکانی گۆڕان و شێوەی گۆڕان،
یەکەمیان هەڵدەگرین لە بەشی (بیری - فلسفی)، بۆچوونە سەرەکییەکان لەبارەی چۆنیەتی گۆڕان بریتین لە:
- مارکسیەکان
پێیان وایە گۆڕان بە گشتی لە سروشت و ژیان بەهۆی ناکۆکی ناوەکی دێت، لە نێو کۆمەڵگەش ئەو گۆڕانە گوزار دەبێ بەهۆی فاکتەری ئابووری کۆمەڵ لە ڕێی ناکۆکی چینایەتی - مادیەکانی فەڕەنسی و بەشێک لە نەتەوەگەری
پێیان وایە (بیئة) سەرچاوەیەکی گۆڕانە. - هیگل
سەلبیات سەرچاوەی گۆڕانە - بەشێک لە دەروون ناسان
هەست بە نوقستان کردن - مەدرەسەی فۆرید
جنس - نەتەوەگەریەکان
مل ملانێی نەتەوایەتی - توینبی
التحدي والإستجابة - فکری ئیسلام
پێی وایە لە کۆتایی مرۆڤ خۆی لەو گۆڕانە بەرپرسیارە چ بەرەو سەلبی یان بەرەو ئیجابی نەک فاکتەری دەرەکی و ئابووری و جنس و ...
(إن اللە لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفستهم)
زۆر ڕا و بۆچوونی تریش هەیە..
دووەمیش: لە بارەی وەڵامی ئەو پرسیارە ئاخۆ دەبێ گۆڕان سەربەخۆ بێت و پلە بە پلە یان بە تووند و تیژی لەناکاو بازدان، .. دابەشبوونێکی سەرانسەری هەیە .. هەر لە مارکسیەکانەوە خۆبەخۆ و مەدرەسەکانی تر تا دەگاتە ئیسلامیەکانیش خۆبەخۆ، مارکسیەکان لە فەلسەفە و سروشتدا کێشەیان کەمترە، بەڵام لە بارەی گۆڕانی کۆمەڵایەتی لێک جیابوونەتەوە بۆ سێ بەشی سەرەکی:
- ئەوانەی پێیان وابوو سەرمایەداری (کە وێستگەی ئێستای کۆمەڵگەیە) بە هێواشی و لەڕێی هەڵبژاردن و دیموکاسی و ئازادی ڕا و بۆچوون دەگۆڕی پێیان دەووتن (ئیسلاحییەکان کە بریتی بوون لە سۆشیال دیموکراسەکان لە دوایدا لە مارکسیەت بە تەواوی جیابوونەوە وەک مەدرەسەیەک، هەروا ئۆتۆ شیوعیەکانیش)، بۆیە ئیسلاحی لە مارکسییەتی روومەت بووە.
- ئەو بەشەی پێشیان وابووە سەرمایەداری تەنیا بە توند و تیژی و شۆڕش دەگۆڕێ ئەوا چەپە نێیەکا بووینە، بە ڕێکخراوە توندەکانی وەک (ألویة الحمراء، بارد ماینهۆڤ، عمل الالماني، جیش الثوری الیابانی، باکۆنییەکان ... - هەروەها لە ووڵاتی خۆشمان هەریەکە لە (کۆمەڵەی دیوی کوردستانی ئێرە و ئەودیو، pkk ...) تا ڕآددەیەک تەیاری ماوەی لە دەوڵەتی چین و ئەلبانیاش هەمان ڕایان هەبوو.
- بەشی سێیەم حزبی شیوعی و وڵاتانی سۆشیالیستی بووینە، هەردوو ڕێگایان پەیڕەو دەکرد، ئیتر ئەو کێشەیە تەواو بە دەقەکانی مارکس چآرەسەر نەدەبوو بە هۆیەوە هەر ژمارە و تەیار زیادی دەکرد، بەپیی دوا فەرهەنگی سۆڤیەتی زیاتر لە ٢٠٠ زاراوەی تۆمەت تۆمار کرابوو بۆ ناوەخۆ ...
لە نێو ڕابوونی ئیسلامیش ئەو کێشەیە هەیە: ئاخۆ گۆڕان و گێڕانەوە و پیادەکردنی شەریعەت بەکام شێوە دەبێت؟ بە نەرمی و بە هێوآشی و پلە بە پلەیی یان بە شۆڕش؟ یان بە هەردووکیان؟ واتە کۆمەڵگە بە چ ئامڕازێک دەگۆڕێت؟ سێ وەڵامیان هەیە و سێ بەشیشی لێ دروست بووە، بەو شێوەیە:
- تەیاری (برایان) پێیان وایە ئەو گۆڕانە تەنیا بە ئاشتی و گوتاری سیاسی و بەرنامەی ڕاستەڕێ کردنی چآکسازی و لە کۆتاییدا چاکردنی کۆمەڵ لە ڕێی تاک وەک هاوکیشە ئیسڵاحیەکەی نەدەوی (تغیر و اصلاح: من فرد -> مجتمع) کە لە سەرەتای سەدەی بیستەم ئەو گەشتەیان بەڕێوەیە تا ئێستە نموونەیەکی بە مورتاحی نییە.
- بەشی دووەم پێی وایە ئەو گۆڕآن و ئامانجە نایەتە دی تەنا بە جیهاد و تووند و تیژی شۆڕس نەبێ، لە کۆتاییدا لە چاکردنی کۆمەڵگە و دەسەڵات دەست پێ دەکا، واتە یەکەم جار دەسەڵات ئینجا چاکردن، وەک هاوکێشەی (مەودودی) گۆڕان: (من مجتمع -> فرد)، پێچەوانی هاوکێشەکەی (نەدەوی)یە.
هاوکێشەی (مەودودی) ئێستا زیاتر لە تەیاری (ئەلقاعیدە) خۆی دەنوێنێت و باڵە ئیسلامییە توندەکانی تری وەک (جەماعەی) جەزائر، میسر، کۆمەڵ (هجرە و تەکفیر)و ... دەگرێتەوە، هەریەکە بەڵگەی عەقڵی و نەقڵی خۆی هەیە و هەبووە، ئەو دۆخە تا ساڵانی (٨٠)ی سەدەی (٢٠) دوای تەقینەوەی شۆڕشی ئیسلامی ١٩٧٩ لە ئێران و ئەفغانستان ١٩٨٠ بەشی سێیەمیش سەری هەڵدا، (ڕاستتر بڵێین لەسەر دەستی بەشی سێیەم ڕابوونی ئیسلامی تەقیتەوە)، ئەویش کۆی هەردوو ئەزموونی پێشووە، هەردوو هاوكێشەیە (گۆڕین: فرد - مجتمع)، واتە بە هردوو ڕێگە گۆڕان دەبێت، هەم بە ڕێگەی شۆڕش و جیهاد و ڕاپەڕین، هەم لە ڕێگەی ئاشتی و ژیانی سیاسی و دیموکراسی .. بەپێی بارودۆخ و زەمان و زەمین و مەرجەکانی خوودی و بابەتی .... تا ئێستاش ئەو سێ بەشە لە ناو ڕابوونی ئیسلامی واقعی بزوتنەوە ئیسلامییەکان پێک دەهێنن، ئەو بەشەی دوای زیاتر حسابی بۆ دەکرێ و بە خێرایی نموونەی پێ دروست بووە و لە گەشەکردنە، پاساوەکانیان ڕەغ و ڕیشەیەکی عەقڵی و نەقڵی و مێژوویی و فەلسەفی و واقعی و هەتا (فطری) و سروشتیشی بەهێزترە، هەر لە گەردوونیش دەبینین گۆڕانەکان یەک لایەنی نییە تەنیا هێواش و پلە بە پلە هەم هەمووش توندوتیژ نییە، شان بە شانی یەک هەن، هەروەک گۆڕانە هێواشەکان، دائیمەکان باوەکانن لە هەمان کاتدا (شۆڕشی سروشتی، سۆپرنۆڤا، گەردەلول، لافاو، برکان، تاڤگەکان، ..) گۆڕانە توندەکان پێ دێنن، ڕەنگە ڕەوتی ڕووبارێک زۆر وێچووی مێژووی کۆمەڵ و میللەتان پیشان بدا، چۆن لەسەرخۆ دێت و دەڕوا لەناکو وەردەچەرخێ و دەبێتە تاڤگە، ئاواش مێژووی کۆمەڵ پڕیەتی لە وەرچەرخان و وەرگەڕان و شۆڕش شان بە شانی گۆڕانی هێواش، بۆیە هەردوو سەرچاوە بە جیاجیا و پێکەوەش سەرچآوەی ڕەسەرنی گۆڕانن هەم لە سروشت و هەم لە کۆمەڵیش و لە پۆلەکانی تری ژیانیش.
هەروەک لە ئەزموونی شیوعیەت و لە ئەزموونی برایان نموونەیەک نەبینرا لە خۆشی و هەق و دادگەری گۆڕانی بنەڕەتی لە دەسەڵات بکرێت، ئاواش هەم مێژوو و هەم واقیعیش زۆر بە دەگمەن نموونەی دەست ناکەوێ کە ناهەق ملی کەچ کردبێ بۆ هەق گۆڕابێت، زۆردار و نادادگەری گۆڕابێت بۆ دادگەری .. بەخۆشی و ئاشتیانە، لە کۆنەوەش (ئەرستۆ)ـش تێبینیەکی وردی بەجێ هێشتووە، دەڵێ (تەشریع) سەرچاوەیەکی گرنگی گۆڕانە، هەڵبەتە تەشریعیش واتە حکومەت، حکومەت نەبنێ ناتوانێ ئەو (شەریعەتە) پیادە بکات و کۆمەڵ بگۆڕێ، بۆیە هاوکێشەی (نەدەوی) بە نوقسانی دەمێنێتەوە لە کۆمەڵگەیەکی دابەش بووی نادادگەری، هەروەکو (ابن طق طقی)یش لە (الفخری في اداب السلطانیة) وت و وێژی لەسەر گەڵالەکەش ئەوەیە: وا باوو بوو گوایە (ئەگەر سیاسیەتی دەروونی تاک چاک بوو خێزانەکەشی چآ دەبێ، خێزانیش چا بوو دێیەکەش چا دەبێ، تا شار و ووڵاتەکەش بەو زنجیرەیە چآ دەبێت)، ئەو دەڵێ نەخێر، مادام دەزگاری حوکم چا نەکرێت نموونەی بەو هەموو دەروون پاکانە هێناوەتەوە کە لە ژێر حوکمێکی خراپ بووینە .. واتە (گۆڕان: لە بنکە -> سەروو) بە تەنها ئامانجەکە ناهێنێتە دی .. هەرچەندە گۆڕآنی پلە بە پلە و هێواشی ئەسڵە نەک گۆڕانی توند، هەرچەندە یاساشە بەڵام ناچاریشە، تا یەکەم مەودای تیا مابێت نابێت پەنا ببرێتە بەر دووەم.
ئەو ماددەیەش زیاتر بەندە بە دوو چەمکی تر (شۆڕش) و (ئیسلاح) لە هەر یەکەیان بە جیاجیا وەک چەمک باس دەکەین.
