ناوه‌ڕۆك
زێوەر
شاعیری پایە بەرز و نیشتیمان پەروەری کورد ناوی عەبدولڵایە کوڕی محەمدی مەلا ڕەسوولە، لە ساڵی (١٨٧٥ز) لە شاری سلێمانی چاوی بە جیهان هەڵهێناوە، حوجرە و مزگەوت کانگای بەهرەی خوێندنی بوو، جگە لە زمانی کوردی زمانی فارسی و تورکی و عەرەبی زانیوە و هۆنراوەی بە هەموویان هەیە،
ئەو كاریگەرییانەی بەسەریەوە دیارن
ئەو کاریگەریانەی بە سەر زێوەرەوە دیارن ئەمانەن:
١. زیوەر هەر لە تەمەنی دیمەنە ڕەنگاوڕەنگاکانی کوردستان کاریان کردۆتە سەر دڵ و دەروونی و هەستی ناسکیان جووڵاندووە.
٢. تام و بۆنی شیعرەکانی مەلەوی و نالی لە هەموو دەمارەکانیدا هاتووچۆیان کردووە و تەلی سۆزیان بزواندووە.
٣. دیوانی شاعیرە فارسەکانیش کاریان تێکردووە و هەستیان جولاندووە، وایان لێکردووە کە باوەش بە ئاسۆی شیعردا بکات.
٤. هەروەها ستەم و زۆرداری ڕۆژگار و چەوساندنەوەی نەتەوەی کورد ئەوەندەی تر دڵیان هێناوەتە کوڵان و بەرەو کۆشی شیعریان بردووە و ئیلهامی شیعریان بەتینتر کردووە.
وشەی (زێوەر)ـی هەڵبژاردووە و کردووییەتی بە نازناوی هۆنراوەی خۆی، لە ڕۆژی ١٠/١١/١٩٤٨ لە شاری سلێمانیدا لە تەمەنی (٧٣) ساڵیدا ماڵئاویی لەم جیهانە کردووە و لە گردی سەیوان نێژراوە. هۆنراوەکانی لە بارەی (دڵداری و خۆشەویستی، وەسفی سروشت، کۆمەڵایەتی، نیشتیمان پەروەری و نەتەوەیی، فێرکردن و هاندان بۆ خوێندن و پێشکەوتن، فەلسەفە) بوون، واتە لە ڕووی مەبەستەوە دەکرێن بەم جۆرانە.
زێوەر وەکو شاعیرەکانی تر لە سەرەتادا دەکەوێتە مەیدانی دڵداری و خۆشەویستییەوە، لەو بوارەدا ئەسپی خەیاڵی تاو داوە و پەپوولەی ئارەزووی لە ڕەنگینترین باغچە نیشتۆتەوە، بیری ورد و خەیاڵی ناسک و سۆزی بەتین لە هۆنراوەکانیدا دیارن، یەکێکە لە شاعیرەکانی ڕیزی پێشەوەی بابەتی هۆنراوەی دڵداری لە ئەدەبیاتی کلاسیزمی کوردیدا.
نموونەیەك لە شیعرەكانی
سەیر بکە چۆن وەسفی یارەکەی دەکات و دەڵێت:
تکانی ئابڕووی چەمەن بەڕووی ئابدارەوە
شکانی نرخی نەستەرەن بەزولفی مۆشکبارەوە
چمە لە مەی؟ لە نەی! لەچام ئەگەر بەلەنجە بێتە لام
بەڕووی تابدارەوە، بەچاوی پڕ خومارەوە
عەرەق نییە لەعالەما کە لابەرێ لەدڵ غەما
بەغەیری قەترە عارەقێ لەڕووت کە دێتە خوارەوە
نیشانی من، جەمالی تۆ، بەراتی من، ویساڵی تۆ
خەیاڵی من لەخاڵی تۆ، بەعیشوە لێم مەشارەوە
عەزیزەکەی حەبیبی من، نیگارەکەی تەبیبی من
با شەق بەرێ رەقیبی من، وەرە بەسەد ویقارەوە
فیدا خەد و قەدی تۆ، چەمەن بەفەوجی گوڵییەوە
بەبولبول و بەچڵیەوە، بەقومری و چنارەوە
شیعری جوانی سروشت
زێوەر باسی جوانی سروشتی کردووە کە بە دەستی کردگار نەخشاوە، سەیری ئەو دیمەنەی کردووە، کە لە بەهاردا هاتۆتە کایەوە، لەم بارەیەوە گوتوویەتی:
بنواڕە نەو بەھار و ھەوای تەڕاوەتی
نووسانی پێکەوە لەبی غونچەی حەلاوەتی
ھێنایە شەوق و زەمزەمە، تەیرانی سەر زەمین
سەرما بڕایەوە، ھەموو توندی و سەلابەتی
ھەورە تریشقە بۆتە سەقا ئاوڕشێن ئەکا
تا سەبزە زاری ئەرز موجەلابێ سەفوەتی
ئەم عەردە مردووە ھەموو ڕۆحی کرایە بەر
گۆڕاوە سەربەسەر ھەموو دونیا قیافەتی
بادی سەبا بەجیلوە قەدی گوڵبەنی لەران
گوڵ زاری کردەوە کە بکا شوکری نیعمەتی
كۆمەڵایەتی
لە بارەی کۆمەڵایەتییەوە بینویەتی شیرازەی یاسا لە یەک ترازاوە و هەر لایەک کە تۆ دەیگری و دەتەوێ بچیتە ناویانەوە، سەیر دەکەیت لەوانی تر خراپترن، هەمووی ئامانجێک هاتۆتە سەر پارە پەرستی و لە ویژدان دووەکەوتنەوە، لەم بارەیەوە وەکو شارەزایەک ئامۆژگاری خەڵک دەکات و دەڵێت:
یەک عەیبی خەڵک ئەبینی خۆت صاحێبی هەزاری
خەڵکت لەلا خەرارە خۆیشت و وەکو دەواری
زاهیر فەقیر و سالم، بەڕەنگ و بەرگی عالم
ئەمما لە ناو دەروونا مارێکی زەهرداری
چۆن پێت بڵێم موسڵمان یا فەردی نەوعی ئینسان
دووری لە خێر و ئیحسان مەستی مەی و قوماری
شیعری نیشتمانپەروەری
لە بارەی هەستی نیشتیمانپەروەری و نەتەوەییەوە، زێوەر بینیویەتی وا نەتەوەکی لە ژێر باری ستەمی زەمان و ناحەزی ڕۆژگار دەچەوسێندرێتەوە، دوورە لە هەموو ناز و نیعمەتێک، دوورە لە ژیانی خۆشی و ئازادی، بۆ ڕزگاربوون لەم جۆرە ژیانەم شاعیر داوای تێکۆشان و برایەتی و زانست و خوێندەواری کردووە، ئەمانەی بە بناغەی سەرکەوتن داناوە و گوتوویەتی:
وەتەنێ مە کوردستانە یادگاری ئەجدادمانە
بەهەشتی سەر ڕووی زەمین خاکی پاکی کوردستانە
با هەموومان وەک برابین، ڕەفیقی دین و دونیابین
با لەوەحشەت تەوەلابین، نۆبەتی عیلم و عیرفانە
کورد میللەتێکی ناسراوە، لە مەعاریف بە جێ ماوە
ڕۆژێ سەعی و تێکۆشە بۆ ئەو کەسەی کوردزمانە
کورد میللەتێکی قەدیمە، ساحێبی تەبعی سەلیمە
شاهیدی ئەم مودەعایە سەلاحەدینی سوڵتانە
وشەكاری لە زمانی كوردی
زێوەر دێتە سەر باسی وردەکاری و وشەکاری لە زمانی کوردیدا، بەڕاستی گۆی هونەری بردۆتەوە و ڕەوانبێژی زمانی کوردی دەخستووە، لە سەر شێوەی نالی ڕۆیشتووە و بگرە تاکت ترازووی لەگەڵ نالیدا ڕاست کردۆتەوە. وەکو گوتوویەتی:
با نەچێتە لای ڕەقیبان یار ئەنیسی خانەبێ
لازمە ئەو ئاسکە لەولا نەبێ، لەو لانە بێ
دیدە وەختێ تۆی لەلا حازر نەبێ وا حەز ئەکا
بۆ نەزەر لەعل و دوڕی یەکتانەبێ، یەکتانەبێ
عاریفی حەق بین چ باکی زینەت و ئارایشە
وای ئەوێ ناو شار و ناو دێ وانەبێ، دێوانەبێ
دۆستی و خزمی نەماوە بۆ ڕەفیقی خۆی فەلاح
حەز ئەکا بەو شەرتە گەر بێ گانەبێ، بێگانە بێ
هەر کەسێ بۆ تەرکی دلبەر دێ نەسیحەتمان ئەکا
ئەم دوعایەی لێ ئەکەم یاخوا نەبێ، یا خوا نەبێ
شەمعی ڕووتە بۆتە باعیس زێوەر ئێستا دائیما
گەر لە خاتریا کەمێ پەروانەبێ، پەروانەبێ
