ناوه‌ڕۆك
ناساندن
تێکەڵکردنی کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت (بە عەرەبی: دمج اشخاص ذوي احتياجات الخاصة مع المجتمع، بە ئینگلیزی: Integrating people with special needs into society) پەروەردەی تایبەت ئاماژەیە بۆ کۆمەڵێک خزمەتگوزاری کە دەتوانرێت بە شێوازی جیاواز و لە شوێنی جیاوازدا پێشکەش بکرێن. هیچ ڕێبازێکی “یەک قەبارە بۆ هەموان” واتا هەموان بە یەک ئاست فێرناکرێن. پەروەردەی تایبەت بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی خوێندکارانی خاوەن پێداویستی تایبەت دروستکراوە.
پەروەردەی تایبەت گرنگی بە یارمەتیدانی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت دەدات بۆ فێربوون. بەڵام بە واتای دانانی منداڵان لە پۆلێکی تایبەتدا نییە بە درێژایی ڕۆژ لە هەندێک لە کاتەکەدا لەگەل منداڵانی ئاسایی و لە پۆلی ئاسایی تێکەڵدەکرێن. لە ڕاستیدا یاسای فیدراڵی دەڵێت ئەو منداڵانەی کە خزمەتگوزاری پەروەردەی تایبەت وەردەگرن، پێویستە تا دەتوانن لە هەمان پۆلەکانی منداڵانی تردا فێربن.
خزمەتگوزاری و پشتگیرییەکان بۆ خوێندکارێک لەوانەیە زۆر جیاواز بن لە خزمەتەکانی خوێندکارێکی تر. هەموو شتێک لەسەر تاکەکەسی منداڵ و پێدانی ئەو سەرچاوانەیە کە پێویستیانە بۆ ئەوەی پێشکەوتن لە قوتابخانەدا بەدەست بهێنن.
بۆ نموونە ڕەنگە هەندێک لە خوێندکاران زۆربەی ڕۆژەکە لە پۆلێکی گشتیدا بەسەر ببەن. ڕەنگە هەندێکی تر تەنها یەک یان دوو کاتژمێر لە ژوورێکی سەرچاوەدا بەسەر ببەن و لەگەڵ پزیشکێکی پسپۆڕ مامۆستای پەروەردەی تایبەت ڕاهێنان بکەن. ڕەنگە هەندێکی تر پێویستیان بە خوێندن لە قوتابخانەیەکی جیاواز بێت کە تایبەتمەندە لە فێرکردنی منداڵانی خاوەن ئاستەنگی فێربوون.
ئەو منداڵانەی کە خوێندنی تایبەت دەیانگرێتەوە پرۆگرامی پەروەردەییان هەیە. پسپۆڕان لەگەڵ منداڵان کاردەکەن لەسەر خاڵە بەهێزەکان و هەروەها ئاستەنگەکان. خێزانەکان ئەندامی سەرەکین و ڕۆڵی سەرەکی دەبینین وەکو تیمێکن کە بڕیار دەدەن منداڵان چییان پێویستە بۆ ئەوەی لە قوتابخانەدا گەشە بکەن.
تێكەڵكردن چییە ؟
زاراوەی تێكەڵكردن لە ئەمریکا لەگەڵ دەرکەوتنی یاسای ئەمریکی ژمارە (٩٤_١٤٢) بۆ ساڵی ١٩٧٥ دەرکەوت، کە پێویستی دابینکردنی باشترین شێوازەکانی چاودێری پەروەردەیی و پیشەیی بۆ ئەو کەسانەی کە پێویستی تایبەتییان هەیە لەگەڵ هاوتەمەنە ئاساییەکانیاندا دیاری کردبوو.
پێناسەی تێكەڵكردن
بریتییە لە تێکەڵکردنی کۆمەڵایەتی و ئەکادیمی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت و منداڵانی ئاسایی لە پۆلە ئاساییەکاندا، تەنانەت بۆ ماوەیەکی دیاریکراو لە ڕۆژی خوێندندا و بە سادەترین واتا.
واتا تێکەڵکردنی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت لە قوتابخانە ئاساییەکان و لە پۆلە ئاساییەکاندا لەگەڵ هاوتەمەنە ئاساییەکانیان، لەگەڵ پێویستی بەدەستهێنانی خزمەتگوزاری پەروەردەیی تایبەت. زانای پەروەردەیی (هێگارتی) پێناسەی دەستەواژەی تێكەڵكردنی بە واتای پەروەردەکردنی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت لە قوتابخانە ئاساییەکان کردووە، بەجۆرێک کە ژینگەیەکی سروشتییان بۆ دابین دەکرێت کە منداڵانی ئاسایی لەخۆبگرێت، بەم شێوەیەش لە دابڕانیان لە کۆمەڵگا ڕزگاریان دەبێت.
سەبارەت بە (کاوفمان)، ئەو پێی وایە کە تێكەڵكردن یەکێکە لە ڕەوتە مۆدێرنەکان لە پەروەردەی تایبەتدا، هەروەها دانانی ئەو منداڵانەی کە لە ڕووی دەروونییەوە تا ڕادەیەکی کەم لە قوتابخانە سەرەتاییە ئاساییەکان دەگرێتەبەر، لە هەمان کاتدا ڕێوشوێن دەگیرێتەبەر بۆ دڵنیابوون لەوەی کە سوودمەند دەبن لەو پرۆگرامە پەروەردەییانەی لە خوێندنی تایبەتدا پێشکەش دەکرێن.
جۆرەكانی تێكەڵكردن
پۆلە تایبەتەکان لە قوتابخانە ئاساییەکان
ئەم جۆرە تێكەڵكردنە بریتییە لە دابینکردنی پۆلی تایبەت بۆ خوێندکارانی خاوەن پێداویستی تایبەت لەناو بینای قوتابخانە یان دامەزراوەی پەروەردەیی، کە ئەم گرووپە لەم پۆلانەدا لەگەڵ یەکتر کۆدەبنەوە و پەروەردەی گونجاویان بۆ وەردەگرن لەسەر دەستی مامۆستایەکی پسپۆڕی پەروەردەی تایبەت و ئەم پۆلانە پێیان دەوترێت پۆلەکانی سەرچاوە، لەگەڵ پێویستی ئەو خوێندکارانەی کە پێویستی تایبەتیان هەیە بۆ ماوەیەک بگوازرێنەوە بۆ پۆلە ئاساییەکان کە گونجاون لەگەڵ تەمەنیان یان ئاستی زیرەکییان بۆ وەرگرتنی بەشێک لە خوێندنی ئەکادیمی تێیدا، بە ئامانجی بەخشینی دەرفەتی کارلێککردنیان لەگەڵ هاوتەمەنەکانیان کە منداڵانی ئاسایین لە هەمان قوتابخانەدا.
تێكەڵكردنی ئەكادیمی
واتە ناونووسکردنی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت لەگەڵ هاوتەمەنەکانیان لە منداڵە ئاساییەکان لە یەک پۆلدا بە درێژایی ڕۆژی خوێندن، بە ئامانجی ڕەخساندنی دەرفەت بۆ منداڵانی ئاستەنگی فێربوون بۆ وەرگرتنی پرۆگرامی پەروەردەیی جۆراوجۆر بە هاوبەشی لەگەڵ هاوتەمەنە ئاساییەکانیان، قوتابخانە دەبێت هۆکاری جۆراوجۆر پێشکەش بکات کە یارمەتیدەرە لە سەرکەوتنی ئەم تێكەڵكردنە، کە نوێنەرایەتی دەکرێت لە وەرگرتنی خوێندکاری ئاسایی بۆ خوێندکارانی خاوەن پێداویستی تایبەت و بوونی مامۆستای پەروەردەی تایبەت لە تەنیشت مامۆستای پۆلی ئاسایی بە مەبەستی ئاسانکاری گەیاندنی زانیاری بۆ ئەو کەسانەی کە پێویستی تایبەتیان هەیە.
تێكەڵكردنی كۆمەڵایەتی
بە واتای تێکەڵکردنی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت لەگەڵ ئەندامانی تری ئاسایی کۆمەڵگا لە کۆمەڵگا و ئەو ژینگەییەی کە تێیدا دەژین، جگە لە تێکەڵکردنیان لە چالاکیی و بۆنە جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵگادا، بە ئامانجی دابینکردنی دەرفەتێک بۆ ئەو کەسانەی کە پێویستی تایبەتیان هەیە بۆ پراکتیزەکردنی ژیانی کۆمەڵایەتی خۆیان و کارلێکی دروست لەگەڵ دەوروبەریان.
ئەو مەرجانەی کە دەبێت لە کاتی پلاندانان بۆ تێكەڵكردن لەبەرچاو بگیرێن
- ئامادەکردنی منداڵی ئاسایی و ئامادەکردنی لەڕووی دەروونییەوە بۆ وەرگرتنی منداڵی خاوەن پێداویستی تایبەت و کارلێکی ئاسایی لەگەڵیاندا.
- چاکسازی ئەو کەسانەی کە پێویستی تایبەتیان هەیە لە ڕووی دەروونی و پەروەردەییەوە.
- چاکسازی مامۆستایانی پۆلی تایبەت و ڕاهێنانی باشیان بۆ کارکردن لەگەڵ هەموو حاڵەتە تایبەتەکان کە ڕەنگە قوتابخانە وەریبگرێت.
- هەڵبژاردنی وردی ئەو کەسانەی کە پێویستی تایبەتیان هەیە کە دەخرێنە ناو قوتابخانە ئاساییەکانەوە، دوای لێکۆڵینەوەیەکی گشتگیر لە توانا جیاوازەکانیان.
- ئامادەکردنی پۆلەکانی پەروەردەی تایبەت و پۆلی سەرچاوەکان بە هەموو پێداویستی و پێداویستیەکانیانەوە.
- ئامادەکردنی دایک و باوکی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت، و دابینکردنی هەموو پێداویستیەکانی پشتیوانی دەروونی و پەروەردەیی بۆ پشتگیریکردنی منداڵەکانیان و پشتگیریکردنیان لە کاتی پرۆسەی تێكەڵكردن.
- ئامادەکردنی ئامرازە جۆراوجۆرەکانی قوتابخانە بۆ پێشوازیکردن لە منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت، بەتایبەتی ئەوانەی فرە جوڵەیان هەیە.
ڕۆڵی مامۆستای پەروەردەی تایبەت لە تێکەڵکردنی کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت
مامۆستای پەروەردەی تایبەت کە پەیوەندی بە پرۆسەی تێکەڵکردنی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەتەوە هەیە بۆ ناو قوتابخانە دەبێت لە ڕووی پەروەردەییەوە بە باشی ئامادەبێت و بتوانێت لایەنەکانی هاوکاری پێشکەش بە مامۆستای ئاسایی بکات، ئەم ڕۆڵە لەم خاڵانەی خوارەوەدایە:
- پێشکەشکردنی هاوکاری بۆ مامۆستای ئاسایی بە دیاریکردنی ئاستی ئەدای ئێستای ئەو خوێندکارەی خاوەن پێداویستی تایبەتە، هەروەها سروشتی ئەو کێشە تەندروستی و هەڵسوکەوت و پەروەردەییانەی بەدەستیەوە دەناڵێنێت.
- یارمەتیدانی مامۆستای ئاسایی بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ قوتابیانی خاوەن پێداویستی تایبەت.
- هاوکاریکردنی مامۆستای ئاسایی بۆ تێگەیشتن لە تایبەتمەندی قوتابیانی خاوەن پێداویستی تایبەت، لەسەر بنەمای ڕەچاوکردنی جیاوازی تاکەکەسی و قۆناغەکانی گەشەکردن کە خوێندکار پێیدا تێدەپەڕێت.
- دانانی هەندێک ئامانج کە دەبێت بەدیبهێنرێت، درێژخایەن بێت یان کورتخایەن.
- دابینکردنی خوێندنی زیادە.
- ئامادەکردنی پلانی خوێندن و چاکسازی بۆ مامۆستای ئاسایی.
ئەو ڕۆڵەی کە مامۆستای ئاسایی دەتوانێت لە پۆلەکانی گشتگیری و قوتابخانەکاندا بیگێڕێت:
- دەستکاریکردنی ناوەڕۆکی مەنهەجەکە، تەنانەت بە شێوەیەکی سادەکراو یان سەرەتایی.
- گرنگیدان بە فێرکردنی کارامەیی سەرەتایی بۆ ئەو خوێندکارانەی کە پێویستی تایبەتیان هەیە کە لە پرۆگرامی ڕاهێنانی ئاساییدا نین.
- دابینکردنی ژینگەیەکی پۆل کە جیاواز بێت لە ژینگەی ئاسایی پۆل.
- گۆڕینی ستراتیژییەکانی وانەوتنەوە لەگەڵ خوێندکارانی خاوەن پێویستی تایبەت و گرنگیدان بە وانەوتنەوە تاکەکەسییەکان.
- گرنگیدان بە خاڵە لاوازەکانی خوێندکارانی خاوەن پێداویستی تایبەت و بەهێزکردنی لایەنە ئەرێنییەکان و خاڵە بەهێزەکانی خوێندکار.
- گرنگی نەدان بە کەموکوڕییەکانی خوێندکارانی خاوەن پێداویستی تایبەت.
- پەرەپێدانی هەڵوێستی ئەرێنی بەرامبەر بەو خوێندکارانەی کە پێویستی تایبەتیان هەیە.
- پێویستی هەماهەنگی کاریگەر لەگەڵ کارگێڕی قوتابخانە بۆ تێپەڕاندنی ئەو بەربەستانەی کە ڕێگری لە پێشکەوتنی خوێندکار دەکەن لە لایەنە جیاوازەکانی ئەکادیمی و کەسی و کۆمەڵایەتیدا.
- دامەزراندنی پەیوەندییەکی ئەرێنی و پەیوەندی بەردەوام لەگەڵ دایک و باوکی خوێندکارانی خاوەن پێداویستی تایبەت لە ژێر ڕۆشنایی ئەو پرۆگرامە پەروەردەییانەی کە بەڕوویاندا کراوەن.
ئەم سیستەمە لایەنی باش و خراپی خۆی هەیە
لایەنی باشی بریتییە لە:
- دەرفەت دەدات بە کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت بۆ بەدەستهێنانی ئەزموونی واقیعی جۆراوجۆر لەکاتی مامەڵەکردن لەگەڵ کێشە کۆمەڵایەتییەکان، لە کاتی کارلێککردنیان لەگەڵ هاوتەمەنە ئاساییەکانیان، پاشان چەمکی واقیعیتریان دەبێت سەبارەت بە خۆیان و سەبارەت بە ژیان و ئەو جیهانەی تێیدا دەژین، و پاشان پەروەردەیەکی کۆمەڵایەتی دروستیان بۆ ئامادە دەکرێت.
- منداڵانی ئاسایی وادەکات لە نزیکەوە چاودێری هاوتەمەنەکانیان بکەن کە پێویستیانە لە بارودۆخی پەروەردەیی و کۆمەڵایەتیدا، ئەمەش دەبێتە هۆی باشتربوونی تێڕوانینی منداڵە ئاساییەکان بەرامبەر بە هاوتەمەنەکانی خاوەن پێداویستی تایبەت و زیادکردنی قبوڵکردنیان بۆیان لە قوتابخانە و لە ژیانی کردەیی دوای ئەوە.
- ئەم شێوازە پەروەردەیە بەهای بەرزی مرۆیی بە منداڵی ئاسایی دەبەخشێت وەک: وەرگرتنی بەرپرسیارێتی، قبوڵکردنی ئەویتر، لێبوردەیی و پشتگوێخستنی ئەو دەرئەنجامانەی کە لەوانەیە بەهۆی ئەم خوێندکارە جیاوازانە لە پۆلدا بێتە ئاراوە، هەروەها هاوسۆزی بۆ ئەو کەسانەی کە توانایان نییە و یارمەتیدانیان بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان، ئەمەش مرۆڤێک دروست دەکات کە هۆشیار و بەرپرسیار و ئارەزووی کەسانی دیکەی کۆمەڵگا بێت.
- شێوازی تێکەڵبوون کار دەکات بۆ گەیشتن بە ئامانجی فەلسەفەی پەروەردەی تایبەت بۆ کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت، کە بریتیە لە هێنانەوەیان بۆ ناو کۆمەڵگە، نەک دابڕانیان لێی، هەروەها دانانی خوێندکارانی خاوەن پێداویستی تایبەت لەگەڵ هاوتەمەنە ئاساییەکانیان لە قوتابخانە ئاساییەکاندا، وایان لێدەکات هەست بکەن کە لە ژینگەی سروشتی خۆیاندا دەژین.
- شێوازی تێكەڵكردن ڕەنگە لەگەڵ بارودۆخی زۆرێک لە کۆمەڵگا گەشەسەندووەکاندا بگونجێت کە تواناکانیان توانای ئامادەکردنی دامەزراوە و قوتابخانە تایبەتەکانیان نییە بۆ ئەوەی هەموو خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان لەخۆبگرن.
سەرەڕای چەندین لایەنی باشی جێبەجێکردنی تێكڵكردن لە قوتابخانەکاندا، ڕەنگە هەندێک لایەنی خراپی هەبن کە دەبێت پێش ئەوەی ئەم شێوازە بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە لە قوتابخانەکاندا لەبەرچاو بکرێن، ئەوانیش:
- زیادکردنی نامۆبوونی کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت، کە ڕەنگە نەمانی متمانەیان بەخۆیان و هەستی بێزارییان بەرز بکاتەوە بەهۆی نەبوونی توانای تەواویان بۆ پەیڕەوکردنی وانەکان لەگەڵ تەواوی خوێندکارە ئاساییەکانی ناو پۆل.
- بێهیواکردنی توانای خوێندکاری ئاسایی، لەڕێگەی کەمبوونەوەی کێبڕکێی نێوان قوتابیان و خاوبوونەوەی توانای خوێندکاری ئاسایی بۆ ڕێککەوتن لەگەڵ هاوپۆلەکەی کە پێویستی بە گرنگیدانی تایبەت هەیە.
- ئەم شێوازە ڕەنگە وا لە منداڵە ئاساییەکان بکات گاڵتە بە هاوتەمەنەکانیان بکەن کە خاوەن پێداویستی تایبەتن، ئەمەش دەبێتە هۆی ئازاری دەروونی بە ئازار بۆ منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت، بەتایبەتی ئەگەر کۆمەڵگا خووی بە قبوڵکردنی ئەویترەوە نەگرتبێت و بەو هۆیەوە دایک و باوک ڕاهاتوون بە پەروەردەکردنی منداڵەکانیان لەسەر پێویستی ئەم و چۆنیەتی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵیدا، کە بەداخەوە ڕوودەدات بە شێوەیەکی زۆر لە کۆمەڵگاکانماندا.
تایبەتمەندییەکانی تێكەڵكردن
- بەشدارە لە پەرەپێدانی تواناکانی خوێندکارانی خاوەن پێداویستی تایبەت.
- یارمەتی تێکەڵکردنی خوێندکارانی خاوەن پێداویستی تایبەت دەدات لە کۆمەڵگەی ئەکادیمیدا.
- جیانەکردنەوەی خوێندکارانی خاوەن پێداویستی تایبەت لە خوێندکاری ئاسایی.
- وەبەرهێنانی وزەی مامۆستایان لە بەدەستهێنانی سوودی پەروەردەیی بۆ خوێندکاران، لە هەموو قۆناغێکی خوێندندا.
- گونجاو بوون بۆ هەموو ئەو خوێندکارانەی کە پێویستی تایبەتیان هەیە، هەرچەندە ئەو حاڵەتە قورس بێت کە بەدەستیەوە دەناڵێنن.
- تواناکانی خوێندکارانی خاوەن پێداویستی تایبەت لەبەرچاو بگرن، و پەرە بە خولیاکانیان بدەن.
ئامانجی تێكەڵكردن
- پێشخستنی ئەو بیرۆکەیەی کە هەموو منداڵان بەبێ گوێدانە تەندروستی یان باری دەروونی مافی خوێندنیان هەیە.
- یارمەتیدانی دایک و باوک بۆ تێگەیشتن لە سروشتی منداڵەكەیان کە بەدەست حاڵەتێکی تایبەتەوە دەناڵێنێت، هەروەها ڕوونکردنەوەی ئەو ڕێگایانەی کە یارمەتیدەرن لە پەروەردەکردنیدا.
- هاوکاری نێوان مامۆستایان و کارگێڕی قوتابخانەکان، و بەرزکردنەوەی ئامێرەکانی وانەوتنەوە لە قوتابخانە ئاساییەکان، بە مەبەستی ئامادەکاری بۆ وەرگرتنی هەر خوێندکارێک کە حاڵەتێکی تایبەتی هەبێت.
- پشت بەستن بە ستراتیژی پەروەردەیی کە بەشدارە لە ژینگەیەکدا کە بە کارلێکی نێوان خوێندکاران و مامۆستایان تایبەتمەندە.
