ناوه‌ڕۆك
ناساندن
چارەسەری کیمیایی بۆ نەخۆشانی شێرپەنجە (بە ئینگلیزی: Chemotherapy for Cancer Patients، بە عەرەبی: العلاج الكيميائي لمرضى السرطان) چارەسەری کیمیایی چارەسەرێکی باوی شێرپەنجەیە، بریتییە لە بەکارهێنانی دەرمان بۆ لەناوبردنی خانە شێرپەنجەییەکان و ڕێگریکردن لە گەشەکردنی شێرپەنجە. لەوانەیە لەگەڵ چارەسەرەکانی تری شێرپەنجەدا هاوشان بێت وەک چارەسەری تیشکدانەوە یان نەشتەرکاری. چارەسەری کیمیایی بە شێوەیەکی ئاسایی دەدرێت بە خوێنهێنەرەکان (لە ڕێگەی خوێنهێنەرەوەیە). هەرچەندە چارەسەرێکی کاریگەرە، بەڵام دەتوانێت کاریگەری لاوەکی هەبێت.
چارەسەری کیمیایی یەکێکە لەو ڕێگا چارەسەرییانەی کە تیایدا دەرمان دژی جۆرەکانی شێرپەنجە بەکاردەهێنرێت، ڕێگاکانی تری چارەسەری کە دەرمان بەکارەهێنن بریتین لە:
چارەسەری هۆرمۆنی: ئەو دەرمانانەی کە ڕێگری لە هەندێک جۆری شێرپەنجە دەکەن لە وەرگرتنی ئەو هۆڕمۆنانەی کە پێویستن بۆ گەشەکردنی خانە شێرپەنجەییەکان.
چارەسەری بەرگری: ئەو دەرمانانەی یارمەتی کۆئەندامی بەرگری دەدەن لە بەرەنگاربوونەوەی شێرپەنجە.
چارەسەری ئامانجکراو: ئەو دەرمانانەی کە شێوازی خانە شێرپەنجەییەکان و هەڵسوکەوت و دابەشبوونیان دەگۆڕن.
پسپۆڕێکی شێرپەنجە چاودێری پرۆسەی چارەسەرکردنەکە دەکات، ئەو دابینکەرانەی چاودێری تەندروستی تایبەتن بە ئەنجامدانی چارەسەری کیمیایی و دەرمانەکانی تری بەرەنگاربوونەوەی شێرپەنجە. چارەسەری کیمیایی لەوانەیە لەگەڵ نەشتەرکاری یان چارەسەری تیشکدانەوە بەکاربهێنرێت بۆ چارەسەرکردنی شێرپەنجە.
چارەسەری کیمیایی چۆن کار دەکات؟
خانە شێرپەنجەییەکان بەبێ کۆنترۆڵ گەشە دەکەن و دابەش دەبن. چارەسەری کیمیایی خانە شێرپەنجەییەکان لەناودەبات و ڕێگری دەکات لە زۆربوونیان. پزیشکی شێرپەنجە لەوانەیە چارەسەری کیمیایی بەکاربهێنێت بە ڕێگای جیاواز:
چارەسەری یارمەتیدەر: چارەسەری کیمیایی خانە شێرپەنجەییەکان لەناودەبات دوای نەشتەرکاری یان چارەسەری تیشکدانەوە.
چارەسەری یەکجارەکی: چارەسەری کیمیایی (کە لەوانەیە تیشکدانەوە و/یان نەشتەرکاریشی لەگەڵ بێت) شێرپەنجەکە لەناودەبات و ناگەڕێتەوە.
چارەسەری نوێ: چارەسەری کیمیایی پێش نەشتەرکاری یان چارەسەری تیشکدانەوە گرێ شێرپەنجەییەکە بچووک دەکاتەوە.
چارەسەری هێورکەرەوە: چارەسەری کیمیایی نیشانەکانی شێرپەنجە کەم دەکاتەوە بەڵام چارەسەری شێرپەنجە ناکات.
چارەسەری کیمیایی بۆ چی جۆرە شێرپەنجەیەک بەکاردێ؟
چارەسەری کیمیایی دەتوانێت چەندین جۆری شێرپەنجە چارەسەر بکات، لەوانە:
شێرپەنجەی سەرەتایی: ئەو شێرپەنجەیەی کە هێشتا لە بەشەکانی تری جەستەدا بڵاو نەبووەتەوە.
شێرپەنجەی بڵاوبووەوە: ئەو شێرپەنجەیەی کە لە بەشەکانی تری جەستەدا بڵاودەبێتەوە.
جۆری چارەسەری کیمیایی کە وەری دەگریت پشت دەبەستێت بە چەند هۆکارێک:
- شوێنی شێرپەنجە.
- قۆناغی شێرپەنجە، یان ئەوەی چەند پێشکەوتووە.
- دۆخی تەندروستی بە گشتی.
چۆن خۆم ئامادە بکەم بۆ چارەسەری کیمیایی؟
پزیشکی شێرپەنجە دڵنیات دەکاتەوە لە دۆخی تەندروستیت بە پێی پێویست بۆ ئەنجامدانی چارەسەری کیمیایی پاش ئەنجامدانی چەند پشکنینێکی شێرپەنجە. لەم کاتەدا دەتوانیت خۆت ئامادە بکەیت بۆ قۆناغەکانی چارەسەری کیمیایی. ئەم خاڵانە جێبەجێبکە:
هەموو شتێک فێربە دەربارەی چارەسەرەکەت: تا زیاتر دەربارەی چارەسەرەکەت بزانیت، باشتر ئامادە دەبیت بۆ خۆگونجاندن و ژیانکردن لەگەڵ چارەسەری کیمیایی. پرسیار لە پزیشک بکە دەربارەی ئەو دەرمانانەی لە چارەسەری کیمیاییدا وەریاندەگریت، لەوانە سوودەکانیان و کاریگەرییە لاوەکییە شیاوەکانیان. پرسیار دەربارەی سەرچاوە بەردەستەکان بکە (لەوانە سەرچاوە سەرهێڵەکان، ڕێکخراوەکان و گروپەکانی پشتگیری) کە دەتوانیت زۆرترین شت فێر بیت دەربارەی چارەسەرەکەت.
پلان بۆ کاریگەرییە لاوەکییەکان دابنێ: هەنگاو بنێ بۆ بەڕێوەبردنی کاریگەرییە لاوەکییە شیاوەکان پێش دەستپێکردنی چارەسەر. بۆ نموونە، ئەگەر بزانیت کە هەڵوەرینی قژ ئەگەری هەیە، دەتوانیت پلان بۆ دروستکردنی باڕۆکەیەک دابنێیت کە لەگەڵ ڕەنگی قژ و شێوازی قژت بگونجێت. یان سەرپۆش بکڕە لەگەڵ بەرهەمەکانی چاودێری پێست بۆ پێکهاتەیەکی نەرم ئەگەر بزانیت کە گۆڕانی پێست و هەستیاری بۆ تیشکی خۆر یەکێکە لە کاریگەرییە لاوەکییەکان. زۆر هەنگاوی تر هەیە کە دەتوانیت ئامادەیان بکەیت.
سەردانی پزیشکێکی ددان بکە: کاریگەرییە لاوەکییە باوەکانی چارەسەری کیمیایی بریتییە لە ئازاری دەم و گۆڕانکاری لە گۆچکەی تام کە وا لە خواردن دەکات کەمتر تامدار بێت. دڵنیابە لەوەی کە ددانەکانت تەندروستن و دەمت بێ هەوکردنە پێش ئەوەی دەست بە چارەسەر بکەیت.
کەمکردنەوەی فشاری دارایی: زۆربەی کۆمپانیاکانی بیمە چارەسەری کیمیایی دەکەن. هێشتا زانینی ئەوەی کە سەرچاوەت هەیە بۆ دابینکردنی چاودێری دەتوانێت بیرت ئاسوودە بکات بۆ ئەوەی بتوانیت تەرکیز بکەیتە سەر بەرەنگاربوونەوەی شێرپەنجە و هەستکردن بە باشتربوون. بزانە چ سەرچاوەیەک بەردەستە لە ڕێگەی بیمەکەتەوە پرسیار دەربارەی خزمەتگوزاریەکان بکە وەک بەرنامەی یارمەتی نەخۆش.
لە کاتی کارکردندا ڕێکخستن بکەن: لەوانەیە پێویست بە خشتەیەکی کاری گۆڕاو بێت لە کاتی چارەسەری کیمیایی. بە پشت بەستن بە کارەکەت، کارکردن لە دوورەوە یان وەرگرتنی کاتی پشوو لەوانەیە بژاردە بێت. لەوانەیە پێویست بکات لە ڕۆژانی چارەسەرکردندا پشوو وەربگریت. لە پزیشکەکەت بپرسە کە چۆن چارەسەرەکان کاریگەری دەبێت لەسەر توانای کارکردنت. لەگەڵ خاوەنکارەکەت ڕێک بکەوە لەسەر بنەمای ئەم زانیارییانە.
با ڕۆتینی چارەسەریت هەبێت: لە پزیشکەکەت بپرسە چ چارەسەرێک دەگرێتەوە، ژینگەکەت دەبێت چۆن بێت و چەند دەخایەنێت؟ ئەم زانیاریانە بەکاربێنە بۆ پلان دانانی خشتەی چارەسەرییەکەت. بۆ نموونە، ئەگەر چارەسەر ماوەیەکی زۆری خایاند، لەوانەیە پێویست بکات نانی نیوەڕۆت لەدەس بدەیت یان پلانت هەبێت بۆ ئەوەی خۆت کەیف خۆش بکەیت (لەگەڵ کتێبێک، مۆسیقا، هتد). زۆربەی خەڵک نزیکەی کاتژمێرێک پێش چارەسەرەکە نان دەخۆن بۆ ئەوەی ڕێگری لە کاریگەرییە لاوەکییەکانی وەک هەستکردن بە نەخۆشی بکەن.
لەکاتی چارەسەرکردندا چی ڕوودەدات؟
ئەزموونی تۆ پشت دەبەستێت بەوەی کە پزیشکەکەت چۆن چارەسەری کیمیاییت بەڕێوە دەبات. چارەسەری کیمیایی بە شێوەیەکی گشتی سیستماتیکە، واتە دەرمانی چارەسەری کیمیایی بە تەواوی جەستەدا دەڕوات. دەتوانیت چارەسەری کیمیایی سیستەماتیکی وەربگریت:
- لە ڕێگەی خوێنهێنەرەوە، زۆربەی خەڵکی لە ڕێگەی خوێنهێنەرەوە دەرمان وەردەگرن.
- لە ڕێگەی دەرزیەوە، یان لێدانەوە.
- لە ڕێگەی حەبێک یان شلەیەک کە بیخۆیتەوە.
- وەک کرێمێک کە لە پێستتی بدەیت.
هەندێک لە شێرپەنجەکان بە باشی وەڵامی چارەسەری کیمیایی سیستماتیک نادەنەوە. لە هەندێک حاڵەتدا، لەوانەیە پێویستت بە چارەسەری کیمیایی بێت کە بگەیەنرێت بۆ ناوچەیەکی دیاریکراوی جەستە. نموونەکان بریتین لە:
چارەسەری کیمیایی لە ناوەوەی خوێنبەرەکان: دەچێتە ناو خوێنبەرێکەوە کە خوێن بۆ لووەکە دابین دەکات.
چارەسەری کیمیایی بۆ بۆشاییەکانی جەستە: ڕاستەوخۆ دەچێتە ناو کونی جەستە، وەک میزڵدان یان سک. یەکێک لە شێوەکان بریتییە لە چارەسەری کیمیایی زۆر گەرمی ناو دەمار (HIPEC). چارەسەری کیمیایی گەرم دەخاتە ناو سک دوای نەشتەرکاری.
باوترین ڕێگا بۆ پێدانی چارەسەری کیمیایی لە ڕێگەی ناو خوێنهێنەرەوەیە، واتا لە ڕێگەی IV. چارەسەری کیمیایی دەتوانێت ڕاستەوخۆ بچێتە ناو خوێنهێنەرەوە لە ڕێگەی:
- ئەو خوێهێنەرەی بە شێوەیەکی ئاسایی لە دەستدایە.
- کاسێتەر، بۆرییەکی تەنک و نەرم دەبەسترێتەوە بە خوێنهێنەرێکەوە (زۆربەی کات لە سنگدا).
- دەروازە، دیسکێکی بچووک کە لە ژێر پێستدا دادەنرێت. کاسێتەرێک دەبەسترێتەوە بە دەروازەکە بۆ گەیاندنی چارەسەری کیمیایی. دانانی دەروازەیەکی بچووک پێویستی بە نەشتەرکاری هەیە.
- پەمپ، ئامێرێکە کە بەستراوەتەوە بە کاسێتەر یان دەروازەیەک کە کۆنترۆڵی بڕی ئەو دەرمانە کیمیاییانە دەکات کە وەریدەگریت.
کاسێتەرەکان و دەروازەکان یارمەتیدەرن ئەگەر پێویست بە چەندین خولی چارەسەری کیمیایی هەبێت. چونکە بەمە دووردەکەونەوە لە دەرزی لێدانی پێست. پزیشکی شێرپەنجە لەوانەیە کاسێتەر و دەروازەکان بەکاربهێنێت بۆ گەیاندنی دەرمانی تر. کە دەکرێت دژە بەکتریا یان دژە ڕشانەوە لەخۆ بگرێت (دەرمان بۆ ڕێگریکردنن لە هێڵنجدان و ڕشانەوە).
چارەسەری کیمیایی چەند دەخایەنێت؟
ماوەی چارەسەری کیمیایی پشت دەبەستێت بە جۆری ئەو چارەسەرەی کە وەری دەگریت. چارەسەری هەر شوێنێک دەکرێت لە چەند خولەکێک بۆ چەند کاتژمێرێک بخایەنێت. هەندێک کەس پێویستیان بە پێدانی بەردەوام هەیە، کە لەوانەیە چەند ڕۆژێک بخایەنێت. لەوانەیە لە نەخۆشخانە یان سەنتەری پێدانی دەرمان دەست پێبکات و لە ماڵەوە بەردەوام بێت.
زۆربەی خەڵک پێویستیان بە چەندین خولی چارەسەری کیمیایی هەیە. یەک خولی چارەسەری کیمیایی دەکرێت چارەسەر بۆ چەند ڕۆژێک یان هەفتەیەک لەخۆ بگرێت، بەدوای ماوەیەک بەبێ چارەسەری کیمیایی. ئەم ماوەیە ڕێگە بە جەستە دەکات ئەزموونی چاکبوونەوە بکات. دواتر، لەوانەیە خولێکی تری چارەسەری کیمیایی وەربگریت دوای هەمان شێوازی دەرچوون. دەتوانیت ڕۆژانە یان هەفتانە یان مانگانە چارەسەر وەربگریت.
چارەسەری کیمیایی لە کوێ وەردەگرم؟
چارەسەری کیمیایی بە شێوەیەکی ئاسایی نەشتەرکاری دەرەکییە، واتە دەتوانیت هەمان ڕۆژ بگەڕێیتەوە ماڵەوە. دەتوانیت چارەسەر وەربگریت:
- لە سەنتەری دەرمان پێدان.
- لە نوسینگەی پزیشکی.
- له نه خۆشخانەیەک.
- لە ماڵەوە (ئەگەر حەبێک یان جۆرێکی شلەی دەرمانی چارەسەری کیمیاییت هەبێت).
