ناوه‌ڕۆك
ناساندن
سەوەفان (بە ئینگلیزی: Osteoarthritis or OA، بە عەرەبی: الفصال العظمي) سەوەفان باوترین جۆری هەوکردنی جومگەیە. هەندێک کەس پێی دەڵێن نەخۆشی جومگەی شێواو یان هەوکردنی جومگەکان. زۆربەی کات لە دەست و ئەژنۆکاندا ڕوودەدات. لەگەڵ سەوەفان، کرکراگەی ناو جومگە دەست دەکات بە شکان و ئێسکی بنچینەیی دەست دەکات بە گۆڕانکاری. ئەم گۆڕانکارییانە بە شێوەیەکی گشتی بە هێواشی گەشە دەکەن و بە تێپەڕبوونی کات خراپتر دەبن. لەوانەیە ببێتە هۆی ئازار و ڕەقبوون و هەڵئاوسان. هەروەها لە هەندێک حاڵەتدا دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی کار و کەمئەندامی، هەندێک کەس بەهۆی سەوەفانەوە چیتر ناتوانن کار و ئەرکەکانی ڕۆژانەیان ئەنجام بدەن.
نیشانەکانی سەوەفان چین؟
- ئێش و ئازار
- ڕەقبوون
- کەمبوونەوەی مەودای جووڵە (یان نەرمبوون)
- هەڵئاوسان
چەند کەس تووشبووی سەوەفانن؟
ئەمریکا زیاتر لە سی دوو ملیۆن و نیو کەسی پێگەیشتووی هەیە کە تووشبووی ئەم جۆرەی هەوکردنی جومگەن.
هۆکاری سەوەفان چییە؟
سەوەفان بەهۆی برینداربوون، زیان یان تێکچوونی جومگەکانی نێوان ئێسکەکان دروست دەبێت.
مەترسییەکانی سەوەفان چین؟
برینداربوون یان بەکارهێنانی زۆر: وەک چەمانەوەی ئەژنۆ و فشاری دووبارە لەسەر جومگە، دەتوانێت زیان بە جومگەکە بگەیەنێت و مەترسی سەوەفان لەو جومگەیەدا زیاد بکات.
تەمەن: مەترسی تووشبوون بە سەوەفان لەگەڵ تەمەندا زیاد دەکات.
ڕەگەز: ژنان زیاتر لە پیاوان تووشی سەوەفان دەبن، بەتایبەتی دوای تەمەنی پەنجا ساڵی.
قەڵەوی: کێشی زیادە فشاری زیاتر دەخاتە سەر جومگەکان، بەتایبەتی جومگەکانی کێش هەڵگرتن وەک ئەژنۆ و ڕان. ئەم فشارە مەترسی تووشبوون بە سەوەفان لەو ناوچەیەدا زیاد دەکات. قەڵەوی لەوانەیە کاریگەری میتابۆلیزمی هەبێت کە مەترسی تووشبوون بە سەوەفان زیاد بکات.
بۆماوەیی: ئەو کەسانەی ئەندامی خێزانیان هەیە لەگەڵ سەوەفان ئەگەری تووشبوونیان زیاترە.
ڕەچەڵەک: بەشێک لە دانیشتوانی ئاسیا مەترسی تووشبوونیان بە سەوەفان کەمترە.
سەوەفان چۆن دەستنیشان دەکرێت؟
پزیشک دەستنیشانی سەوەفان دەکات لە ڕێگەی پێداچوونەوەی نیشانەکان، پشکنینی جەستەیی، تیشکی ئێکس، و پشکنینی تاقیگە.
پزیشکی ڕۆماتیزم، پزیشکێکە تایبەتمەندە بە نەخۆشی جومگە و نەخۆشییە پەیوەندیدارەکانی تر، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت ئەگەر هەر پرسیارێک هەبێت دەربارەی دەستنیشانکردنی نەخۆشی سەوەفان.
چۆن چارەسەری سەوەفان دەکرێت؟
هیچ چارەسەرێکی تایبەتی، تەواوەتی و یەکجارەکی نییە بۆ سەوەفان، بۆیە پزیشکەکان بە شێوەیەکی ئاسایی نیشانەکانی سەوەفان چارەسەر دەکەن بە تێکەڵەیەک لە چارەسەر، کە لەوانەیە ئەمانەی خوارەوە لەخۆ بگرێت:
- زیادبوونی چالاکی جەستەیی.
- چارەسەری جەستەیی لەگەڵ ڕاهێنانی بەهێزکردنی ماسولکەکان.
- دابەزاندنی کێش.
- دەرمانەکان، لەوانە دەرمانی کەمکردنەوەی ئازار و دەرمانی ڕەچەتەدار.
- ئامێری پشتگیری وەک دارشەق یان گۆچان.
- نەشتەرکاری (ئەگەر چارەسەرەکانی تر کاریگەر نەبوون).
جگە لەم چارەسەرانە، خەڵک دەتوانن متمانە بەدەست بهێنن لە بەڕێوەبردنی سەوەفان بە ستراتیژی بەڕێوەبردنی خۆیی. ئەم ستراتیژیانە یارمەتی کەمکردنەوەی ئازار و کەمئەندامبوون دەدەن بۆ ئەوەی ئەو کەسانەی نەخۆشی ئێسک و جومگەیان هەیە بتوانن بەردەوام بن لەو چالاکییانەی کە گرنگن بۆیان. ئەم پێنج ستراتیژە سادە و کاریگەرەی بەڕێوەبردنی جومگەکان دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ کۆنترۆڵکردنی نیشانەکان و کەمکردنەوە و ڕێگریکردن لە زیانەکانی.
چالاکی جەستەیی بۆ هەوکردنی جومگەکان
هەندێک کەس نیگەرانن لەوەی کە چالاکی جەستەیی هەوکردنی جومگەکانیان خراپتر دەکات، بەڵام چالاکی جەستەیی یارمەتیدەری جومگەکان لە ڕاستیدا دەتوانێت ئازاری جومگەکان و کار و جۆری ژیان باشتر بکات.
چۆن دەتوانم بەڕێوەبردنی سەوەفان بکەم و کوالیتی ژیانم باشتر بکەم؟
بەرنامەی هەوکردنی جومگەکانی CDC (ناوەندی کۆنترۆڵکردنی نەخۆشییەکان) پێنج ستراتیژی خۆبەڕێوەبردن پێشنیار دەکات بۆ بەڕێوەبردنی نەخۆشی جومگە و نیشانەکانی بەگشتی و لەناویاندا سەوەفان. ستراتیژییەکان بریتین لە:
فێربوونی خۆبەڕێوەبردن: بەشداری لە پۆلێکی پەروەردەی خۆبەڕێوەبردن کە یارمەتی ئەو کەسانە دەدات کە نەخۆشی جومگەیان هەیە لەگەڵ نەخۆشییە درێژخایەنەکانی دیکە، لەوانە سەوەفان، تێبگەن چۆن هەوکردنی جومگەکان کاریگەری لەسەر ژیانیان هەیە و متمانەیان بە کۆنترۆڵکردنی نیشانەکانیان زیاد دەکات و بە باشی دەژین. زیاتر فێربە دەربارەی پرۆگرامەکانی پەروەردەی خۆبەڕێوەبردن لە (CDC).
چالاکبوون لە ڕووی جەستەییەوە: پسپۆڕان پێشنیاری ئەوە دەکەن کە گەورەکان لە هەفتەیەکدا لانیکەم سەد و پەنجا خولەک بەشداری چالاکی جەستەیی مامناوەند بکەن. هەموو خولەکێکی چالاکی دەژمێردرێت و هەر چالاکییەک لە نەکردنی هیچ شتێک باشترە.
چالاکی مامناوەند و کاریگەری کەم پێشنیارکراو بریتیین لە پیاسەکردن، مەلەکردن، یان پاسکیل سواری. هەروەها چالاکی جەستەیی بەردەوام دەتوانێت مەترسی تووشبوون بە نەخۆشییە درێژخایەنەکانی تر کەم بکاتەوە وەک نەخۆشییەکانی دڵ و مێشک و شەکرە. زیاتر فێربە دەربارەی چالاکی جەستەیی بۆ هەوکردنی جومگەکان.
ڕۆشتن بۆ بەرنامەی چالاکی جەستەیی کاریگەر: بۆ ئەو کەسانەی کە نیگەرانن لەوەی کە چالاکی جەستەیی لەوانەیە سەوەفانەکەیان خراپتر بکات یان دڵنیا نین چۆن وەرزش بکەن بە سەلامەتی، بەشداریکردن لە بەرنامەکانی چالاکی جەستەیی دەتوانێت یارمەتی کەمکردنەوەی ئازار و کەمئەندامی پەیوەست بە جووڵەیان بدات. پۆلەکان لە پارکە ناوخۆییەکان و ناوەندەکانی کۆمەڵگا بەڕێوەدەچن، ئەم پۆلانە دەتوانن یارمەتی ئەو کەسانە بدەن کە هەست بە باشتربوون دەکەن. زیاتر فێربە دەربارەی بەرنامەی چالاکی جەستەیی پێشنیارکراوی CDC.
قسەکردن لەگەڵ دکتۆر: دەتوانیت ڕۆڵێکی چالاکی هەبێت لە کۆنترۆڵکردنی نەخۆشی جومگە، بە بەشداریکردن لە چاوپێکەوتنی بەردەوام لەگەڵ دابینکەری چاودێری تەندروستی و بەدواداچوونی پلانی چارەسەری پێشنیارکراو. ئەمە بەتایبەتی گرنگە ئەگەر نەخۆشی درێژخایەنی دیکەشت هەبێت، وەک شەکرە یان نەخۆشی دڵ.
دابەزاندنی کێش: بۆ ئەو کەسانەی کە کێشیان زیادە یان قەڵەون، دابەزاندنی کێش فشار لەسەر جومگەکان کەم دەکاتەوە، بەتایبەتی ئەو کەسانەی کە کێشیان هەیە وەک ئەژنۆ و ڕان. گەیشتن بە کێشێکی گونجاو یان هێشتنەوەی کێشێکی تەندروست دەتوانێت ئازار کەم بکاتەوە و کردارەکانی ڕۆژانە باشتر بکات و پێشکەوتنی سەوەفان خاو بکاتەوە.
پاراستنی جومگەکان: برینەکانی جومگەکان دەتوانن ببنە هۆی خراپتربوونی جومگەکان. ئەو چالاکییانە هەڵبژێرە کە ئاسانن لەسەر جومگەکان وەک پیاسەکردن، پاسکیل سواری و مەلەکردن. ئەم چالاکییانەی کاریگەری کەمیان هەیە و مەترسییەکی کەمیان هەیە بۆ برینداربوون و هەروەها فشارێکی زۆر ناخەنە سەر جومگەکان. زیاتر فێربە دەربارەی چۆنیەتی وەرزش کردن بە سەلامەتی لەگەڵ هەوکردنی جومگەکان.
