ناوه‌ڕۆك
ناساندن
مێشک شۆردنەوە، مێشک شۆردن، شۆردنی مێشک، مێشک شتنەوە، کۆنتڕۆڵکردنی مێشک، کۆنتڕۆڵکردنی دەروون، کۆنتڕۆڵکردنی بیرکردنەوە یان پەروەردەکردنەوەی زۆرەملێ (بە ئینگلیزی: Brainwashing، Mind control، Thought control یان Thought reform، بە عەرەبی: غسيل الدماغ) ئەو چەمکەیە کە دەتوانرێت مێشکی مرۆڤ بە هەندێک تەکنیکی دەروونی بگۆڕدرێت یان کۆنترۆڵ بکرێت. شۆردنەوەی مێشک توانای بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە یان سەربەخۆیانەی ژێردەستەکان کەمدەکاتەوە، ڕێگە بە هێنانە ناوەوەی بیرکردنەوە و بیرۆکەی نوێ دەداتە ناو مێشکیانەوە، هەروەها دەبێتە هۆی گۆڕینی هەڵوێست و بەها و بیروباوەڕەکانیان.
ڕوونکردنەوەی شۆردنەوەی مێشک
شۆردنەوەی مێشک زاراوەیەکە بۆ باسکردنی پرۆسەی دەستکاریکردن یان کۆنترۆڵکردنی بیرکردنەوە و بیروباوەڕ و ڕەفتارەکانی تاکێک لە ڕێگەی تەکنیکە دەروونییە جۆراوجۆرەکانەوە. زۆرجار بە ئامانجی گۆڕینی هەڵوێست و بەها و دڵسۆزییەکانیەتی، بۆ نموونە گرووپێک یان کۆمەڵەیەک دەیانەوێت کەسانێک لەسەر ڕێباز و بیروباوەڕی خۆیان یان ئەو بیروباوەڕەی دەیانەوێت پەروەردە بکەنەوە.
شۆردنەوەی مێشک کە بە ڕازیکردنی زۆرەملێ یان چاکسازی بیرکردنەوەش ناسراوە، پرۆسەی دەستکاریکردنی مەبەستدارە لە بیرکردنەوە و بیروباوەڕ و ڕەفتارەکانی تاک بۆ ئەوەی لەگەڵ ئایدۆلۆجیایەکی دیاریکراودا بگونجێت. تەکنیکەکانی دەستکاریکردنی دەروونی چڕ لەخۆدەگرێت بە ئامانجی بەدەستهێنانی کۆنترۆڵی بیرکردنەوە و کردارەکانی کەسەکە. ئەمەش دەتوانێت تاکتیکەکانی وەکوو گۆشەگیری، کۆنترۆڵکردنی زانیاری، دەستکاریکردنی سۆزداری و پەروەردەکردن لەخۆبگرێت. ئامانجی کۆتایی مێشک شۆردن بریتییە لە داڕشتنەوەی بیرکردنەوەی تاک، وایان لێبکات پابەند و گوێڕایەڵی ویست یان ئایدۆلۆجیای دەستکاریکەر بن. بەڵام گرنگە ئاماژە بەوە بکرێت کە شۆردنی مێشک بە شێوەیەکی بەرفراوان بە نائەخلاقی، پێشێلکردنی سەربەخۆیی، مافی مرۆڤ و ئازادی کەسی دادەنرێت.
تەکنیکەکانی شۆردنەوەی مێشک
تەکنیکەکانی مێشک شۆردن دەتوانرێت لەلایەن تاک، گرووپ یان ڕێکخراوەکانەوە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ئەوانی تر بەکاربهێنرێت، ئاماژەیە بۆ پرۆسەی دەستکاریکردنی بیرکردنەوە و بیروباوەڕ و ڕەفتارەکانی تاکێک بۆ ئەوەی لەگەڵ ئایدۆلۆجیا یان کارنامەیەکی دیاریکراودا بگونجێت. پرۆسەکە بەزۆری بریتییە لە دابڕانی تاک لە کاریگەرییە دەرەکییەکان و خستنە ژێر فشار و دەستکاریکردنی دەروونی توند و درێژخایەن. هەندێک لە تەکنیکەکانی شۆردنەوەی مێشک بریتین لە:
دەستکاریکردنی چڕ: بە شێوەیەکی گشتی بەکارهێنانی تەکنیکەکانی دەستکاریکردنی دەروونی بۆ بەدەستهێنانی کۆنتڕۆڵکردنی بیرکردنەوە و ڕەفتارەکانی تاکە، ئەمەش دەکرێت لە ڕێگەی گۆشەگیری، کۆنتڕۆڵی زانیاری، دەستکاریکردنی سۆزداری و پەروەردەکردنەوە بێت.
دووبارەکردنەوە: دووبارەبوونەوە و بەرکەوتنی بەردەوام بە هەندێک پەیام، بیرۆکە، یان ڕەفتار بە ئامانجی بەهێزکردنی ئەو بیروباوەڕەی کە مەبەستیانە، بە تێپەڕبوونی کات ئەم دووبارەبوونەوەیە دەتوانێت کاریگەری لەسەر بیرکردنەوە و بیروباوەڕی کەسەکە هەبێت.
ترس و تۆقاندن: دروستکردنی کەشێک لە ترس و تۆقاندن و زۆرەملێ کە دەتوانێت تاکەکان زیاتر بۆ شۆردنەوەی مێشک ئامادە بکات. ئەمەش دەکرێت لە ڕێگەی هەڕەشە، ئازاردانی دەروونی و ئازاردانی جەستەیی یان هەستکردن بە ناپارێزراوی بێت.
کۆنتڕۆڵکردنی زانیاری: دەستکاریکەرەکان کۆنتڕۆڵی ئەو زانیارییانە دەکەن کە تاکەکە پێویستیە وەری بگرێت، زۆرجار جێگرەوەی زانیارییەکان بۆچوونە جیاوازەکان یان ڕوانگەی مەبەستە کە ئایا دەیانەوێت بۆ چی مەبەستێک شۆردنەوەی مێشکی بۆ ئەنجام بدەن. هەروەها سنووردارکردنی دەستڕاگەیشتن بە زانیاری بە زانیاری پێچەوانە، دەستکاریکەران دەتوانن تێڕوانینی تاک و تێگەیشتن لە ڕاستییەکان بگۆڕن و ڕێگری لە بیرکردنەوەی ڕەخنەیی بکەن.
وابەستەیی و کاریگەری کۆمەڵایەتی: چاندنی هەستی وابەستەیی بە دەستکاریکەر یان گرووپەکە دەتوانێت وا بکات تاکەکان لە کاریگەرییەکانی پێشوویان دەربازیان بێت، ئەمەش دەکرێت لە ڕێگەی دروستکردنی پەیوەندییەکی کۆمەڵایەتی بەهێز و هاندانی یەکسانبوون لەگەڵ ئەوان یان چاندنی هەستێکی وابەستەیی کە بەسترابێتەوە بە بیروباوەڕ یان ئایدۆلۆجیای خوازراوەوە لەگەڵ مەبەستی دەستکاریکەر.
بێبەشبوون و ماندووبوون: ملکەچکردنی تاک بۆ بێبەشبوونێکی جەستەیی یان دەروونی، وەکوو بێخەوی و سنووردارکردنی دەستڕاگەیشتن بە خواردن و خواردنەوە، یان فشاری دەروونی درێژخایەن، ئەمەش دەتوانێت بەرگری و توانای بیرکردنەوەی ڕەخنەیی لاواز بکات.
پاداشت و سزا: دەستکاریکەر سیستمێکی پاداشت و سزا بەکاردەهێنێت بۆ بەهێزکردنی ڕەفتارە خوازراوەکان، وا لە تاک دەکات هەوڵ بۆ ئەو پاداشتە بدات کە مەبەستیانە و بێهیواکردنی تاک لە ناکۆکی یان بیرکردنەوەی سەربەخۆ.
تەکنیکەکانی وەستاندنی بیرکردنەوە: بەکارهێنانی تەکنیکەکانی وەکوو تێڕامانی ووڵ، دروشم، یان چالاکییە دووبارەبووەکان بۆ سەرقاڵکردن یان سەرکوتکردنی بیرکردنەوەی ڕەخنەیی و خۆڕاگری.
مێژووی چەمکی شۆردنەوەی مێشک
چەمکی شۆردنەوەی مێشک لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمدا سەری هەڵدا، لە سەردەمی جەنگی سارددا ناوبانگێکی زۆری بەدەستهێنا. سەرەتا ئەم زاراوەیە بۆ باسکردنی ئەو تەکنیکە هەستپێکراوانەی دەستکاریکردنی دەروونی بەکاردەهات کە لەلایەن پارتی کۆمۆنیستی چینییەوە لە کاتی جەنگی کۆریادا بۆ دیلە ئەمریکییەکانی جەنگ و گۆڕینی مێشکیان و داڕشتنەوەی بۆچوونە سیاسی و ئایدۆلۆجیای کۆمۆنیستی خۆیان بەکاردەهێنرا، هەمیشە چەمکی شۆردنەوەی مێشک بابەتی مشتوپڕ بووە و شێوازی جیاواز لە خۆ دەگرێت، هەروەها وردەکارییەکانی ئەم شێوەش دووبارە بابەتی مشتومڕی مێژووییە، بەڵام بەشێوازێکی بەرفراوان دان بەوەدا دەنرێت کە تەکنیکە جیاوازەکانیان بۆ کاریگەری دروستکردن و درکاندنی زانیاری لە دیلەکان بەکارهێناوە.
شایانی باسە کە ئەزموونی دیلەکانی ئەمریکا لە کاتی جەنگی کۆریادا جیاواز بووە، هەموو زیندانییەکان وەکوو یەک مامەڵەیان لەگەڵ نەکراوە. ڕەنگە هەندێک لە تاکەکان زووتر کاریان تێکرابێت، لە کاتێکدا هەندێکی تر بەرەنگار بوونەتەوە لە گۆڕینی بیروباوەڕەکانیان.
جۆرەکانی شۆردنەوەی مێشک
شۆردنەوەی مێشک چەندین شێوازی جیاواز لەخۆ دەگرێت کە مەرج نییە سەرجەمیان ئەشکەنجە و زۆرەملێ بن، مەرجیش نییە بەتەواوی گۆڕینی مێشک بێت و دەکرێت تەنها پەیوەندی بە لایەن و بابەتێکەوە هەبێت، بۆ چەندین مەبەستی دیاریکراو بەکاردەهێنرێن، دیارتینیان بریتیین لە:
شۆردنەوەی مێشک بۆ مەبەستی سیاسی: ئاماژەیە بۆ بەکارهێنانی تەکنیکەکانی دەستکاریکردنی دەروونی بۆ مەبەستی کاریگەری سیاسی تاکەکان، زۆرجار لەلایەن ڕژێمە دیکتاتۆرییەکان یان گرووپە توندڕەوەکان ڕوودەدات کە هەوڵ دەدەن ئەندامەکانیان بە ئایدۆلۆجیایەکی سیاسی تایبەت پەروەردە بکەن.
شۆردنەوەی مێشک بۆ مەبەستی ئایینی یان پەرستن: هەندێک گرووپی ئایینی تۆمەتبار کراون بە بەکارهێنانی تاکتیکی زۆرەملێ بۆ دەستکاریکردنی بیرکردنەوە و بیروباوەڕ و ڕەفتاری شوێنکەوتووانی خۆیان. ئەمە دەتوانێت بریتی بێت لە دابڕان لە کاریگەرییەکانی دەرەوە، کۆنترۆڵکردنی زانیاری و ڕاهێنانی چڕ و پڕی پەروەردەکردن کە ئامانج لێی دروستکردنی وابەستەیی و گوێڕایەڵی بێ پرسیارە.
شۆردنەوەی مێشکی سەربازی و دیل: لە مێژوودا شۆردنەوەی مێشک پەیوەست بووە بە هەوڵدان بۆ تێکدانی ئیرادە و دڵسۆزی دیلەکانی جەنگ بۆ دەرهێنانی زانیاری یان گۆڕینی دەستگیرکراوەکان.
بازاڕکردن و ڕیکلام بۆ شۆردنی مێشک: هەرچەندە زاراوەی شۆردنەوەی مێشک بە شێوەیەکی گشتی لەم چوارچێوەیەدا بەکارناهێنرێت، بەڵام لە هەندێک باردا تەکنیکەکانی بازاڕکردن و ڕیکلام دەتوانن ستراتیجی دەستکاریکردن بەکاربهێنن بۆ کاریگەریکردن لەسەر ڕەفتاری بەکاربەر و داڕشتنی ئارەزووەکانی، ئەمەش دەبێتە هۆی شۆردنەوەی مێشکی بەکاربەر.
پەیوەندییە کەسییەکان: لە هەندێک پەیوەندیی خراپدا، تاکەکان دەکرێت ئەزموونی تەکنیکی هاوشێوەی شۆردنەوەی مێشک بکەن. ئەمەش دەتوانێت بریتی بێت لە گازلایت (جۆرێکە لە ئازاردانی سۆزداری، کە کەسێک دەستکاری هەستی کەسێکی تر دەکات، بۆ ئەوەی گوومان لە بوون و ژیریی خۆی بکات) و کۆنترۆڵکردنی ڕەفتارەکان کە بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵات و کۆنترۆڵکردنی بیرکردنەوە و کردارەکانی کەسی بەرانبەر دەکرێت.
